(fr. interpretation, ang. interpretation, niem. Interpretation, hiszp. interpretación, ros. uнmepnpemaцuя)

Działanie krytyczne czytelnika lub widza mającego na celu określenie sensu i znaczenia tekstu lub widowiska (hermeneutyka). I ma zawsze miejsce w procesie percepcji; również proces tworzenia spektaklu, a więc inscenizacja tekstu, związany jest zawsze z jego interpretacją.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

(fr.; ang. courtain raiser, niem. Vorspiel, hiszp. loa, ros. Лeвe дe puдo)

Sztuka, najczęściej jednoaktowa, grana przed przedstawieniem głównym, różniąca się zwykle od niego tematyką (np. farsa przed tragedią). Zwyczaj ten, częsty w wieku XIX, dziś raczej zanika (czasami praktykowany jeszcze w Comédie Française, gdy sama sztuka główna jest zbyt krótka, by wypełnić wieczór teatralny). W Hiszpanii funkcję tę pełniła loa, służąca jako prolog do auto sacramental lub do comedia.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Najpopularniejsze imię jednej z typowych postaci komedii dell'arte – sprytnej i uroczej służącej, partnerki Arlekina, który jest w niej zakochany. Postać ta, nazywana jest niekiedy po prostu Servetta (wł. 'służąca'), nosiła też imiona Arlecchina i Rosetta. W późniejszych pantomimach (zwł. w angielskiej arlekinadzie) imię to nosiła główna amantka. Z kolei przejęta przez komedię literacką postać Colombiny przekształciła się w typ subretki.

ak
Źródło: Słownik teatru

określenie nawiązujące do postaci tytułowej komedii Aleksandra Fredry "Pan Jowialski", będące synonimem prowincjonalnej mentalności, ograniczeń duchowych i tradycjonalizmu.

Źródło: www.aict.art.pl

W starożytnej Grecji obywatel miasta-panstwa zobowiązany do wystawienia własnym kosztem chóru na igrzyska (agony) teatralne lub muzyczne. Choreg przygotowywał chóry mające wystąpić w przedstawieniach dramatycznych (w tragedii i komedii), zaopatrywał je w kostiumy, a także pokrywał koszty wystawienia widowiska.

ak

Źródło: Słownik teatru

(fr. machiniste, ang. stage hand, niem. Büknerarbeiter, hiszp. técnico, ros. машинист сциены)
Pracownik techniczny teatru dokonujący podczas spektaklu zmiany dekoracji, czuwający nad efektami i trickami scenicznymi oraz sprawnym funkcjonowaniem przedmiotów i rekwizytów scenicznych. W teatrze tradycyjnym maszynista ukryty musiał być za kulisami, za kurtyną, czy poza sceną ponieważ każda jego interwencja w „naturalny" i autonomiczny świat sceny, każde ujawnienie jego działań lub jego obecności burzyłyby iluzję teatralną. Nie znaczy to jednak, że interwencja maszynisty nie istniała przed B. Brechtem i kohortą jego „dystancjalizujących" naśladowców, już bowiem w czasach Arystofanesa ujawnienie działań maszynisty i maszynerii teatralnej traktowano jako zabieg deziluzjonistyczny. We współczesnej, głównie awangardowej polityce scenicznej, interwencje maszynisty sięgające nawet w obszar samej gry, nie są wcale kamuflowane; przeciwnie – jego działalność stała się znamieniem charakterystycznym dla praktyki teatralnej i dla charakteru stwarzanego przez teatr świata fikcji. Ponadto pewne jego czynności (jeżeli dotyczą mniejszych i lżejszych obiektów) są wykonywane przez samych aktorów (np. współpracują oni przy otwartych zmianach dekoracji). Przestaje istnieć wyraźny rozdział między grą sceniczną a jej zatrzymaniem: aktorzy przedstawiają się w roli „pracowników sceny", a czynności maszynistów poczynają ulegać teatralizacji i stają się integralną częścią przedstawienia bez rezygnacji ze swojej funkcji pośredniczącej między aktorami i publicznością.

rk
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Splot wydarzeń nieuchronnie prowadzących do katastrofy, niezależnie od woli bohatera; kategoria estetyczna charakterystyczna dla tragedii antycznej, teoretycznie opisana w epoce nowożytnej. Sprzeczność między wiedzą i dążeniami bohatera a siłami fatum nazywana bywa także ironią losu lub ironią obiektywną, np. i.t. w „Królu Edypie" Sofoklesa - tytułowy bohater nie może zapobiec nieszczęściu zapowiadanemu wyrokami wyroczni, staje się igraszką okoliczności, które doprowadzają go do nieświadomego grzechu kazirodztwa i tym samym przekreślenia sensu całego życia.

Źródło: http://www.aict.art.pl/

Nadawanie twarzy i sylwetce aktora cech wieku oraz szczególnych cech zewnętrznych odtwarzanej postaci. Aktor sam lub przy pomocy charakteryzatora, korzystajšc ze szminek, peruk, sztucznego zarostu, zmienia swoja fizjonomie; charakteryzacja może być uzupełniona również np. sztucznym nosem, łysina, maska, kostiumem z epoki itp.

Źródło: Słownik teatru

Eksperymentalny teatr amerykański założony oficjalnie w 1980 roku przez współpracującą ze sobą od 1974 grupę reżyserów i aktorów należących do Performance Group, na czele z E. LeCompte i S. Grayem. Ich pierwsze wspólne przedstawienie "Sakonnet Point" powstało w 1975 i było pierwszą częścią autobiograficznej "Rhode Island Trilogy" Graya. Po rozwiązaniu Performane Group zespół rozpoczął własną działalność, łącząc osiągnięcia teatru poszukującego lat. 60 i 70. z wykorzystaniem multimediów, eksperymentami z przestrzenią, a także z klasycznymi tekstami dramatycznymi, które poddawane są scenicznej dekonstrukcji.

ak
Źródło: Słownik Teatru

(1903-1970), tancerz, baletmistrz. Karierę zaczynał w balecie warszawskiego Teatru Wielkiego, w latach 1925-1933 przebywał w Rumunii jako solista bukaresztańskiej Opery Narodowej, czasami tylko występujac w Polsce. Tańczył także we Włoszech. Następnie związany z warszawskimi teatrami rewiowymi i z operetką. W czasie okupacji grał w jawnych teatrach, za co po wojnie ukarał go ZASP. Po woj- nie występował glownie w Teatrze Wielkim w Poznaniu. W Skolimowie zamieszkał w 1967 roku.

Źródło: G. Michalik, "Hamlet w stanie spoczynku. Rzecz o Skolimowie

(1902-1982) scenograf, ceniony malarz i ilustrator. Przez wiele lat współpracował ze stołecznymi teatrami. W Skolimowie zamieszkał w 1981 roku. Zmarł jednak w Warszawie.

Źródło: G. Michalik, "Hamlet w stanie spoczynku. Rzecz o Skolimowie"

Typ tradycyjnych przedstawień ludowych występujący w indyjskim stanie Karnataka. Podobnie jak w przypadku innych indyjskich tradycji teatralnych, tematy spektakli pochodzą głównie z „Mahabharaty" i „Ramajany". Aktorzy występują w ozdobnych i barwnych strojach z charakterystycznymi nakryciami głowy przypominającymi tiary lub wysokie korony, ich twarze pokrywa makijaż. Wszystkie elementy stroju i makijażu są znaczące i poddane ścisłej kodyfikacji. Aktorom towarzyszy muzyka, zaś wypowiedzi postaci są śpiewane przez kierownika zespołu, a następnie powtarzane przez aktorów. Cechą odróżniającą jakszagana od innych typów ludowych przedstawień indyjskich jest większe znaczenie tańca, obecność elementów akrobatycznych, a także rozbudowane tańce solowe na początku przedstawień oraz sceny bitwy będące ich kulminacją. Tradycyjne przedstawienia jakszagana odbywają się nocą na prostokątnej scenie wyznaczonej przez wbicie w ziemię czterech tyczek ozdobionych liśćmi. Jakszagana powstała najprawdopodobniej w XV wieku. Od XIX wieku przechodzi proces modernizacji (tematy czerpane z życia codziennego) i komercjalizacji (występy za opłatą poza okresami świątecznymi).

ak
Źródło: Słownik teatru

(1930-1989), aktor, reżyser, dyrektor teatrów (od 1974 Teatru Powszechnego w Warszawie, a wcześniej m.in. Starego Teatru w Krakowie, 1963-1969). Do najwybitniejszych osiągnięć reżyserskich H. zalicza się inscenizację „Szewców" Stanisława Ignacego Witkiewicza, prapremiery tej sztuki w Teatrze Wybrzeże (12 października 1957, zdjętej z afisza przez cenzurę), „Nosorożca" Eugene'a Ionesco (1960), „Mizantropa" Moliera (1966), „Lotu nad kukułczym gniazdem" Kena Keseya (1977) i telewizyjnego widowiska na podstawie „Nie-Boskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego. Jako aktor zapisał się Zygmunt Hübner w pamięci widzów kilkoma rolami filmowymi (przede wszystkim rola ordynatora w „Szpitalu przemienienia") i kreacją Moczarskiego w „Rozmowach z katem" (1978). Jego powściągliwe, zdyscyplinowane aktorstwo na przekór oszczędnie dozowanym środkom ekspresji kryło w sobie wielki ładunek emocjonalny. Zawsze podkreślał służebność artysty teatru wobec widza: „Zachwyt, wzruszenie, zaduma, nawet oburzenie - pisał - tylko w nich żyje dzieło sztuki, tylko one są świadectwem artysty i tytułem do tego tytułu".

Źródło: http://www.aict.art.pl/

pismo poświęcone dramaturgii współczesnej założone w roku 1956 jako jedna z oznak zmiany polityki kulturalnej i zerwania z cenzuralnym reżimem pierwszej połowy lat 50.; przez wiele lat redaktorem D. był Adam Tarn (do wydarzeń marcowych 1968), następnie pismo redagowali: Stanisław Stampfl, Konstanty Puzyna, Jerzy Koenig, Jacek Sieradzki. Na ukształtowanie profilu pisma i jego międzynarodowy prestiż wpłynął w zasadniczy sposób Konstanty Puzyna, niekwestionowany autorytet krytyczny. Pismo przyczyniło się walnie do wprowadzenia do repertuaru polskiego teatru współczesnej dramaturgii światowej, m.in. Samuela Becketta, Friedricha Dürrenmatta, Eugène'a Ionesco, a także nowej dramaturgii polskiej - Tadeusza Różewicza, Sławomira Mrożka, Stanisława Grochowiaka. Równie ważny jest dorobek krytyczny pisma - obok dramaturgii w D. publikuje się szkice, eseje, rozprawy teoretyczne, analizy spektakli i dramatów, a także obszerne przeglądy wydarzeń teatralnych na świecie.

Źródło: http://www.aict.art.pl/

Włoska rodzina artystów cyrku. Antonio Franconi (1737-1836), treser zwierząt i świetny jeździec, uważany jest za jednego z twórców nowożytnego cyrku, był założycielem paryskiego (patrz:) Cyrku Olimpijskiego.

Tomasz Miłkowski
AICT/IATC

(fr. lieu scénique, ang. playing area, niem. Spielfäche, hiszp. lugar escénico, ros. мecmo cцeнuчecкoe)

Termin współcześnie często używany na oznaczenie sceny lub strefy gry. Jego ogólność pozwala na określenie różnokształtnych przestrzeni gry, jakie są stwarzane w wyniku eksperymentów scenograficznych i przekształceń relacji scena-widownia.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

(ur. 1933), reżyser, teoretyk teatralny, pedagog i twórca oryginalnej metody aktorskiej; absolwent moskiewskiej szkoły teatralnej (GITIS),. Debiutował realizacją „Krzeseł" (1957) Eugène'a Ionesco w krakowskim Starym Teatrze. Od 1959 dyrektor Teatru 13 Rzędów w Opolu, gdzie w sezonie 1961-62 inscenizował „Dziady" i „Kordiana", a w 1962 - „Akropolis" (razem z Józefem Szajną). Opolskie eksperymenty zapoczątkowały późniejszą działalność wrocławskiego Teatru Laboratorium, którym kierując, G. dopracował (por.:) ideę teatru ubogiego (szkic, 1965, i książka „Ku teatrowi ubogiemu", 1968). We Wrocławiu Teatr Laboratorium dał „Księcia Niezłomnego" i „Apocalypsis cum figuris" (1968). Zgodnie z założeniami twórcy gra aktorska w tych przedstawieniach miała być przezwyciężona przez „akt ofiarowania", obcowania człowieka z człowiekiem (stąd między innymi specyficzna organizacja przestrzeni w Laboratorium: spektakle dawano zaledwie dla kilkudziesięciu osób siedzących na czarnych ławach albo wprost na podłodze, na której toczył się spektakl). Teatr Laboratorium określał twórca mianem instytutu, który działa „w domenie, która obejmuje i teatr, i to, co obok teatru. Ale jego powołaniem jest zwracanie się ku tym obszarom domeny, ku którym dotychczas się nie zwracano". Grotowski podporządkowywał działalność instytutu poszukiwaniu metod porozumienia między ludźmi i uczestnictwa w kulturze. Doszedłszy do kresu poszukiwań w dziedzinie twórczości aktorskiej, artysta podjął podróże na Wschód w nadziei dotarcia do praźródeł teatru. Ostatecznie Grotowski odszedł z teatru, głosząc ideę święta, bezinteresownego spotkania ludzi. „Punkt węzłowy dla występujących w twórczości Grotowskiego idei-problemów stanowi zagadka człowieka. Myśl jego krąży wokół problemu kondycji ludzkiej, stosunku do drugiego człowieka, świata, społeczności ludzkiej, historii i tradycji. Grotowski "praktyk" i "myśliciel", boleśnie odczuwając dezintegrację i alienację we współczesnym społeczeństwie, usiłuje przeciwstawić się tym procesom" (Zbigniew Osiński).

Źródło: http://www.aict.art.pl/

πρόλογο; (fr. prologue z p.łc. prologus z gr. prólogos)
1. część wstępna utworu wprowadzająca czytelnika w bieg akcji.
2. sport. w kolarstwie początkowa jazda na czas, poprzedzająca części etapowe wyścigu.
3. przen. początek, zaczątek czegoś; część wstępna.

Źródło: Słownik teatru

(1757-1829), aktor, reżyser, dramatopisarz, trzykrotny dyrektor Teatru Narodowego (1783-85, 1790-94, 1799-1814), za życia nazwany polskim Molierem, później określany mianem ojca sceny narodowej. B. stworzył zręby (zob.:) repertuaru, przyswoił literaturze polskiej jako tłumacz wiele dzieł klasyki europejskiej, rozwinął szkolnictwo aktorskie (autor podręcznika dla aktorów - Mimika); napisał, przetłumaczył bądź przetworzył ok. 80 sztuk na kanwie dramatów (zob.:) Moliera, Woltera, Diderota, Richarda B. Sheridana, (zob:) Szekspira (B. opracował pierwszą polską wersję [zob.:] Hamleta na podstawie niemieckiego przekładu). Do najlepszych dramatów B. zalicza się: Henryka VI na łowach (1792), Spazmy modne (1797), Szkołę obmowy (1793) i Cud mniemany, czyli Krakowiaków i Górali (1794), libretto operowe do muzyki Jana Stefaniego. Zwłaszcza to ostatnie dzieło, wystawiane w okresie insurekcji kościuszkowskiej, i patriotyczna działalności artystyczna B. w okresie Sejmu Wielkiego zapewniły mu trwale miejsce w historii polskiego teatru. Krakowiacy i Górale do dzisiaj często goszczą na polskiej scenie (głośna inscenizacja Leona Schillera, 1929, dwukrotnie jeszcze ponawiana przez tego reżysera w roku 1946 i 1950), niekiedy ozdabiana współczesnymi, pisanymi z dnia na dzień kupletami.

Źródło: http://www.aict.art.pl/

(1910-2008), aktorka, reżyser teatralny i filmowy, dyrektor teatru. Założycielka - wraz z mężem, Dobiesławem - aktorskiej dynastii Damięckich. Autorka wspomnień zatytułowanych "Wygrałam życie". Była jedną z barwniejszych postaci Domu. To do niej, jak obecnie do Ireny Kwiatkowskiej, a wcześniej między innymi do Danuty Rinn, przyjeżdżali tu reporterzy. W Skolimowie zamieszkała w 1993 roku.

Źródło: G. Michalik, "Hamlet w stanie spoczynku. Rzecz o Skolimowie"