Ogół czynności mających na celu koordynację wszystkich elementów składających się na przedstawienie teatralne. W zależnośći od typu teatru może mieć charakter działalności organizacyjnej, bliskiej zadaniom inspicjenta, funkcji kierowniczej obejmującej wybór sztuki, obsadę, wyznaczanie zakresu obowiązków i kontrolę ich wykonania (antreprener), lub wiązać się z odpowiedzialnością za całokształt artystyczny, w tym za wybór, interpretację i opracowanie scenariusza, dobór i kontrolę współpracowników (aktorzy, scenograf, kompozytor itd.) oraz przebieg procesu pracy. W tym ostatnim wariancie, powszechnym we współczesnym teatrze, reżyser staje się autorem całego przedstawienia. Reżyseria jako działanie mające na celu koordynację całości przedstawienia istniała od zawsze. Jako odrębna sztuka, związana z jednoosobową odpowiedzialnością i autorstwem przedstawienia narodziła się w Europie w 2 połowie XIX w.

ak
Źródło: Słownik teatru

(fr. pièce en un acte, ang. one-act-play, niem. Einakter, hiszp. obra en un acto, ros. одноактная)
Krótka sztuka dramatyczna, grana jednym ciągiem, bez przerwy, trwająca średnio ok. 20-50 min. (Gatunek ten powstał w XVII w (Molière), cieszył się dużym powodzeniem w wieku XVIII, kiedy zaczęto z jednoaktówek komponować całe wieczory teatralne (A.-R. Lesage), i rozpowszechnił się w wieku XIX, a w wieku XX został zawłaszczony przez przedstawicieli dramatycznych awangard (Ratajczak).) Podobnie jak nowela w epice jednoaktówka koncentruje akcję według jednego epizodu, pełniącego funkcję epitasis (gr. napięcie). Rytm akcji jednoaktówki jest przyspieszony, środowisko i sytuacja zarysowane szkicowo i aluzyjnie.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

(fr. liaison les scènes, ang. linking of scenes, niem. Szenenverflechtung, hiszp. enlace de escenas, ros. связки сценическое)

W dramaturgii klasycznej zasada według której następujące po sobie sceny powinny być połączone obecnością co najmniej jednej i tej samej postaci. Tak aby scena nie pozostawała nigdy pusta. F.-H. Aubignac rozróżnia związek przez obecność jakiejś postaci i związek przez dźwięk, który zachodzi wtedy, gdy aktor reaguje na dźwięki pochodzące ze źródła niewidocznego na scenie. Ponadto istniał jeszcze związek przez wyjście, kiedy „postać opuszczała scenę w tym samym momencie, w którym inna postać na nią wchodziła, nie pragnąc być przez tę drugą widziana lub nie życząc sobie z nią rozmowy".

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

W teatrze rzymskim: ozdobna ściana wzdłuż której biegł wysunięty pomost sceniczny (pulpitum), wyposażona w trzy wejścia dla aktorów. Powstała poprzez rozbudowę i przesunięcie ku widowni ściany greckiej skene. Za traktatem Witruwiusza przejął ją renesansowy teatr włoski, ale w trakcie dalszej ewolucji włoskiego teatru barokowego została zlikwidowana w wyniku poszerzenia centralnego otworu scenicznego i przekształcenia go w ramę sceniczną.

ak
Źródło: Słownik teatru

Główna postać dramatu, stanowiąca oś jego akcji i najważniejszą stronę zasadniczego konfliktu. W starożytnym teatrze greckim termin protagonista oznaczał pierwszego aktora, przeciwstawianego początkowo tylko chórowi, a następnie drugiemu i trzeciemu aktorowi.

ak
Źródło: Słownik teatru

Zbiorowe działania artystyczne z udziałem twórców i wykonawców, a bez udziału widzów, związane z przygotowaniem przedstawienia i doprowadzeniem do jego premiery. Istnieją w każdym typie teatru od początków jego dziejów. Ich podstawową funkcją jest koordynacja działań poszczególnych wykonawców, opanowanie i zharmonizowanie elementów przedstawienia. Nawet w najprostszej formie spełniają też funkcję artystyczną - nadania całości kształtu względnie jednolitego dzieła. Prowadzenie prób i podejmowanie koniecznych rozstrzygnięć i decyzji spoczywa na ogół w rękach jednej osoby - dawniej najczęściej kierownika zespołu, współcześnie reżysera. W teatrze dawnym (XVIII-XIX w.), przy dużej zmienności repertuaru, próby trwały czasem tylko kilka dni. Szczególnym rodzajem prób jest próba generalna - ostatnia próba stanowiąca w zasadzie pełne przedstawienie, ale bez udziału widzów, w trakcie której czynione są jeszcze ostatnie poprawki i zmiany.

ak
Źródło: Słownik teatru

(fr. abstraction, ang. abstraction, niem. Abstraktion, hiszp. abstracción, ros. абстракция)
Choć niemożliwe jest istnienie teatru abstrakcyjnego w takim sensie, w jakim istnieje abstrakcyjne malarstwo, to jednak sam proces inscenizacji opiera się na procesie abstrahowania i stylizowania rzeczywistości. Zresztą każda twórczość artystyczna – a teatr w szczególności – abstrahuje, to znaczy wyodrębnia się z rzeczywistości otaczającej. Istotą inscenizacji teatralnej jest bowiem wyodrębnienie pewnego fragmentu rzeczywistości po to, by nadać mu sensy bardziej ogólne, zorganizować na nowo i przypisać nowe znaczenia.
W pewnych estetykach (Bauhaus) proces ten bywa określany jako swoistego rodzaju „uproszczenie, redukcja do tego, co istotne, sprowadzenie do rzeczy elementarnych i podstawowych, do jedności, która się będzie przeciwstawiać wielkości rzeczy" (Schlemmer). Program taki mógłby prowadzić do stworzenia teatru, który by można nazwać abstrakcyjnym, teatru opartego na formach geometrycznych, na uproszczeniu postaci i ruchu scenicznego, na stworzeniu struktury, która byłaby odbierana jako kombinacja kodów i konwencji teatralnych (Kandinsky 1975).

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Element teatralnej dekoracji malowanej - dużych rozmiarów płótno rozpięte na drewnianej ramie, zamykające przestrzeń sceny; zazwyczaj przedstawiał pejzaż dopełniający obraz tworzony przez kulisy, fermy i paludamenty. Mógł być umieszczony trwale, często jednak montowano go na prowadnicach umożliwiających szybką zmianę dekoracji; wówczas płótno prospektu dzielono na dwie części i w czasie zmiany otwartej rozsuwano na boki. W znaczeniu szerszym, stosowanym współcześnie: tylna ściana sceny.

ak
Źródło: Słownik teatru

Gatunek średniowiecznych widowisk zbliżonych kształtem do misterium, ale o tematyce zaczerpniętej nie z Biblii, ale legend i apokryfów. Opowiadały o życiu Marii Panny, świętych, męczenników i proroków, zwłaszcza o dokonanych i związanych z nimi cudach. Luźniejszy związek z Pismem Świętym pozwalał na większą swobodę w ukazywaniu realiów życia, a także na śmielsze korzystanie z języków narodowych. Mirakle pojawiły się w XII wieku, zdobywając szybko popularność w całej Europie, zwłaszcza we Francji, Hiszpanii, Holandii, Anglii i Niemczech.

ak
Źródło: Słownik teatru

Motyw lub ich zespół , który obok wyrażonego dosłownego sensu ma wbudowany ukryty, właściwy sens przenośny, rozszyfrowany przez samego autora. Niekiedy możliwy do odczytania dzięki znajomości pewnych konwencji kulturowych i wyobrażeń społecznych. Alegoria jest zasadą kompozycyjną wielu gatunków dydaktycznych: bajki, przysłowia, przypowieści. Przedstawienia alegoryczne występowały już w sztuce antyku, alegoria była powszechna w literaturze i sztuce do końca XVIII wieku. W czasach romantyzmu zostaje wyparta przez symbol. W XX wieku alegoria pojawia się w formach parodystycznych lub w teatrze ekspresjonistycznym, w sowieckim teatrze agitacyjnym czy w dramatycznych parabolach B. Brechta.

ak
Źródło: Słownik teatru

Motyw lub ich zespół , który obok wyrażonego dosłownego sensu ma wbudowany ukryty, właściwy sens przenośny, rozszyfrowany przez samego autora. Niekiedy możliwy do odczytania dzięki znajomości pewnych konwencji kulturowych i wyobrażeń społecznych. Alegoria jest zasadą kompozycyjną wielu gatunków dydaktycznych: bajki, przysłowia, przypowieści. Przedstawienia alegoryczne występowały już w sztuce antyku, alegoria była powszechna w literaturze i sztuce do końca XVIII wieku. W czasach romantyzmu zostaje wyparta przez symbol. W XX wieku alegoria pojawia się w formach parodystycznych lub w teatrze ekspresjonistycznym, w sowieckim teatrze agitacyjnym czy w dramatycznych parabolach B. Brechta.

ak
Źródło: Słownik teatru

Utwór literacki o konstrukcji zbliżonej do dramatu przeznaczony do realizacji radiowej. Z dramatem łączy go przede wszystkim charakter fabularny oraz przewaga dialogu, przy czym słuchowisko czasem rezygnuje z tradycyjnego modelu akcji dramatycznej na rzecz prezentacji wydarzeń za pośrednictwem rozmów uczestniczących w nich osób. Brak wizualnych środków ekspresji jest równoważony wzbogaceniem strony dżwiękowej oraz wprowadzeniem narratora.

ak
Źródło: Słownik teatru

Wprowadzony przez Denisa Diderota obraz niewidzialnej, przezroczystej ściany, mającej oddzielać scenę od widowni, związany z postulatem tworzenia w teatrze pełnej iluzji istnienia fikcyjnego świata, całkowicie odmiennego od świata widzów. Wiązana w sposób szczególny z postulatami realizmu i naturalizmu, czwarta ściana funkcjonowała w praktyce od XVIII wieku, oznaczając przede wszystkim zakaz bezpośredniego zwracania się do publiczności, świadomego grania dla niej i przed nią. Dopiero w teatrze naturalistycznym końca XIX wieku czwarta ściana została utożsamiona z koniecznością dokładnego naśladowania rzeczywistości i odejścia od wszelkich konwencji teatralnych. Jako taka stała się przedmiotem ataków przedstawicieli Wielkiej Reformy Teatralnej, występujących pod hasłem "retetralizacji teatru".

ak
Żródło: Słownik teatru

Podstawowe elementy malowanej dekoracji teatralnej, płaskie prostokąty zbudowane zazwyczaj z drewnianych ram, na które naciągnięte są odpowiednio pomalowane płótna. Umieszcza się je po bokach sceny, równolegle do linii rampy, tak by zgodnie z prawami perspektywy dawały złudzenie głębi i tworzyły wrażenie określonej przestrzeni. Dzięki wyposażeniu ram w kółka i umieszczeniu ich w lekkich prowadnicach znajdujących się pod podłogą sceny mogą być przesuwane, co umożliwia szybką zmianę dekoracji. System kulis zastosował po raz pierwszy G.B. Aleotti w Teatro Farnese. Z czasem termin "kulisy" rozciągnięto także na inne rodzaje dekoracji zachowujących podobny układ, od połowy XIX wieku zastępowane przez dekorację zamkniętą, zbudowaną z połączonych ram, tworzących trzy ściany wnętrza i przykrytych sufitem. Mimo, że system kulis został niemal całkowicie zarzucony, nazwa ta wciąż funkcjonuje jako synonim zaplecza sceny, a także jako określenie części przestrzeni dramatycznej nieprzedstawionej na scenie.

ak

Źródło: Słownik teatru

W starożytnych Tragediach greckich pieœń œpiewana przez chór na zakończenie. powrót do spisu Eksostra, urzšdzenie stosowane w starożytnym teatrze greckim. Miało ono postać platformy, nieco mniejszej od ekkyklemy Na eksostry ukazywano wydarzenia rozgrywajšce się wewnštrz domu.

ak

Źródło: Słownik teatru

(ang. - sztuka ciała)

Body art. jest nie tyle kierunkiem artystycznym, co manifestacją „postawy artysty wobec świata i roli jaką powinien w nim odegrać" (Norman). Zacierając granicę między wartością a udawaniem, artysta traktuje swoje ciało z pewnym okrucieństwem, co ma na celu przyciągnięcie uwagi widzów (a często i sprowokowanie reakcji policji) na przedmiot tak wyrażonego protestu (przeciw wojnie, terrorystycznym zamachom itp.). Początków body artu można się doszukiwać już w latach dwudziestych XX w. (F.T. Marinetti, M. Duchamps, dadaiści), ale okresem nasilenia się manifestacji „sztuki ciała" były lata sześćdziesiąte, kiedy twórcy body artu wykorzystywali formy działań charakterystyczne dla happeningu i performance. Współcześnie body art praktykowana jest jako działalność zespołowa przez niektóre grupy teatralne (Fura dels Baus, Royal de Luxe) czy przez zespoły nawiązujące do pewnych narodowych tradycji teatralnych (np. do japońskiego tańca butoh czy francuskiego Grand-Guignol).

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Typ ukształtowania przestrzeni scenicznej, umożliwiający jednoczesne prowadzenie równoloegłych działań na minimum dwóch wydzielonych jej fragmentach. Przykładem sceny symultanicznej mogą być niektóre odmiany średniowiecznej sceny misteryjnej, zbudowanej z ustawionych obok siebie mansjonów, których wprawdzie nie wykorzystywano do jednoczesnego prowadzenia akcji, ale były jednocześnie dane do oglądania jako miejsca sceniczne. Idea stworzenia sceny symultanicznej stała się jednym z ważniejszych elementów przekształcenia przestrzeni teatralnej na początku XX w. Jednym z nasłynniejszych przykładów jej praktycznego zastosowania jest inscenizacja dramatu Ernsta Tollera "Hopla, żyjemy!" w reżyserii Erwina Piscatora (1927), rozgrywana w dekoracji ukazującej kamienicę pozbawioną fasady, z "mieszkaniami", w których działali aktorzy.

ak
Źródło: Słownik teatru

Zespół teatralnych urządzeń technicznych mieszczący się nad sceną.

ak
Słownik terminów teatralnych

(fr. parade, ang. parade, niem. Parade, hiszp. parada, ros. парад)

Początkowo parada była rodzajem popisu aktorów, którzy różnymi komicznymi sztuczkami lub akrobatycznymi popisami (np. tańcami na linie czy innymi akrobatycznymi ewolucjami zręcznościowymi) starali się zachęcić publiczność do przyjścia na spektakl. Termin „parada" stawał się synonimem „złej sztuki teatralnej" (É. Littré, Dictionnaire de langue française).
Parada jest tradycyjną formą widowiskową przeżywającą swój rozkwit w wyrosłym z tradycji ludowej i komedii dell'arte teatrze jarmarcznym XVII i XVIII w. W paradach występowali również wielcy aktorzy komiczni z Hôtel de Bourgogne (Gros-Guillaume, Gautier-Gargouille, Turlupin).
Parady nie stroniły od prowokującej rubaszności, posługując się często stylem pospolitym, żargonem, językiem wulgarnym, niekiedy nawet skatologicznym. Nie znaczy to, by nie istniały związki parady z gatunkami „poważnymi". (Jeden ze słynnych aktorów parad – Gilles – oznajmił: „Parada jest wypowiedzią moralną jako apel do sztuk poważnych, do których się odwołuje".) Będąc parodią gatunków szlachetnych i satyrą na klasy wyższe parada – dzięki swojej językowej wynalazczości – przyczyniła się w dużej mierze do kryzysu uznawanych za modelowe klasycznych form dramatyczno-teatralnych.
Parady pisane były niekiedy również (przez takich autorów, jak Collé, Vadé czy Baumarchais) specjalnie dla teatrów czy aktorów grających dla oświeconej publiczności, odreagowującej swoje kompleksy przez „mieszanie się z pospólstwem". W wieku XIX tradycję parad podtrzymują teatry z Boulevard du Crime oraz trupy wędrownych komediantów. (W wieku XIX cykl jednoaktówek stylizowanych na parady napisał po francusku Jan Potocki.) Na początku XX wieku do parady nawiązał – zafascynowany panującym w niej żywiołem teatralności – W. Meyerhold inscenizując „Budę jarmarczną" A. Błoka (1905). W czasach współczesnych nawiązywały do nich teatry agitacyjne lub pisarze stylizujące swe utwory na opowieści ludowe (np. D. Fo).

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Zespół ludzi teatru pracujących razem przez dłuższy okres czasu i tworzących wspólnotę cechującą się specyficznym poczuciem więzi. Z tego, że przedstawiene teatralne jest dziełem wielu artystów, wynika założenie, że wszyscy biorący udział w jego tworzeniu powinni być złączeni poczuciem odpowiedzialności, a zarazem ściśle ze sobą współpracować dla dobra całośći. Warunkiem powstania i trwałości zespołu teatralnego jest wspólnota przekonań ideologicznych i artystycznych, lub - co najmniej - zaufanie do lidera grupy, przekonanie o wartości jego idei i działań. Dalszymi konsekwencjami są wspólnota stylu oraz wzajemne inspirowanie się do intensywnej pracy artystycznej.

ak
Źródło: Słownik teatru