Archiwum - Słowo na dziś

13.09.2018
Teatr autobiograficzny

(fr. theater autobiographique, ang. Autobiographical performance, niem. autobiographisches Theater, hiszp. teatro autobiográfico, ros. meamp aвmoбuoгpaфuчecкй)


Przez autobiografię rozumie się „opowieść (zwykle prozą), której głównym tematem jest własnie życie opowiadającego, a szczególnie rozwój jego osobowości" (Lejeune 1971: 14). Definicja taka nie daje się zastosować do teatru jako sztuki stwarzanej przez aktorów, przedstawiających postacie fikcyjne, a nie własne życie czy życie autora. Teatr autobiograficzny wydaje się więc formą niemożliwą do realizacji, choć próby jego stworzenia odnaleźć można już u samych początków teatru: w parabazach Arystofanesa, w „Altance" (Jeu de la Feuillée, 1276) A. de la Halle'a, gdzie autor ukazuje się na scenie w gronie swoich przyjaciół z Arras, czy propozycji N. Restifa de la Bretonne'a, pojmującego teatr jako „uwidocznienie życia jakiegoś człowieka w formie dramatycznej, której prawdziwość polega na tym, że człowiek tu działa, a nie opowiada" („Le Drame de la vie", 1793).


ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych


12.09.2018
Estrady Publicystyczne

ogólna nazwa przygotowanych i prezentowanych przez Teatr 13 Rzędów w Opolu „montaży słownych", prezentowanych w siedzibie Teatru, a także w objeździe, głównie po miejscowościach Śląska Opolskiego. Były to surowe i proste w formie przedstawienia złożone ze zmontowanych tekstów dokumentalnych i literackich, wzbogaconych materiałami zdjęciowymi i nagraniami radiowymi. Opierały się na faktach historycznych (stąd używana w odniesieniu do nich nazwa „faktomontaże") i odwoływały do emocji, pamięci i doświadczeń wciąż żywych wśród widzów (II wojna światowa, walka o polskość Śląska), dzięki czemu wywierały na ogół znaczne wrażenie. Najważniejsze spośród Estrad Publicystycznych są trzy pierwsze, powstałe w roku 1961: Turyści i Gliniane gołębie (premiera łączna 31 marca lub 1 kwietnia 1961) oraz Pamiętnik Śląski (premiera 9 lipca 1961 w Markowicach). Programy późniejsze, funkcjonujące częściowo pod nazwą Estrada Dokumentalna, pełniły już raczej funkcję strategicznej przykrywki i stanowiły rodzaj trybutu płaconego na rzecz coraz mniej przychylnych władz partyjnych. Wyrazistym przykładem tego nurtu było Oratorium robotnicze (premiera 27 lutego 1962) przygotowane przez Waldemara Krygiera. Ostatnie dwie programy zaliczane do Estrad Poetyckich przygotowane zostały przez odpowiedzialnych za scenariusz i reżyserię aktorów. Ryszard Cieślak zrealizował Maski (teksty ze zbioru Czerwone oczy maski, w przekładzie Zbigniewa Stolarka, premiera 3 stycznia 1963; scenografia: Jerzy Gurawski; obsada: Rena Mirecka, Andrzej Bielski, Antoni Jahołkowski, Maciej Prus), zaś Andrzej Bielski Pieśni – montaż wierszy Władysława Broniewskiego, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Juliana Tuwima, Leopolda Staffa, Tadeusza Różewicza, Wisławy Szymborskiej, Edwarda Hołdy, Witolda Wirpszy, Wiktora Woroszylskiego, które deklamowali: Rena Mirecka, Antoni Jahołkowski, Mieczysław Janowski i Gaston Kulig. Ta ostania Estrada, prezentowana jako Estrada Poetycka w Opolu i okolicznych miejscowościach, stanowiła zarazem ostatnią premierę Teatru Laboratorium 13 Rzędów przed jego przeniesieniem do Wrocławia. Ponadto zaprzyjaźniony z Teatrem dziennikarz Jerzy Falkowski miał latem 1961, na zamówienie lokalnych instytucji opolskich, razem z Zygmuntem Molikiem przygotować prezentowane kilkakrotnie montaże literacko-dokumentalne poświęcone 25. rocznicy powstania Batalionów Dąbrowszczaków w Hiszpanii oraz 12. rocznicy powstania NRD (Droga do świata).


Źródło: Encyklopedia na www.grotowski.net


Aplauz

(fr. applaudissement, ang. applause, niem. Beifall, hiszp. aplauso, ros. аплобисмиенти) Aplauz, wyrażający się najczęściej oklaskami jest dosyć powszechnym wyrazem uznania widowni; ponadto jest również swoistym środkiem odprężenia widza, który - z konieczności unieruchomiony w krzesłach – wyzwala w ten sposób swoją energię. Aplauz jest zawsze zwróconym do aktora komunikatem, który wyraża: „Rozumiem cię i doceniam”, Ale także jest świadectwem denegacji, gdy znaczy: „Przerywam tę iluzję, by ci dać znać, że sprawiłeś mi przyjemność stwarzając ją”. Aplauz jest więc świadectwem bezpośredniego kontaktu widza i aktora poza fikcją teatralną. Źródło: Patrice Pa


ak


„Słownik terminów teatralnych”


11.09.2018
Autonomia sztuki widowiskowej

początkowo jedynie postulat, a następnie powszechnie uznawana odrębność sztuki teatru i literatury. Przez wiele stuleci teatr utożsamiano z teatrem dramatycznym, upatrując główne zadanie teatru w interpretowaniu na scenie dzieł literackich (dramatów). Na odrębność sztuki teatralnej wskazywali już romantycy, a teza o niezależności teatru stała się programowym postulatem awangardy (por. Antonin Artaud).


Źródło:www.aict.art.pl


Publiczność gratisowa

Niewdzięczna publiczność


Źródło: Socjolekt aktorów


 


10.09.2018
Autoteatr

(fr. auto-théâtre, ang. authotheater, niem. Autitheater, hiszp. autoteatro, ros. aвmoneamp)


Termin używany przez R. Abiracheda (1992: 188) na określenie pewnej formy teatru amatorskiego, którego uczestnicy tworzą (z różnych zresztą powodów) teatr dla siebie samych, a nie dla publiczności. Zazwyczaj są to przedstawienia, które nie mają na celu odtwarzania rzeczywistości zewnętrznej i które stwarzają fikcję nie odnoszącą się do niczego poza sobą: „Dionizos ustępujący miejsca Narcyzowi zakochanemu we własnym odbicu" (Ph. Ivernel, „Journal du T.E.P." 1995).


ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych


Teatr epicki

(fr. thèâtre épique, ang. epic theatre, niem. episches Theater, hiszp. teatro épico, ros. зnuчecкuй meamp)


B. Brecht, a przed nim jeszcze E. Piscator nadali w latach dwudziestych tę nazwę praktyce scenicznej i stylowi gry odmiennemu od arystotelesowskiej tradycji dramaturgiczno-teatralnej, opartej na konfliktowości i stopniowaniu napięcia dramatycznego w miarę rozwoju akcji.
Teatr epicki- lub co najmniej teatr zawierający elementy epickości- istniał już w misteryjnym teatrze średniowiecznym, operującym sceną symultaniczną. Także chór wczesnej tragedii greckiej opowiadał w melodeklamacji przebieg zdarzeń, zanim narodził się dialog co najmniej dwóch protagonistów, w którym opowiadanie przerodziło się w naśladujące przedstawienie działań. Podobnie przerywające właściwy tok akcji, wyjaśniające jej przebieg i komentujące zachowania postaci dramatycznych różnego rodzaju prologi, epilogi, relacje posłańców są epickimi wtrętami w formę dramatyczną, wprowadzając do dramatu formę opowiadania, postać narratora, posłańca, „zapowiadacza" (P. Claudel), „dyrektora teatru" („Faust" J.W. Goethego). G. Büchner w „Woyzecku" snuje właściwie opowieść, przedstawiając w licznych krótkich obrazach sceny z życia chorego psychicznie bohatera, którego wszystko z zewnątrz popycha do zbrodni. Podobnie w formie poetyckiej czyni H. Ibsen w „Peer Gyncie", przedstawiając zdarzenia, w których bohater uczestniczy- w różnych czasach i miejscach. Th. Wilder „wywołuje" obrazy posiłku świątecznego kilku następujących po sobie pokoleń jednej rodziny. („Długi obiad świąteczny").


ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych


09.09.2018
Irena Burawska-Kesling

(1922-2007), aktorka związana z teatrami łódzkimi. Stworzyła też wiele drugoplanowych ról w filmach i spektaklach Teatru Telewizji. Już po przejściu na emeryturę teatralną występowała nadal w epizodach. W Skolimowie zamieszkała w 2006 roku.


Źródło: G. Michalik, "Hamlet w stanie spoczynku. Rzecz o Skolimowie"


Inspicjent

Osoba odpowiedzialna za zgodny ze scenopisem przebieg poszczególnych przedstawień, w szczególności za wejścia aktorek i aktorów, odpowiednie wyposażenie i wygląd sceny oraz przygotowanie rekwizytów.


ak
Źródło: Słownik teatru


08.09.2018
Halina Drohocka-Kordowska

(1914-2005), aktorka, pedagog. Związana początkowo z teatrami Krakowa, Wilna, Łodzi i Wrocławia, najdłużej występowała w stołecznym Teatrze Ateneum. Role w Teatrze Telewizji. Przez wiele lat była profesorem warszawskiej PWST. W Skolimowie od 2003 roku.


Źródło: G. Michalik, "Hamlet w stanie spoczynku. Rzecz o Skolimowie"


 


Dramat lingwistyczny

odmiana dramatu, którego podstawowym przedmiotem jest natura języka. D.l. pisał Miron Białoszewski dla swojego Teatru Osobnego, m.in. „Imiesłów", określany przez autora jako „gramat", w którego spisie osób widnieją trzy Imiesłowy: Imiesłów jako Wchodząc, Imiesłów jako Wychodząc i Imiesłów jako Co Robiąc.


Źródło: http://www.aict.art.pl/


Przeszkoda

(fr. obstacle, ang. obstacle, niem. Hindernis, hiszp. obstáculo, ros. Препятствие)


Przeszkoda jest to wszystko w akcji dramatycznej, co przeciwstawia się działaniom bohatera, krzyżuje jego plany, sprzeciwia się jego pragnieniom. Aby zaistniał konflikt dramatyczny, a więc i rozwój akcji, konieczne jest, by działania bohatera napotykały na przeszkodę ze strony innych bohaterów, którzy dążą do realizacji własnych celów (Hegel [1832] 1967: 575)
W modelu aktancyjnym przeszkoda jest przeciwnością nie pozwalającą podmiotowi na osiągnięcie przedmiotu pożądanego.
W dramaturgii klasycznej wyróżnia się przeszkodę zewnętrzną reprezentowaną przez siłę niezależną od postaci, oraz przeszkodę wewnętrzną, którą stawia przed sobą sam bohater i która objawia się jako przeżywany przez niego konflikt psychologiczny czy moralny. Granica między tymi dwoma typami przeszkód jest jednak nieostra i zależy od rodzaju dramaturgii: postacie dramatów klasycznych mają tendencję do interioryzacji konfliktów zewnętrznych po to, by rozstrzygać je wg indywidualnych norm i własnej woli. (J. Scherer 1950).
Przeszkoda może mieć bądź rzeczywisty, bądź tylko subiektywny i wyimaginowany charakter; może być możliwa lub niemożliwa do przezwyciężenia, lub też eliminowana w sposób sztuczny i konwencjonalny (deus ex machina). Od sposobu i wyrazistości przedstawiania przeszkody zależy konstrukcja postaci i charakter rozwoju akcji. Przeszkoda jest elementem strukturalnym dramatu jako czynnik pośredniczący konfiguracją postaci a dynamiką akcji.


ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych


07.09.2018
Pietruszka

Komiczny bohater rosyjskiego ludowego teatru lalkowego, opisywany już w XVII w. Garbaty i karykaturalnie brzydki (wielki, haczykowaty nos), ubrany w czerwoną koszulę, był najpopularniejszym bohaterem przedstawień jarmarcznych, uosobieniem ludowego sprytu i siłą napędową niewyrafinowanych żartów.

ak
Źródło: Słownik teatru


Gliniane gołębie

Estrada Publicystyczna, prezentowana wspólnie z Turystami (łączona premiera w Opolu 31 marca lub 1 kwietnia 1961). Na afiszu jako twórców wymieniano kolektyw w składzie: Barbara Barska, Ludwik Flaszen, Jerzy Grotowski, Jerzy Gurawski, Ewa Lubowiecka, Rena Mirecka, Jerzy Trybuna. Jako wykonawczynie występowały Barbara Barska, Ewa Lubowiecka i Rena Mirecka. Autorem montażu dokumentalnych tekstów, nagrań oraz zdjęć filmowych był Jerzy Grotowski, a scenografii Jerzy Gurawski. Przedstawienie odwoływało się do relacji wojennych i miało jednoznaczną wymowę antyfaszystowską. Estetycznie oszczędne i skromne, zachowywało konwencję estradowej prezentacji skierowanej bezpośrednio do publiczności, w której osobowości aktorskie podporządkowane zostają przekazowi historycznemu i ideologicznemu (w komentarzach i recenzjach odwoływano się w tym aspekcie do propozycji Bertolta Brechta). Prezentowane 34 razy, w większości w objeździe.

Źródło: Instytut Grotowskiego


06.09.2018
Dramat pseudoklasyczny

odmiana dramatu nawiązująca do francuskiej tragedii i komedii klasycznej; za najbardziej reprezentatywny utwór tego typu uważa się „Barbarę Radziwiłłównę" Alojzego Felińskiego (1817).


Źródło: http://www.aict.art.pl/


Klaka (fr. claque)

Klaka- w dawnym teatrze: organizowane i zazwyczaj opłacane oklaski i owacje na cześć aktorki lub aktora. W teatrze polskim występowała w XIX wielu i w połowie XX wieku, ale jej rozmiary są trudne do oszacowania.
rganizowana była z inicjatywy samych aktorek i aktorów lub z inicjatywy ich gorliwych przyjaciół i wielbicieli, którzy w różnych miejscach sali rozmieszczali osoby w umówionym momencie lub na dany znak bijące brawo, wznoszące okrzyki. Z czasem stała się niemal autonomiczną instytucją; na przełomie wieków w Warszawie istniała nawet grupa klakierów żądających od aktora haraczu za oklaski, grożąc w razie odmowy gwizdami.


Źródło: Słownik teatru


05.09.2018
Komedia mięsopustna

Komedia jarmarczna wyrosła ze średniowiecznych intermediów, nasycona sytuacjami błazeńskimi, wystawiana zwłaszcza w okresie mięsopustu, to jest przed rozpoczęciem Wielkiego Postu. Za najwybitniejsze osiągnięcie k.m. uważa się sztukę Piotra Baryki "Z chłopa król" (1637).


Źródło: http://www.aict.art.pl/


Reżyseria

Ogół czynności mających na celu koordynację wszystkich elementów składających się na przedstawienie teatralne. W zależnośći od typu teatru może mieć charakter działalności organizacyjnej, bliskiej zadaniom inspicjenta, funkcji kierowniczej obejmującej wybór sztuki, obsadę, wyznaczanie zakresu obowiązków i kontrolę ich wykonania (antreprener), lub wiązać się z odpowiedzialnością za całokształt artystyczny, w tym za wybór, interpretację i opracowanie scenariusza, dobór i kontrolę współpracowników (aktorzy, scenograf, kompozytor itd.) oraz przebieg procesu pracy. W tym ostatnim wariancie, powszechnym we współczesnym teatrze, reżyser staje się autorem całego przedstawienia. Reżyseria jako działanie mające na celu koordynację całości przedstawienia istniała od zawsze. Jako odrębna sztuka, związana z jednoosobową odpowiedzialnością i autorstwem przedstawienia narodziła się w Europie w 2 połowie XIX w.


ak
Źródło: Słownik teatru


04.09.2018
Teatr reżysera

(fr. théâtre de metteur en scène, ang. director's theatre, niem. Regietheater, hiszp. teatro del director, ros. meamp peжcuccёpa)


Teatr, w którym główną funkcję spełnia reżyser i sztuka inscenizacji; rodzaj teatru „autorskiego", gdzie reżyser jest twórcą wszelkich składników przedstawienia, a jeśli wystawiany jest tekst innego autora, to jego inscenizacja nosi wyraźne piętno interpretacji reżyserskiej. <Idea teatru reżysera nazywanego też teatrem inscenizacji ( K. Braun 1984), wywodzi się od E.G. Craiga ([1905] 1964), który sformułował koncepcję reżysera (inscenizatora) jako „artysty teatru" biegłego we wszystkich sztukach wykorzystywanych przez teatr.>


ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych


31.08.2018
Józef Bielawski

(1739-1809), fligel-adiutant, a następnie generał-adiutant buławy wielkiej litewskiej, autor komedii i poeta. Laureat konkursu rozpisanego przez Stanisława Augusta na komedię inaugurującą działalność sceny polskiej Teatru Narodowego (otrzymał 200 dukatów). Była to komedia "Natręci", wystawiona 19 listopada 1765, o której autorze książę Adam Kazimierz Czartoryski napisał dość życzliwie: „Chwycił szczęśliwie niektóre charaktery, pełen jest ognia. Spodziewać się należy, że ćwiczenie i pracowitość potrzebnej mu doda regularności". Akcja sztuki była dość wątła - ramy intrygi tworzyły starania Hrabiego o rękę Lucyndy, czemu na przeszkodzie stanął opiekun panny, Podczaszy, przyrzekłszy jej rękę innemu. Akcja była w istocie pretekstem do ukazania charakterystycznych wad typów szlacheckich. Premierze towarzyszyła apostrofa do króla.


Źródło:http://www.aict.art.pl/


Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...