Teatr i socjologia

Cztery naukowczynie: Katarzyna Kalinowska, Katarzyna Kułakowska, Ewelina Wejbert-Wąsiewicz i Emilia Zimnica-Kuzioła, opierając się na powyższej teorii, stworzyły bardzo ambitną i nowatorską w treści pozycję o działalności i obecności w polskim alternatywnym ruchu teatralnym trzech grup artystycznych: Teatru Węgajty, Stowarzyszenia Teatralnego Chorea i Teatru Szwalnia. I nie bez powodu Autorki nadały tej pozycji podtytuł – „Studia przypadków grup teatralnych", bo w wyjątkowo ciekawy i szczegółowy sposób poddają analizie ich działalność oraz obecność w środowisku teatrów alternatywnych w Polsce. I właśnie jemu książkę tę dedykują.

Jak piszą Autorki w „Wprowadzeniu" do monografii, od lat obserwują działania twórcze trzech wymienionych wyżej grup i dzięki temu oraz innym metodom stosowanym w pracy naukowej przedstawiły pasjonujące w odbiorze trzy studia przypadków. A sprzyja ich przejrzystości kompozycja, porządkująca materiał również w tyle samo odrębnych zagadnień. Tu warto dodać, że Autorki w sposób bardzo czytelny wyodrębniają w każdej z tych grup teatralnych ich indywidualność artystyczną, określają ich pozycję w najbliższym środowisku i zagłębiają się w funkcjonujące między nimi relacje prywatne i artystyczne. Szukają też dla nich punktów wspólnych.

I właśnie takie ujęcie tematu sprawia, że z każdą następną stroną, czytelnik z coraz większym zainteresowaniem śledzi wzajemne społeczne powiązania, układające się w sieć stosunków międzyludzkich, oplatających każdą z tych grup.

Teatr Wegajty, opisany przez Katarzynę Kalinowską i Katarzynę Kułakowską, założony w roku 1986 w podolsztyńskiej wsi, przedstawiany jest jako strefa rezonansowa, czyli jako „przestrzeń zbiorowego doświadczania świata", wchodzącą w relacje z najbliższym i dalszym środowiskiem, w którym grupa funkcjonuje.

Z kolei przedmiotem badań Emilii Zimnicy-Kuzioły jest Stowarzyszenie Teatralne Chorea z Łodzi, stanowiące, od bez mała kilkunastu lat, jedno z ważnych miejsc działań twórczych. Autorka zwraca uwagę na wykrystalizowanie jego mocnego i wyrazistego wizerunku artystycznego, opartego na trzech zasadniczych pojęciach: na słowie, geście i na muzyce. Autorka opisuje grupę, szukając dla niej typowych mechanizmów funkcjonowania tej twórczej zbiorowości i znakomicie nakłada je na pojmowanie określenia „socjologia grupy artystycznej".
Ewelina Wejbert-Wąsiewicz przedstawia Teatr Szwalnia z Łodzi, najmłodszą z analizowanych grup, nie posiadającą stałego zespołu, w odróżnieniu na przykład od Chorei. Teatr ten Autorka ocenia jako hybrydę twórczo-instytucjonalną, która w jej opinii wymyka się socjologicznemu określeniu grupy. Jest ona wspólnotą artystyczną silnie związaną z miejscem, a jej działalność artystyczno-kulturalno-społeczna „odbywa się w powtarzających się cyklach większej bądź mniejszej intensyfikacji, aż do okresu „uśpienia" i ponownej fazy rozruchu".

Przedmiotem badań Autorek są nie tylko metody pracy, ale także struktury wewnątrzgrupowe, kryteria przynależności, relacje grup z otoczeniem społecznym i ich pozycje w lokalnych społecznościach. I to pozwala niektórym czytelnikom na dostrzeżenie niezauważalnego być może dotąd, nowego wymiaru działalności grup artystycznych. A osobom zaangażowanym w problematykę tego rodzaju grup twórczych usystematyzuje dotychczasowe zainteresowania nimi. Pozwoli też poprzez poznanie działalności tych trzech formacji na spojrzenie na nie jako szczególnego rodzaju ośrodki kultury, które nie ograniczają się do prezentowania przedstawień, ale także w działaniach daleko poza nie wykraczające. Cenne dla pełnego obrazu socjologii omawianych grup teatralnych są także cytowane wypowiedzi ich członków, odsłaniające ich cechy charakteru oraz twórczy artystyczny tygiel.

Warto też zwrócić uwagę na Epilog autorstwa profesora Kazimierza Kowalewicza zwracającego uwagę na zwrócenie się ku przeszłości, by odkryć w niej źródła fenomenów artystycznych oraz podkreślającego jak ważny w teatrze jest moment spotkania widza z artystami i bliskość, która się w nim wytwarza.

Książka zawiera też Noty o Autorkach oraz bogatą Bibliografię.
__

"Teatr bliskiego kontaktu. Studia przypadków grup teatralnych": Katarzyna Kalinowska, Katarzyna Kułakowska, Emilia Zimnica-Kuzioła, Ewelina Wejbert-Wąsiewicz; Projekt okładki: Monika Rawska; Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Miejsce i rok wydania: Łódź 2023; Okładka: Miękka ze skrzydełkami; Liczba stron: 214; ISBN 978-83-8331-378-8