Iga Cembrzyńska (1939)
Aktorka, scenarzystka, reżyserka, piosenkarka, kompozytorka i producentka filmowa.Urodziła się 2 lipca 1939 roku w Radomiu.
Właściwie: Maria Elżbieta Cembrzyńska. Imię "Iga" przybrała na pierwszym roku studiów w hołdzie dla wielkiej aktorki - Igi Mayr. Jest aktorką filmową, teatralną i estradową.
Po zaliczeniu dwóch semestrów na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, przerwała studia i zdała egzaminy do Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Naukę ukończyła w 1962 roku.
Jeszcze jako studentka śpiewała standardy z orkiestrą jazzową Eskulap. Znakomicie wypadła na egzaminach dyplomowych, gdzie u Haliny Mikołajskiej zagrała monolog w Drzwiach Zamkniętych, u Zofii Małynicz w przedstawieniu Ksiądz Marek i u Aleksandra Bardiniego w Czułej Strunie. Nic dziwnego, że już w 1962 ta wszechstronna artystka błyskotliwie zadebiutowała jako piosenkarka oraz jako aktorka w teatrze i w telewizji, a nieco później w filmie fabularnym. Największą popularność na początku lat sześćdziesiątych przyniosły jej nagrania piosenek, bo oprócz wielkiego talentu miała również solidne wykształcenie muzyczne.
"Moją miłością był fortepian, śpiewanie przy nim, wymyślanie własnych wokaliz. Śpiew był moją pasją, moim hobby, moim wszystkim" - mówiła Iga Cembrzyńska ("Przekrój", 1998 nr 50).
Aktorka od dziecka uczyła się w radomskiej szkole muzycznej gry na fortepianie. Ponieważ zapowiadała się na świetny sopran koloraturowy, lekcji śpiewu udzielał jej profesor Bukowiecki, który uczył wcześniej Marię Fołtyn. W PWST kształcili Cembrzyńską tacy mistrzowie, jak: Maria Mokrzycka, Aleksander Bardini, Kazimierz Rudzki i Ludwik Sempoliński. Ten ostatni zaprosił ją do swojego programu telewizyjnego, gdzie występowała obok Bohdana Łazuki. Przedstawieni zostali jako najzdolniejsi uczniowie profesora Sempolińskiego. W programie tym - Profesor i jego uczniowie (1961) - wykonała piosenkę Peruwianka.
Agnieszka Osiecka zaproponowała jej wykonanie piosenki Intymny świat. Utwór ten zyskał tak dużą popularność, że aktorkę zaproszono na festiwal do Opola, gdzie zdobyła III nagrodę. Wkrótce nagrała inne przeboje: Kochasia, który odszedł w siną dal, Mówiłam żartem, Żelazną Bramę. Zaproszono ją do udziału w programie Jeremiego Przybory Divertimento op. 3 Szelesty jesienne (1966), gdzie zaśpiewała piosenkę Historia prosta oraz do cyklicznego programu telewizyjnego "Muzyka lekka, łatwa i przyjemna" (reż. Janusz Rzeszewski) prowadzonego przez Lucjana Kydryńskiego w latach 1961-72. Wystąpiła również w programach rozrywkowych u Olgi Lipińskiej m.in. w Gallux Show (1970). W latach sześćdziesiątych dawała wiele koncertów w kraju i za granicą - dla Polonii w Stanach Zjednoczonych, w Moskwie i republikach ZSRR. Największym jednak jej osiągnięciem były trwające dwa miesiące występy w paryskiej Olimpii (1965).
W 1970 roku nagrała płytę Iga Cembrzyńska śpiewa.
W drugiej połowie lat siedemdziesiątych aktorka wystąpiła w kilku programach telewizyjnych: Podróż sentymentalna (1977) razem z Romanem Wilhelmim, gdzie oboje zaśpiewali stare przeboje, oraz w innych programach autorskich: Godzina z Igą Cembrzyńską, Szalona szansonistka, Iga Cembrzyńska - recital.
Według pomysłu aktorki powstał niezwykły spektakl muzyczny Cztery dialogi z sumieniem do wierszy jej ulubionej poetki Maryny Cwietajewej, wykonywany z towarzyszeniem zespołu jazzowego Sesja 72. Artyści występowali z tym znakomitym widowiskiem w Starej Prochowni i mieli tak duże powodzenie, że zostali zaproszeni na 14. Międzynarodowy Festiwal "Jazz Jamboree" (1973). Ich występ został przyjęty entuzjastycznie, a brytyjska firma Apollo-Sound wydała w Londynie Dialogi na płycie długogrającej.
Na początku lat osiemdziesiątych aktorka wystawiła w teatrze Buffo z udziałem Michała Bajora i z towarzyszeniem zespołu Janusza Bogackiego recital Dialog z sumieniem, gdzie znalazły się znów śpiewane wiersze Maryny Cwietajewej a także Heinego, Goethego i songi Brechta. Z tym spektaklem została zaproszona w 1984 na Dni Kultury Polskiej do Essen. Prasa niemiecka nazwała ją wówczas "gwiazdą wielkiego formatu".
Wspólnie ze swoim byłym studentem Wojciechem Walasikiem występowała w całej Polsce z recitalem Szkoła tańców salonowych. Wykonawcy zostali zaproszeni do udziału w Festiwalu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu. Wkrótce ukazała się płyta pod tym samym tytułem (1988).
Nagrała także płytę kompaktową Mój intymny świat (1998), na której znalazły się jej największe przeboje, wznowioną w "Złotej Kolekcji": Portrety (2002).
W Teatrze Telewizji debiutowała rolą Lukrecji w Spazmach modnych Wojciecha Bogusławskiego(1962) w reżyserii Bohdana Trukana. Inne role to między innymi: Luzzi w Pierwszym dniu wolności Leona Kruczkowskiego (1963) w reżyserii Adama Hanuszkiewicza, Greta u Zygmunta Hübnera w Ostatniej stacji Ericha Marii Remarque'a (1967), Paniusia w Sztormie Władimira Bill-Biełocerkowskiego (1967) w reżyserii Ireneusza Kanickiego, Klarysa w Szewskiej pasji Filipa Hotza Maksa Frischa (1968) w reżyserii Serga Nicoloffa, Leo u Józefa Słotwińskiego w Dwóch wyrokach Zbigniewa Safjana (1969), u Jerzego Gruzy - Dorymena w Mieszczanin szlachcicem Moliera i Mirynna w Obronie Ksantypy Hieronima Ludwika Morstina - oba przedstawienia z 1969 roku. U tego samego reżysera zagrała Monikę w Mordujemy Vivaldiego Davida Mercera (1985). Inne role to: Eileen Midway u Edwarda Dziewońskiego w Pod własnym dachem Davida Turnera (1972), Rosemary Sydney u Jana Kulczyńskiego w Pikniku Williama Inge (1975), Wanda u Sławomira Kryńskiego w Aktorkach Feliksa Falka (1989), Germaine Lauzon u Barbary Sass w Siostrzyczkach Michela Tremblay'a (1993), Anfisa Obnoskina u Andrzeja Kostenki w Ekselencji Fiodora Dostojewskiego i Lorraine u Macieja Dejczera w Zagubionych - obie sztuki z 1995 roku.
Tak wypowiedział się o Cembrzyńskiej reżyser Maciej Dejczer:
"Wielkość Igi to pokora i ogromne doświadczenie w pracy. (...) Jest typem aktorki, która doświadczając wiele w życiu, mogła w jakiś sposób zmieniać, udoskonalać swój warsztat.(...) Może zagrać wszystko, nawet przysłowiową książkę telefoniczną, i jestem przekonany, że zrobiłaby to bardzo dramatycznie lub śmiesznie, bo ma również duże zdolności komediowe" (cytat z książki Barbary Rybałowskiej Iga sama i w duecie, Łódź 2001).
Cembrzyńska jest autorką adaptacji z prozy Egona Kischa sztuki Wniebowzięcie szubienicznej toni (1989), w której zagrała główną rolę. Przedstawienie wyreżyserował Laco Adamik.
W 1962 roku zaczęła występy w warszawskim Teatrze Powszechnym. Po dwóch rolach w nieudanych spektaklach zagrała Annę u Adama Hanuszkiewicza w Dla miłego grosza Apolla Korzeniowskiego (1963). Kreacja ta okazała się jej wielkim sukcesem. U tego samego reżysera zagrała Zosię w Weselu Stanisława Wyspianskiego (1963) i Ałłę w Kolumbach wg Romana Bratnego (1964 - 1965). W Teatrze Powszechnym wystąpiła jeszcze jako Elżbieta u Andrzeja Konica w Śpiącej królewnie Ireny Prusickiej (1963) oraz u Jana Wilkowskiego i Adama Kiliana jako Anioł w Pastorałce Leona Schillera (1964). W 1966 roku grała w warszawskim Teatrze Komedia u Jeremiego Przybory postać Stokrotki w Jedzcie stokrotki i u Wojciecha Siemiona Katarzynę de Vausselles w Królu włóczęgów Rudolfa Frimla.
Od 1967 do 1980 roku aktorka występowała w warszawskim Teatrze Ateneum. Zagrała tam u Janusza Warmińskiego: Marikę w Niemcach Leona Kruczkowskiego (1967), Monikę w Kuchni Arnolda Weskera (1972) i Ernę w A miłość nigdy się nie kończy Odona von Horvatha (1976).
U Wandy Laskowskiej wcieliła się w postać Hildy Fajtcacy w Sonacie Belzebuba Witkacego (1969), a u Joanny Sienkiewicz zagrała Wandę w Prywatnym życiu Piotrusia Pana Michała Markowskiego (1977). Duży sukces przyniosła Cembrzyńskiej rola Kobiety u Zdzisława Tobiasza w Apetycie na czereśnie Agnieszki Osieckiej (1968). Sztuka, w której występowała z Marianem Kociniakiem, przez kilka lat utrzymywała się w repertuarze małej sceny. Ciekawy także był występ aktorki u Jerzego Grzegorzewskiego w sztuce Bloomusalem Jamesa Joyce'a (1974), spektaklu w owym czasie bardzo nowoczesnym, mającym formę happeningu. Znakomicie oceniono rolę Jenny w Operze za trzy grosze Bertolta Brechta (1980) reżyserowanej przez Ryszarda Peryta. Jan Koniecpolski pisał o niej:
"Iga Cembrzyńska gra tak, że po plecach przechodzą ciarki. Na najwyższe uznanie, podziw i uwielbienie zasługuje także sposób, w jaki śpiewa i dramatyzuje oba songi Jenny: 'Pieśń o Salomonie' i 'Song Pomywaczki' " (wg cytowanej wyżej książki Iga sama i w duecie).
W latach siedemdziesiątych aktorka zagrała w ponad czterystu przedstawieniach sztuki napisanej przez jej męża Andrzeja Kondratiuka - Kogel-Mogel, która była wystawiana przez ich teatr objazdowy na niemal wszystkich ważniejszych scenach w Polsce (m.in. w Teatrze Starym w Krakowie, Teatrze Żydowskim w Warszawie, Teatrze Polskim we Wrocławiu).
Aktorka wystąpiła gościnnie w bydgoskiej Operze Nova, gdzie zagrała u Artura Hofmana rolę Gołdy w spektaklu Skrzypek na dachu (1992), a w warszawskim Teatrze Syrena u Leny Szurmiej Panią J. w Biednym B.B. (1998). W 2006 roku można ją było oglądać w roli Maliny w farsowo-kabaretowo-musicalowym Klimakterium... i już Elżbiety Jodłowskiej w reżyserii Cezarego Domagały na scenie warszawskiego Teatru Rampa.
Ogółem zagrała ponad czterdzieści ról w spektaklach teatralnych i telewizyjnych.
W filmie aktorka zadebiutowała u Wojciecha Jerzego Hasa rolą Eminy, księżniczki mauretańskiej w Rękopisie znalezionym w Saragossie (1964). Później zagrała u równie znakomitego reżysera Tadeusza Konwickiego postać żony Kowalskiego w Salcie (1965). Wcieliła się w postać piosenkarki Ewy Zarębskiej u Pawła Komorowskiego w ścianie czarownic (1966). U Janusza Morgernsterna zagrała prostytutkę "Lolę Fiat 1100" w Jowicie (1967). W tym samym roku aktorka wystąpiła u Jerzego Zarzyckiego w telewizyjnej mini-serii Komedie pomyłek w 3. odcinku Komedia z pomyłek, gdzie zagrała jedną z głównych ról - Lorę Neuman, a w serialu telewizyjnym Stawka większa niż życie, w Ostatniej szansie (odcinek 5.) - Benitę von Henning. U Juliana Dziedziny w Otellu z M-2 (1968) zagrała Monikę, żonę Chrupka.
Przełomowy w jej karierze okazał się udział w telewizyjnym filmie komediowym Hydrozagadka (1970), w którym była prezenterką czołówki oraz wcieliła się w postać kelnerki w lokalu "Pod Złotym Leszczem". Film reżyserował Andrzej Kondratiuk, który do chwili obecnej jest partnerem życiowym i zawodowym aktorki. Są oni niezwykle twórczą parą i nie sposób opisywać kariery Igi Cembrzyńskiej nie wspominając o Andrzeju Kondratiuku.
Ich wspólne filmy to: Skorpion, panna i łucznik (1972) (początkowy tytuł - Święta Rodzina) - tutaj aktorka wcieliła się w pierwszoplanową postać Magdy. W filmie Jak to się robi (1973) zagrała pielęgniarkę oraz "piosenkarkę - Mulatkę", a w Pełni (1979) - postać żony Wojtka. W Gwiezdnym pyle (1982) zagrała Starą, zaś w Czterech porach roku (1984) - Marynię. Film telewizyjny big bang (1986) to rola Baśki. W Mlecznej Drodze (1990) wcieliła się w postać Wiedźmy i była autorką muzyki. W filmie telewizyjnym Ene... Due... Like... Fake... (1991), który twórcy zrealizowali we własnym mieszkaniu, aktorka zagrała małą dziewczynkę, młodą kobietę i sześćdziesięcioletnią, starszą panią. Sama zrobiła charakteryzację do tej roli. We Wrzecionie czasu (1995) znów zagrała Marynię. W filmie tym również wykonywała muzykę - artystyczny gwizd. Była również współreżyserem, autorką muzyki i producentem następnego filmu Słoneczny zegar (1997), gdzie po raz trzeci wcieliła się w postać Maryni. W Córze marnotrawnej (2001) zagrała dwie role: Anetę oraz ducha babci Anety i Helutki. Była również drugim reżyserem i opracowała film muzycznie. W filmie Bar pod Młynkiem (2004) zagrała postać nocnego gościa, opracowała film muzycznie, udźwiękowiła, zajmowała się kierownictwem produkcji oraz wykonała muzykę na piano elektrycznym, cytrze, dzwonkach i instrumentach perkusyjnych.
Niemal wszystkie filmy tej pary znakomitych twórców zostały zrealizowane z kilkuosobową ekipą, za niewielkie pieniądze w Gzowie - wsi pod Pułtuskiem, gdzie oboje zamieszkali pod koniec lat siedemdziesiątych.
"Filmy te przynoszą opis świata harmonijnego, zorganizowanego według odwiecznych reguł, w którym każdy zna swoje miejsce i czas. W świecie tym niewiele jest pięknych słów i wzajemnych duserów, ale za to na oddanie, pomoc i lojalność zawsze można liczyć" - napisała Barbara Kaźmierczak ("Video Club", 1994 nr 01).
Po 1970 roku Cembrzyńska występowała również w filmach innych reżyserów. U Andrzeja Konica wystąpiła w Motodramie (1971) w roli szefowej koncernu. U Janusza Kondratiuka (brata Andrzeja) w Dziewczynach do wzięcia (1972) aktorka zagrała w epizodzie samą siebie. W filmie telewizyjnym Słodkie oczy (1979) u Juliusza Janickiego zagrała żonę inżyniera, Martę Kowal.
W Niemczech wystąpiła u Horsta Seemanna jako frau Palm w Levins Mühle (1980) i w jego serialu Hotel Polan und seine Gäste (1982) jako Antoinette Ziemlińska.
Zagrała panią Miodek u Janusza Kondratiuka w Klakierze (1982). W Yokohamie (1981) u Pawła Kuczyńskiego wcieliła się w rolę żony pisarza. W filmie Krzyk (1982) Barbary Sass zagrała pijaczkę i handlarkę - matkę Marianny. Rola nie była zbyt duża, lecz niezwykle sugestywna i z trudem w tej postaci można było aktorkę rozpoznać. W roli Krychy wystąpiła u Filipa Bajona w Engagement (1984). Ponownie zagrała u Barbary Sass, tym razem rolę Raczyńskiej, matki Amelki w Dziewczętach z Nowolipek i Rajskiej jabłoni - oba filmy zrealizowano w 1985 roku. Wystąpiła jako Wiktoria Powidajowa, macocha Tomasza u Laco Adamika w serialu telewizyjnym Crimen (1988). U Andrzeja Mola zagrała Eleonorę w Powrotach (1989), zaś ciocię Amelię u Kazimierza Tarnasa w filmie i serialu telewizyjnym Panna z mokrą głową (1994). Wystąpiła jako Bożena Stolarczyk w serialu telewizyjnym Szycie na gorąco (2003) i w 242. odcinku serialu Na dobre i na złe (2005), gdzie zagrała Nataszę Kłoniecką.
"Iga uważa, że wnętrze aktora powinno być różnorodne jak kolory kameleona. Uwielbia aktorstwo żywe, radosne, podobne do tego, które wyraża Shirley MacLaine" - napisała Agnieszka Metelska ("Twój Styl", 1999 nr 10).
Aktorka wystąpiła w dwóch krótkich filmach: u Stanisława Kokesza w I gramy dla was co dzień (1963) oraz w Witkacym (1966) oraz w biograficznym dokumencie Jana Sosińskiego o Janie Himilsbachu W filmie nikt nie umiera (1993). W 1989 roku zagrała w dwóch etiudach szkolnych: Powrotach Andrzeja Mola i Grach towarzyskich Sławomira Kryńskiego.
Cembrzyńska jest reżyserem i autorką scenariuszy krótkich filmów: Pamiętnik filmowy Igi C. (2000) - również wykonanie muzyki (gwizd artystyczny i śpiew) i praca producenta; 48 Godzin z życia kobiety (2002) - również wykonanie muzyki (gwizd artystyczny i wokaliza do własnego utworu muzycznego); Ikar w spódnicy (2003) - również opracowanie muzyczne.
W latach 1984-1986 była starszym wykładowcą na trzecim roku Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, gdzie uczyła wykonywania piosenek. Jej studentami byli między innymi znani dzisiaj aktorzy: Cezary Pazura, Wojciech Malajkat, Piotr Rozmus.
Założyła firmę producencką "Iga Film", w której powstają, kręcone za własne pieniądze, ambitne filmy jej męża. Pierwszym wyprodukowanym filmem była Mleczna Droga.
"Najważniejsze jest, żeby w jakimś momencie nie zachwycić się zanadto sobą. Stale szukać, szukać i jeszcze raz szukać. Nie powielać się i nie powtarzać. I jeśli już stworzy się rolę, która usatysfakcjonowała nas i publiczność, przy następnej podobnej propozycji nie powielać środków wyrazu" - powiedziała w wywiadzie Iga Cembrzyńska ("Film", 1984 nr 46).
Nagrody:
1964 - III nagroda za wykonanie piosenki Intymny świat na Festiwalu w Opolu;1965 - II nagroda za wykonanie piosenki W siną dal (wspólnie z Bogdanem Łazuką) na Festiwalu w Opolu;1966 - "Srebrna Maska" w plebiscycie "Expressu Wieczornego";1967 - "Srebrna Maska"; Nagroda za interpretację piosenek na 4. Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Estradowych w Olsztynie;1973 - Nagroda specjalna za program Dialog z sumieniem na 8. Festiwalu Monodramu "Wrostja", Wrocław;1979 - Odznaczenie Zasłużony Działacz Kultury;1979 - Złoty Krzyż Zasługi;1983 - "Złoty Ekran" za rolę w filmie telewizyjnym Gwiezdny pył;1989 - "Złoty Ekran" za role w widowiskach Teatru TV - Wniebowzięciu szubienicznej toni oraz w Aktorkach;1995 - "Prometeusz" - nagroda Polskiego Stowarzyszenia Estradowego POLEST;1998 - "Nagroda Wielkiego Fe Fe" przyznawana przez Niezależną Kapitułę Miłośników Kina w Skierniewicach podczas dorocznej Felliniady za "robienie swojego w filmie";1999 - "Kryształowe Zwierciadło" - nagroda miesięcznika "Zwierciadło" za wierność sobie i odporność na mody;2001 - Nagroda (rzeźba Bronisława Chromego) na 41. Krakowskim Festiwalu Filmowym dla najlepszego producenta "za wieloletnią niezależną działalność producencką";2002 - "Parasolnik", nagroda wiceprezydenta Sopotu za kultowe wyśpiewanie czołówki w filmie Hydrozagadka, Sopot.
Opracowała: Halina Olczak-Moraczewska, grudzień 2006.
Aktualizacja: Monika Mokrzycka-Pokora, wrzesień 2009.