Hańba szansą na lepsze życie

Taką osobą jest David Lurie – główny bohater „Hańby" – książki J. M. Coetzee'ego, wystawianej na deskach Teatru Ludowego. Piotr Pilitowski w bardzo przekonujący sposób przedstawił portret 52-letniego badacza literatury, który nie żałuje swoich czynów, bez względu na to, jak bardzo byłyby nieetyczne. Jest pewny siebie i bierze od życia to, co się mu należy. Pomimo że otoczenie uważa, że popełnił błąd, romansując ze studentką Melanie, a nawet – że jest przez to zhańbiony, to Lurie nie dostrzega swojej winy. Hańbę, którą na niego nałożyło środowisko, postrzega raczej w kategoriach estetycznych (jakby nosił zhańbioną szatę) niż etycznych.

Momentem przełomowym w jego życiu są odwiedziny u córki Lucy, a w szczególności wydarzenie, gdy przeżywa ona to samo cierpienie, co studentka Melanie, którą zmusił do romansu. Piotr Pilitowski świetnie zagrał bezradność ojca, który musi poradzić sobie z faktem, że jego córka została zgwałcona, a on nie mógł temu zapobiec. Co więcej, nie może z nikim podzielić się tą historią, ponieważ Lucy zabroniła mu rozmów na ten temat. Lurie musi więc nosić tę hańbę sam. Wskutek przeżywanego cierpienia dojrzewa do pewnych wniosków. W rozpaczy Lucy dostrzega rozpacz Melanie.

Intelektualny bywalec salonów, niedbający o uczucia innych, nagle przeżywa traumatyczne oczyszczenie. Razem z Davidem Luriem uczestniczymy w podróży przez jego wyzwolenie. Jesteśmy świadkami jego bólu, rozpaczy, bezradności i upadku. Lurie jest bezwstydnie pokonany. Obudził się w nim krzyk świadomości – płomień, którego nie mógł już ugasić.

Fantastyczną sceną, opisującą moment samoświadomości Luriego, jest scena tuż po napadzie na dom jego córki. We śnie główny bohater widzi swoich rodziców, uśmiechających się w ramach obrazu i zwierzęco kochających się poza nimi, córkę Lucy, ponownie przeżywającą moment zgwałcenia oraz studentkę Melanie, zmuszoną przez niego do romansu. W tej scenie Marianna Zydek autentycznie przedstawiła cierpienie młodej kobiety, odczuwającej ból podczas stosunków z profesorem, do którego nie czuje miłości. Widać w niej cierpienie, kiedy po raz kolejny doświadcza gwałtu z jego strony. Lurie powoli zaczyna rozumieć, że postępował źle, że podążał za tymi samymi zwierzęcymi instynktami, co rodzice w jego śnie, że był zwierzęciem ubranym w ludzką skórę.

Lurie sięgając dna, zaczął spotykać się z prostymi ludźmi takimi jak Beth (zajmującą się opuszczonymi zwierzętami) czy Petrus (pracownik Lucy), na których wcześniej popatrzyłby z pogardą. Na szczególną uwagę w tym miejscu zasługuje gra aktorska Jana Nosala w roli Petrusa, który nadał tej postaci zabawny charakter. Dzięki żartom Petrusa, jego sposobie mówienia, dramat dziejący się na oczach widzów nabiera oddechu. Podobną funkcję pełnią też niektóre rozmowy Lucy z ojcem, będące przekomarzaniami rodzica i dziecka. Nadają one lekkości całej historii.

Istotną częścią przedstawienia są również scenografia i kostiumy aktorów. Dramat dzieje się w kilku miejscach, czasem jednocześnie. Idealne wykorzystanie przestrzeni sprawia, że widz automatycznie dopasowuje się do klimatu historii. Miejsce, w którym przebywa Lurie może być zarówno gabinetem, jego mieszkaniem, jak i pokojem u Lucy. Nie ma w tym żadnej sprzeczności. Podobnie z klatkami dla psów, adaptowanymi na lecznicę bądź tymczasowe więzienie Luriego podczas napadu.

Kostiumy wykorzystane podczas spektaklu oddają wewnętrzne stany bohaterów. Lucy – wycofana indywidualistka nosi luźne ubrania, ukrywające atrybuty jej kobiecości. Beth chodzi w jasnych kolorach; są to często ubrania w kwiaty, podkreślające jej niewinność i dziecinność. Strój jest też istotnym elementem przeżyć Luriego. Na początku historii nosi on skrojone koszule i dopasowane spodnie, odzwierciedlające jego status społeczny. Natomiast pod koniec przedstawienia ubiera się w wyciągnięty sweter. Wygląd nie ma już dla niego takiego znaczenia, skoro jego głównym zajęciem jest pomoc w klinice dla zwierząt.

Widz jest świadkiem głębokiej przemiany Luriego. Hańba, którą przeżył i przeanalizował, pozwoliła mu popatrzeć na świat z innej perspektywy. Cierpienie go uszlachetniło. W rezultacie, wszystkie ideały, w które wierzył, przestały mieć sens. Dlatego książki - symbol wiedzy i wyższości Luriego nad innymi - spadają z półek. Główny bohater jest obnażony. Znamienna jest rozmowa Luriego z ojcem Melanie, podczas której George Isaacs, widząc zmianę zachowania byłego już profesora, pyta: „Więc tak upadają mocarze?", na co Lurie odpowiada: „Może czasem warto upaść". Nie jest zatem najważniejsza transformacja na pokaz, dokonana wskutek przymusu otoczenia, ale przemiana prawdziwa, płynąca z prawdziwej, wewnętrznej potrzeby zmiany.