(fr. antagoniste, ang. antagonist, niem. Gegenspieler, hiszp. antagonista, ros. антагонист) Postać dramatyczna będąca przeciwieństwem głównego bohatera (protagonisty) lub pozostająca z nim w konflikcie. Antagonistyczny charakter świata przedstawionego w dramacie stanowi jedną z podstawowych zasad formy dramatycznej. Źródło: Patrice Pavis – Słownik Terminów Teatralnych

(fr. théâtre de masse, ang. mass theatre, niem. Massentheater, hiszp. teatro de mass, ros. meamp мaccoвьlй)

Nazwy takie jak „teatr masowy" czy teatr „teatr popularny" są raczej hasłami wywoławczymi pewnych ogólnikowych pojęć niż określeniami dających się jasno wyróżnić koncepcji teatralnych. Sztuka masowa narodziła się wraz z powstaniem technicznych środków służących powielaniu wypowiedzi artystycznych, co dało możliwość ich rozpowszechniania wśród szerokiej rzeszy odbiorców. Sztuka teatru natomiast z samej swojej istoty uniemożliwia rozpowszechnianie jej w postaci reprodukcji.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Kategoria estetyczna odnosząca się do wszystkich rodzajów sztuki oraz literatury; ukształtowanie świata przedstawionego utworu literackiego charakteryzujące się karykaturalną deformacją i absurdalnością, do groteski chętnie sięgały : średniowiecze, romantyzm, modernizm i liczne nurty literatury XX wieku.

(łac.- teatr świata)

1. Powstała w starożytności, przejęta przez średniowiecze i rozpowszechniona w czasach baroku metafora, która ujmuje świat jako reżyserowany lub oglądany przez Boga teatr, odgrywany przez ludzi jako aktorów. Obraz świata jako teatru pojawia się często w teatrze barokowym (W. Shakespeare; P. Calderon, Wielki Teatr Świata, 1645; w XX wieku: H. von Hofmannsthal, Das Grosse Welttheater, 1922).
2. E. Barba używa tego terminu na określenie organizowanych przez International School of Theatre Anthropology widowisk teatru międzykulturowego, które przygotowują wspólnie ludzie teatru Wschodu i Zachodu.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

(fr. cadre, ang. frame, niem. Rahmen, hiszp. Marco, ros. paмкa)

Używając w języku polskim terminu „rama" w odniesieniu do teatru, ma się zwykle na myśli ramę sceniczną, tzn. element architektoniczny przestrzeni teatralnej oddzielający wyraźnie scenę od widowni. Terminy francuskie cadre czy angielski frame oznaczają nie tylko obramowanie czegoś (np. sceny czy obrazu), ale konotują również takie znaczenie, jak: ujęcie, zarys, idea (dzieła); budowa, struktura, konstrukcja, układ. Głównie do tych znaczeń odnosi się prezentowane hasło. Niektóre z tych konotacji obejmuje w języku polskim przenośne użycie terminu „rama", które uzyskuje precyzację w badaniach nad sztuką i literaturą, inspirowanych w szczególności rosyjskimi pracami semiologicznymi (zob. Janus, Mayenowa 1975), gdzie pojęcie rama wprowadzane jest przy omawianiu zagadnień granic i spójności tekstu artystycznego, tła oraz zewnętrznego i wewnętrznego punktu widzenia w prezentacji przez tekst świata przedstawionego (Uspienskij 1970, 1975).

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Farsa z udziałem bohaterów przejętych lub wzorowanych na postaciach typowych dla komedii dell' arte, ale zarazem niezachowująca charakterystycznych dla niej konwencji. Zazwyczaj powstawała poprzez włączenie Arlekina lub innych postaci w strukturę tradycyjnej farsy i wykorzystanie ich jako swoistych znaków rozpoznawczych kojarzonych z klaunadą, burleską i popisami zręczności. Szczególną formą arlekinady były przedstawienia pantomimiczne, których bohaterem był Arlekin przeżywający różne komiczne i awanturnicze przygody, zawierające oprócz scen mimicznych także popisy akrobatyczne i taneczne. Ta odmiana zyskała wielką popularność w XVIII wieku we Francji i w Anglii, gdzie wytworzyła specyficzne konwencje dramaturgiczne i teatralne.

ak
Źródło: Słownik teatru

(gr. 'stojący, nieruchomy'), w starożytnej tragedii: pieśń chóru wykonywana na orchestrze pomiędzy kolejnymi ogniwami akcji (epeisodia). Stasimony mają najczęściej charakter uogólnionej refleksji związanej z przebiegiem wydarzeń tragedii, stanowią komentarz do niej.

ak
Źródło: Słownik teatru

Afisz, dzieło sztuki drukarskiej i poligraficznej, powstałe w XVII w. Rozpowszechnione (również w Polsce) w XVIII w. jako œśrodek reklamowy - reklama, ogłoszenie, zwykle drukowane, umieszczane w miejscach widocznych, powiadamiające o imprezie publicznej, m.in.: afisz teatralny, filmowy, cyrkowy, okolicznoœściowy. W XIX w. afisz został w wielu funkcjach zastąpiony przez plakat.

(fr. pièce a problème, ang. probleme play, niem. Problemstück, hiszp. obra de problema, ros. пьеса проблемная)

Odmiana sztuki zbliżona do sztuki z tezą, poruszająca aktualne kwestie moralne lub polityczne.Oparty na konfrontacji układ postaci służy tu przedstawieniu przeciwstawnych poglądów, z którymi autor nie musi się zresztą utożsamiać. Fabuła sztuki problemowej oraz relacje między postaciamiskonstruowane są w ren sposób, by sugerowały możliwość właściwego rozwiązania podejmowanych problemów. Właściwie każdy dramat jest w pewnej mierze przedstawieniem pewnej problematyki, choć sztuka problemowa jako odmiana ukształtowała się w XIX i XX wieku (E. Scribe, egzystencjalne dramaty problemowe J.-P. Sartre'a, dydaktyczne sztuki B. Brechta, teatr faktu P. Weissa i R. Hochhuta itp.).

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Nakrycie głowy imitujące włosy. W teatrze używane jako część charakteryzacji w przypadku ról, dla których ważny jest specyficzny kolor włosów, ich długość lub fryzura. Czasem pełni funkcją skodyfikowanego znaku (konwencjonalne rude włosy charakteryzujące zbrodniarzy w XIX-wiecznym melodramacie) lub służy monumentalizacji postaci (onkos).

ak
Słownik teatru

Osoba kontrolująca zgodność tekstu wygłaszanego przez aktorów z zapisanym w egzemplarzu teatralnym i podpowiadająca im w razie zapomnienia kwestii. W teatrze XVIII i XIX wieku odgrywał bardzo ważną rolę w związku z dużą liczbą premier i znaczną ilością tekstu koniecznego do opanowania pamięciowego. W teatrze XIX wieku zasiadał w czasie przedstawienia w specjalnej budce wpuszczonej częściowo w podłogę proscenium. W XX wieku budkę suflera zlikwidowano, a wraz ze zmniejszeniem się liczby przedstawień rola suflera zmalała. Obecnie sufler współpracuje z aktorami głównie w czasie prób, a w trakcie spektaklu znajduje się zazwyczaj za kulisami.

ak
Źródło: Słownik teatru

Jedna z typowych postaci komedii dell'arte, należąca do grupy zannich – służących. Przebiegły, sprytny, zręczny, stanowi motor intrygi, którą snuje z prawdziwą pasją. Nosił biały strój składajacy się z luźnej, krótkiej kurtki i przykrótkich spodni; uzupełniał go biały beret. Jego popisową sceną była scena ucieczki (stąd jego imię wywodzące się od wł. 'uciekać'). Za twórcę tej postaci uważa się F. Gabriellego, który spopularyzował ją we Francji, gdzie występował z trupą Andreinich. Jako Skapen postać ta pojawia się w kilku komediach Moliere'a (najs łynniejsza – „Szelmostwa Skapena, 1671).

ak
Źródło: Słownik teatru

Gatunek przedstawień teatralnych stworzony i rozwijany przez afrykańskich Jorubów – wędrowny teatr wstępujący początkowo głównie na placach osiedli (później także w przestrzeni zamkniętej), łączący zbiorowy i solowy taniec i śpiew ze strukturą dramaturgiczną charakterystyczną dla sztuki opowiadaczy (narracja przechodząca w inscenizację). Najważniejszą postacią alarinjo jest narrator – śpiewak, opowiadacz i mistrz ceremonii, który prezentuje i komentuje całą historię, kontrolując zarazem przebieg wydarzeń scenicznych i kierując działaniami pozostałych wykonawców (zwł. chóru). Najwybitniejszym współczesnym twórcą alarinjo jest H. Ogunde.

ak
Źródło: Słownik teatru

Mówić celowo niewyraźnie

Źródło: Polski - Socjolekt aktorów

Rodzaj rozwiązania akcji polegający na rozpoznaniu jednej postaci przez drugą lub też na poznaniu przez postać prawdy o samej sobie, w szczególności o własnej winie i o własnym losie.

ak
Źródło: Słownik teatru

Gatunek dramatyczny o charakterze dydaktyczno-filozofoficznym uprawiany w XV i na początku XVI w. w Szkocji, Anglii, Francji i Niemczech. Bohaterami moralitetu, stanowiącego rodzaj przypowieści na temat uniwersalnych praw rządzących ludzkim życiem, były postaci alegoryczne, uosabiające pojęcia: Dobro, Zło, Cnota, Występek, Wiara, Pycha i Zawiść; między nimi toczyła się walka o ludzką duszę. Koncentrujące się na problemie grzechu i sposobie walki z nim, moralitety poruszały też kwestie religijne, obyczajowe i polityczne. Bywało, że służyły celom satyrycznym. Najsłynniejszym moralitetem jest pochodzący z około 1500 Everyman (angielskie „każdy"). Gdy Każdy otrzymuje wezwanie od śmierci, opuszczają go Bogactwo, Piękno, Przyjaźń i Pokrewieństwo, wierne pozostają jedynie Dobre Uczynki. I one jednak nie wystarczają, by towarzyszyć Każdemu do grobu; muszą zostać wsparte przez wiadomość i Spowiedź Szczęśliwe zakończenie wiąże się ze wstąpieniem duszy Każdego do nieba. Współczesną wersją Każdego jest dramat w 1. akcie wierszem z 1911 autorstwa H. von Hofmannsthala.

ak
Źródło: Słownik teatru

(fr. mimodrame, ang. mime play, niem. Mimusspiel, hiszp. mimidrama, ros. мимодрама)

Sztuka oparta jedynie na języku ciała aktorów mimicznych. Odróżnia się od mimu i pantomimy tym, że „choć ich punkt wyjścia jest taki sam to inny mają punkt dojścia: w pantomimie ciało nie jest czymś jedynym i wspomagane jest innymi składnikami spektaklu; w mimodramie jest ono wszystkim" (Dorcy 1962).

ak
Źródło Słownik terminów teatralnych

Lalka teatralna nakładana na dłoń i poruszana palcami aktora; w przypadku lalek o większych rozmiarach animator umieszcza dłoń w głowie pacynki, kontrolując jej mimikę. Ciało pacynki jest wtedy zawieszone na jego przedramieniu. Najprostsza pacynka to skarpetka naciągnięta na rękę. Taką formę miał Pan Cerowany, pacynka występująca w dobranockach telewizyjnych w Polsce pod koniec lat 60.

Zbiór wszystkich materiałów źródłowych zawierających informacje na temat przedstawień, życia teatralnego, funkcjonowania instytucji teatralnych, biografii poszczególnych artystów oraz wszelkich innych dziedzin związanych z teatrem. Termin „dokumentacja teatralna" obejmuje nie tylko tradycyjną dokumentację pisaną (dokumenty teatralne, egzemplarze sztuk, notatki, recenzje, wspomnienia, itd.) i ikonograficzną (rysunki, zdjęcia, projekty), ale także przedmioty trwałe (rekwizyty, kostiumy, elementy scenografii, makiety) oraz, zwłaszcza w odniesieniu do teatru współczesnego, nagrania dźwiękowe i audiowizualne. Różnorodność i bogactwo dokumentacji teatralnej sprawia poważne problemy w jej gromadzeniu i udostępnianiu. Zbiory dokumentacji teatralnej znajdują się zarówno w archiwach (państwowych i instytucjonalnych, w tym oczywiście teatralnych), jak i w bibliotekach i muzeach, co znacznie utrudnia dotarcie do nich i zgromadzenie wszystkich dostępnych materiałów dotyczących danego zagadnienia. Tymczasem bez spełnienia tego warunku trudno wyobrazić sobie dalsze prace nad historią teatru i interpretacją jego dzieł. Innym problemem związanym z dokumentacją teatralną jest jej nieunikniona fragmentaryczność i nieobiektywność (nawet rejestracja przedstawienia jest jakąś jego interpretacją), sprawiająca, że nawet zgromadzenie kompletu dokumentów, świadectw i zapisów nie gwarantuje kompletności powstałych na ich podstawie opisów, rekonstrukcji i analiz.

ak
Źródło: Słownik teatru

Hiszpańskie widowisko religijne o charakterze rozbudowanej alegorii scenicznej, ukazującej ważne prawdy wiary. Geneza auto sacramental jest związana z obchodami święta Bożego Ciała i odbywającego się w ich trakcie procesjami, w czasie których prezentowano m.in. żywe obrazy o charakterze alegorycznym. Dążenie do umocnienia i rozpropagowania kultu Eucharystii doprowadziło do powstania specjalnych sztuk przeznaczonych na poświęcone jej święto (pierwsza ok. 1520). Następnie stopniowo poszerzano tematykę, a jednocześnie wypracowano specyficzne konwencje dramaturgiczne (trzystopniowa budowa obejmująca prolog, intermedium i jednoaktową część główną) i widowiskowe (auto sacramental wystawiano tylko w Boże Ciało na specjalnie przygotowanych wozach, przy użyciu techniki i efektów hiszpańskiej sceny barokowej, ze współudziałem muzyków i tancerzy). Szczególną wagę i jakość auto sacramental zyskało pod piórem najsłynniejszego ich autora: P. Calderona de la Barki („Wielki Teatr Świata", „Magia Grzechu"). Oprócz niego pisali je też m.in. F. Lope de Vega y Carpio, Tirso de Molina, J. de Valdivielso.

ak
Źródło: Słownik teatru