Janina Kilian-Stanisławska
Lalkarka, reżyserka teatralna, scenografka, dyrektorka teatru.

Urodziła się 12 listopada 1898 w Kosowie na Huculszczyznie. Zmarła 11 listopada 1974 w Warszawie.
Była córką starosty kosowskiego Edmunda Stanisławskiego i Katarzyny z Karczewskich, siostrą Zofii Stanisławskiej-Howurkowej, matką grafika i scenografa Adama Kiliana. Według kwestionariusza osobowego z 1948 ukończyła gimnazjum we Lwowie, a maturę uzyskała w Wiedniu podczas I wojny światowej. W 1917 poślubiła prawnika Alfreda Kiliana. W 1920-23 uczęszczała do Instytutu Sztuk Plastycznych we Lwowie, nastepnie przeniosła się na Wydział Sztuki Uniwersytetu Jana Kazimierza. W 1925 podjęła pracę jako współredaktorka i teoretyk sztuki w lwowskim piśmie "Świat Kobiecy". W 1926-30 była recenzentką plastyki w "Gazecie Porannej"; nawiązała w tym czasie stałą współpracę z PR we Lwowie. Odbyła też uzupełniające studia w Wiedniu w zakresie grafiki użytkowej. W 1931-39 była związana z lwowskim "Dziennikiem Polskim", sporadycznie współpracowała z pismami warszawskimi "Wiadomości Literackie", "Kurier Poranny", "Arkady", "Płomyczek" jako ilustratorka, krytyk sztuki, autorka opowiadań dla dzieci. W początku lat trzydziestych, wraz z siostrą, urządziła domowy teatrzyk lalek, z kulisami i prospektami "w stylu idealistycznym", dla dzieci i przyjaciół domu (wystawiono: "Kopciuszka", "O Kasi co gąski zgubiła", "Jasełka"). W kwietniu 1940 została wysiedlona, wraz z synem Adamem, na fermę Tiek-Tiek w Kazachstanie, gdzie przebywała blisko dwa lata. Później współpracowała z Mosfilmem w Ałma Acie jako specjalistka od wyrobu lalek. Krótko była mężem zaufania w Delegaturze Polskiej, od 1942 instruktorem sztuki (modelowanie i zabawkarstwo) w Ochronce Polskiej nr 11 w Samarkandzie. W Samarkandzie zorganizowała pracownię lalek i teatr lalek Niebieskie Migdały, który 16 maja 1945 został oficjalnie powołany i przyłączony do Uzbeckiej Filharmonii Państwowej (pierwsza premiera "Pani Twardowska" w jej reżyserii, 22 października 1945). W grudniu 1945 wezwana do Ambasady Polskiej w Moskwie, rozpoczęła tam nieetatową pracę i jednocześnie (od 1 stycznia do maja 1946) praktykę w teatrze lalek Siergieja Obrazcowa. W końcu maja 1946 repatriowała się (wraz z zespołem Niebieskich Migdałów) do Polski. W następnych latach łączyła działalność artystyczą z funkcją radcy MKiS, inspektora teatrów dla dzieci i młodzieży (do września 1949). We wrześniu 1946 otrzymała nominację na kierownika artystycznego Niebieskich Migdałów, które stały się autonomiczną sceną Teatru Groteska w Krakowie (pierwsza prem.: "Pani Twardowska", 7 kwietnia 1947). Funkcję tę pełniła do listopada 1950. W 1946-48 prowadziła równocześnie wykłady z dziedziny kukiełkarstwa w PWST w Warszawie z tymczasową siedzibą w Łodzi. W 1947 założyła przy teatrze Niebieskie Migdały w Krakowie Studio Dramatyczne Teatru Lalek, przeniesione w 1948 wraz z teatrem do Warszawy a w 1950 przekształcone w Państwową Szkołę Dramatyczną Teatru Lalek, której była dyrektorką aż do jej likwidacji 31 sierpnia 1952. Od listopada 1950 przeszła na etat reżysera w t. Niebieskie Migdały (w końcu 1950 teatr przyjął nazwę Lalka) i zajmowała to stanowisko, z niewielkimi przerwami, do końca sezonu 1970/71 (przeszła wtedy na rentę przyznaną jej jeszcze w 1964). Najważniejsze jej prace reżyserskie to: "Pani Twardowska", "O Janku, co psom szył buty" (1947), "Kopciuszek" (1948), "Bajka o rybaku i rybce", (1954), "Świniopas" (1959), "Smok w Nieswarowie" (1953), "Pinokio" (1968). Sporadycznie reżyserowała w innych teatrach: w Lublinie (1955), Będzinie (1958) i Bielsku-Białej (1958). Jubileusz czterdziestolecia pracy scenicznej i dwudziestopięciolecia pracy obchodziła 18 kwietnia 1970 w Teatrze Lalka w Warszawie.
Była autorką podręcznika instruktażowego "Teatr Lalek" (Warszawa 1953), wielu artykułów publikowanych m. in. w "Teatrze", "Teatrze Lalek"; jej wypowiedzi zamieszczano w okolicznościowych wydawnictwah lalkarskich. Teatr lalek był dla niej teatrem ożywionej plastyki: "Wabił mnie i wabi nieprzezwyciężony urok plastyki w ruchu, geście, akcji. Właśnie przewaga formy plastycznej nad fabułą. Dominanta wizualnego nad słyszalnym w teatrze lalek. Inscenizacja, kompozycja sceniczna i jej rytm - to także plastyka". Należała do grona twórców polskiego powojennego lalkarstwa. Pozostawiła po sobie stosunkowo niewielki dorobek inscenizatorski, ale wywarła znaczny wpływ na grono uczniów i wychowanków (Jan Wilkowski, Adam Kilian) oraz na całe środowisko lalkarskie.
Odznaczenia:
1970 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Opracował RK
Źródła:
Słownik Biograficzny Teatru Polskiego, e-teatr
Była córką starosty kosowskiego Edmunda Stanisławskiego i Katarzyny z Karczewskich, siostrą Zofii Stanisławskiej-Howurkowej, matką grafika i scenografa Adama Kiliana. Według kwestionariusza osobowego z 1948 ukończyła gimnazjum we Lwowie, a maturę uzyskała w Wiedniu podczas I wojny światowej. W 1917 poślubiła prawnika Alfreda Kiliana. W 1920-23 uczęszczała do Instytutu Sztuk Plastycznych we Lwowie, nastepnie przeniosła się na Wydział Sztuki Uniwersytetu Jana Kazimierza. W 1925 podjęła pracę jako współredaktorka i teoretyk sztuki w lwowskim piśmie "Świat Kobiecy". W 1926-30 była recenzentką plastyki w "Gazecie Porannej"; nawiązała w tym czasie stałą współpracę z PR we Lwowie. Odbyła też uzupełniające studia w Wiedniu w zakresie grafiki użytkowej. W 1931-39 była związana z lwowskim "Dziennikiem Polskim", sporadycznie współpracowała z pismami warszawskimi "Wiadomości Literackie", "Kurier Poranny", "Arkady", "Płomyczek" jako ilustratorka, krytyk sztuki, autorka opowiadań dla dzieci. W początku lat trzydziestych, wraz z siostrą, urządziła domowy teatrzyk lalek, z kulisami i prospektami "w stylu idealistycznym", dla dzieci i przyjaciół domu (wystawiono: "Kopciuszka", "O Kasi co gąski zgubiła", "Jasełka"). W kwietniu 1940 została wysiedlona, wraz z synem Adamem, na fermę Tiek-Tiek w Kazachstanie, gdzie przebywała blisko dwa lata. Później współpracowała z Mosfilmem w Ałma Acie jako specjalistka od wyrobu lalek. Krótko była mężem zaufania w Delegaturze Polskiej, od 1942 instruktorem sztuki (modelowanie i zabawkarstwo) w Ochronce Polskiej nr 11 w Samarkandzie. W Samarkandzie zorganizowała pracownię lalek i teatr lalek Niebieskie Migdały, który 16 maja 1945 został oficjalnie powołany i przyłączony do Uzbeckiej Filharmonii Państwowej (pierwsza premiera "Pani Twardowska" w jej reżyserii, 22 października 1945). W grudniu 1945 wezwana do Ambasady Polskiej w Moskwie, rozpoczęła tam nieetatową pracę i jednocześnie (od 1 stycznia do maja 1946) praktykę w teatrze lalek Siergieja Obrazcowa. W końcu maja 1946 repatriowała się (wraz z zespołem Niebieskich Migdałów) do Polski. W następnych latach łączyła działalność artystyczą z funkcją radcy MKiS, inspektora teatrów dla dzieci i młodzieży (do września 1949). We wrześniu 1946 otrzymała nominację na kierownika artystycznego Niebieskich Migdałów, które stały się autonomiczną sceną Teatru Groteska w Krakowie (pierwsza prem.: "Pani Twardowska", 7 kwietnia 1947). Funkcję tę pełniła do listopada 1950. W 1946-48 prowadziła równocześnie wykłady z dziedziny kukiełkarstwa w PWST w Warszawie z tymczasową siedzibą w Łodzi. W 1947 założyła przy teatrze Niebieskie Migdały w Krakowie Studio Dramatyczne Teatru Lalek, przeniesione w 1948 wraz z teatrem do Warszawy a w 1950 przekształcone w Państwową Szkołę Dramatyczną Teatru Lalek, której była dyrektorką aż do jej likwidacji 31 sierpnia 1952. Od listopada 1950 przeszła na etat reżysera w t. Niebieskie Migdały (w końcu 1950 teatr przyjął nazwę Lalka) i zajmowała to stanowisko, z niewielkimi przerwami, do końca sezonu 1970/71 (przeszła wtedy na rentę przyznaną jej jeszcze w 1964). Najważniejsze jej prace reżyserskie to: "Pani Twardowska", "O Janku, co psom szył buty" (1947), "Kopciuszek" (1948), "Bajka o rybaku i rybce", (1954), "Świniopas" (1959), "Smok w Nieswarowie" (1953), "Pinokio" (1968). Sporadycznie reżyserowała w innych teatrach: w Lublinie (1955), Będzinie (1958) i Bielsku-Białej (1958). Jubileusz czterdziestolecia pracy scenicznej i dwudziestopięciolecia pracy obchodziła 18 kwietnia 1970 w Teatrze Lalka w Warszawie.
Była autorką podręcznika instruktażowego "Teatr Lalek" (Warszawa 1953), wielu artykułów publikowanych m. in. w "Teatrze", "Teatrze Lalek"; jej wypowiedzi zamieszczano w okolicznościowych wydawnictwah lalkarskich. Teatr lalek był dla niej teatrem ożywionej plastyki: "Wabił mnie i wabi nieprzezwyciężony urok plastyki w ruchu, geście, akcji. Właśnie przewaga formy plastycznej nad fabułą. Dominanta wizualnego nad słyszalnym w teatrze lalek. Inscenizacja, kompozycja sceniczna i jej rytm - to także plastyka". Należała do grona twórców polskiego powojennego lalkarstwa. Pozostawiła po sobie stosunkowo niewielki dorobek inscenizatorski, ale wywarła znaczny wpływ na grono uczniów i wychowanków (Jan Wilkowski, Adam Kilian) oraz na całe środowisko lalkarskie.
Odznaczenia:
1970 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Opracował RK
Źródła:
Słownik Biograficzny Teatru Polskiego, e-teatr