Część scenografii, plastyczne ukształtowanie tła działań scenicznych. Jej elementy występują we wszystkich typach teatru, ale w wielu tradycjach dawnych i współczesnych spowadzono ją do form konwencjonalnych i uproszczonych.  Jako odrębna sztuka rozwinęła się przede wszystkim w teatrze Zachodu i związana jest ze sceną pudełkową, której ukształtowanie sprawiło, ż przestrzeń sceniczna zaczęła być traktowana jak obraz postrzegany z zewnątrz. Dekoracja to sztuka komponowania tego obrazu zgodnie z wymogami optycznymi oraz dominującym stylem plastycznym. W XX wieku wraz z rozwojem nowych tendencji w teatrze dekoracja stała się integralną częścią i jedną z metod scebnografii.

ak

Źródło:  Słownik teatru

W teatrze tamtej epoki obejmuje dwa równoległe nurty: Teatro Olimpico – nazwa od autentycznego teatru rzymskiego odtworzonego w XVI w. w Vicenzy wg projektu architekta A. Palladio (1508–1580); przedsięwzięciu patronowała Akademia Olimpijska. Teatro Olimpico, inaczej scena pałacowa, malarska – działał w okresie odrodzenia, które naœladowało wzory rzymskie. Teatr przeniósł się do sali pałacowej, mimo to dalej miał półkolistš widownię. Bariery przestrzenne wymusiły tworzenie (malowanie) na płaszczyŸnie prospektu jakiegoœ wnętrza lub krajobrazu, stosujšc zasady perspektywy. Pojawia się nowa tendencja do zmiany dekoracji podczas przedstawienia mimo braku kurtyny. Jednak system symultanicznego ustawienia kilku dekoracji od razu, dla całej akcji, nadal się utrzymuje. Stosowano różne efekty mechaniczne oraz oœwietleniowe do podkreœlenia zjawisk fantastycznych. Ubiór sceniczny był z reguły okazały i zbytkowny. W utworach sielankowych postacie nosiły trykoty, które miały symulować nagoœć; scena elżbietańska (szekspirowska), "podwórzowa" – aktorzy pracowali zawodowo. Budynku teatralnego nie "wymyœlono", lecz powstał na planie oberży, na dziedzińcu wewnętrznym, gdzie dawniej odprawiano przygodne przedstawienia. Dziedziniec otaczała piętrowa kryta galeria otwarta do wewnštrz, tworzšca jakby loże z miejscami siedzšcymi. Scenę tworzyła estrada, a jej zaplecze odrębny budynek z balkonem. Cecha charakterystyczna dla sceny elżbietańskiej to brak dekoracji i sprzętów. Odwoływano się do umownoœci i wyobraŸni widza. Ubóstwo scenerii równoważyły natomiast zbytek i okazałoœć kostiumów, taniec, muzyka, żartobliwe i popisowe wstawki.

ak

Źródóło: Słownik teatru

Poliszynel (fr. polichinelle, wł. pulcinella) – postać gbura z włoskiej commedia dell'arte i francuskiego teatru kukiełkowego. Jego charakterystycznymi cechami były garb, komiczne zachowanie i głos.
Wielu utrzymuje, że jest potomkiem Maccusa z farsy atellańskiej, a imię swe zawdzięcza kogutowi, który był przezwiskiem Maccusa. Już rzymskie malowidło na wazie przedstawia aktora z ogromnym kogucim pióropuszem na kapeluszu i nie ulega wątpliwości, że z takim wizerunkiem kojarzony jest renesansowy Poliszynel. W XVII wieku Callot rysuje podobną figurę ozdobioną dwoma kogucimi piórami i nazywa ją Cucurucu.
Poliszynel jest najbliżej spowinowacony z Brighellą, ale starszy od niego i bardziej skomplikowany. Jego maska z głębokimi zmarszczkami, haczykowatym nosem i złymi oczami symbolizuje jego naturę: jest nieludzki i egoistyczny.
Poliszynel należy do masek "komicznych" i jest jedną z najbardziej charakterystycznych postaci w commedii dell'arte.

ak
Źródło: Słownik teatru

(fr. comèdie-ballet, ang. ballet comedy, comic ballet, niem. Balletkomödie, hiszp. comedia ballet, ros. комедия-балет)

Komedia w której akcent są wplecione sceny baletowe mające charakter intermediów między scenami lub aktami (np. intermedia baletowe J.-B. Lully'ego w sztukach Molière'a). Uważa się je wszystkie za partie dodane, nawet drugorzędne w stosunku do tekstu komedii, choć niekiedy dramaturg usiłuje – jak Molière w Natrętach – powiązać wstawki baletowe z intrygą komedii. Komediobalet oparty jest zazwyczaj na „fastrygujących" akcję wejściach baletu, którego nastepujące kolejno sceny zbliżają konstrukcję sztuki do komedii szufladkowej.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Typ postaci dramatycznej i emploi aktorskiego: osoba należąca do świata przedstawionego, ale pełniąca w nim funkcje porte- parole, komentująca wydarzenia i decyzje bohaterów w sposób uogólniony, wyciągająca z nich wnioski o charakterze pouczeń moralnych i praktycznych rad życiowych. Zazwyczaj nie bierze czynnego udziału w akcji, stojąc obok niej i nie angażując się emocjonalnie, albo ze względu na swoje związki z pozostałymi postaciami, albo z racji własnej postawy życiowej.

ak
Źródło: Słownik teatru

W starożytnej tragedii greckiej: zuchwałość bohatera sprawiająca, że rzuca on śmiało wyzwanielosowi i bogom, sprowadzając na siebie nieszczęście. Interpretowana często jako wada i utożsamiana z pychą, nie może być oceniana tak jednoznacznie, gdyż to własnie hybris decyduje o wielkości i wyjątkowości bohatera wyrastającego ponad przeciętność.

ak
Źródło: Słownik teatru

(fr. pratique théâtrale, ang. theatre practice, niem. Theaterpraxis, hiszp. práctica teatral, ros. практика театральная)

Terminem tym określa się dzisiaj wspólną pracę zespołu teatralnego (aktorów, dekoratora, reżysera, oświetleniowca i in.). Neutralność tego określenia ma na celu wskazanie na roboczy charakter działań prowadzących do stworzenia wypowiedzi teatralnej, która nie zawsze mieć musi – idealizowany zbytnio – charakter artystyczny. Takie rozumienie praktyki teatralnej różni się od pojmowania jej w dawniejszych traktatach (F. H. De'aubignac, La Pratique du théâtre, 1657), gdzie termin ten oznaczał zbiór reguł estetycznych określających zasady konstruowania dzieła dramatyczno-teatralnego.

ak
Źródłoo: Słownik terminów teatralnych

(fr. intermède, ang. intermezzo, niem. Intermezzo, Zwischenspiel, hiszp. intermedio, entremés, ros. интермедия)

Przedstawienie grane między zasadniczymi częściami sztuki; może przybierać najróżnorodniejsze formy widowiskowe (mimiczne, dramatyczne baletowe, chóralne, muzyczne, akrobatyczne, divertissement, sainete).
W średniowieczu intermedia wstawiane w ramy widowisk misteryjnych, były bądź komentarzami do przedstawionej akcji, wypowiadanymi przez Boga lub diabła, bądź przybierały formę krótkich scen farsowych. W okresie renesansu we Włoszech intermedia były scenami mitologicznymi, wstawianymi między akty głównej sztuki. Intermediami nazywano również interludia muzyczne i dramatyczne urozmaicające uczty i uroczystości dworskie. W VII w. We Francji przybierały postać wstawek baletowych (komediobalet) włączanych do głównej akcji sztuki (Mieszczanin szlachcicem, Chory z urojenia Molière'a). Intermedium przybierając formę dłuższą i bardziej dramatycznie opracowaną, mogło stać się samodzielnym widowiskiem o charakterze jednoaktówki czy lever de rideau.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Termin zaproponowany przez Antonina Artauda w książce "Teatr i jego sobowtór" (1938) na oznaczenie teatru działającego wszystkimi możliwymi środkami na zmysły widza w celu wywołania u niego szoku emocjonalnego i przez pozbawienie go obronnych mechanizmów racjonalizacji doprowadzenie do głębokich przeżyć i doświadczeń o charakterze bliskim ekstazie. Miałby to być rodzaj "rytuału negatywnego", wiądącego poprzez szok do transgresji.

ak
Źródło: Słownik teatru

Ogół zjawisk w teatrze amerykańskim i europejskim stanowiący teatralny wyraz światopoglądu i postawy kontrkultury lat 60. i 70. XX wieku. Teatr kontrkulturowy poszukiwał metod umożliwiających nieskrępowany rozwój wewnętrzny i ekologiczne współistnienie ze światem zewnętrznym. Odwoływał się często do tradycji pozaeuropejskich i przedchrześcijańskich. Jego działalność miała też silny aspekt polityczny, wyrażający się w zanegowaniu systemu społecznego opartego na zasadach kapitalistycznych, działalności antywojennej oraz wspieraniu ruchów społecznych walczących o prawa mniejszości. Najbujniej rozwinął się w USA. W Polsce jego przejawy odnaleźć można w działalności niektórych teatrów studenckich. Teatr kontrkulturowy poszukiwał całkowicie nowych form wyrazu, znajdując inspirację w pismach A. Artauda oraz w praktyce teatralnej J. Grotowskiego.

ak

Źródło: Słownik teatru

(fr. décor sonore, ang. sound effects, niem. Geräuschkulisse, hiszp. decorado sonoro, ros. декорация звуковая)

Sposób sugerowania za pomocą efektów dźwiękowych istnienia gry poza sceną. Dekoracja dźwiękowa wytwarzana jest dzisiaj przy użyciu różnorodnych technicznych środków fonicznych i często towarzyszy (a niekiedy zastępuje) ilustracyjnej dekoracji realistycznej.
Dekoracja dźwiękowa jest normalnym środkiem stwarzania iluzji przestrzeni, w której toczy się akcja słuchowisk radiowych.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

(fr.ambiguïté, ang. ambiguity, niem. Mehrdeutigkeit, hiszp. ambigüedad, ros. мнoгoзнaчность)

Cecha dzieła dopuszczająca wielość interpretacji i sensów utworu lub jego składników: postaci, akcji, tekstu dramatycznego, i jego inscenizacji. Wieloznaczność stanowi istotną i niezbywalną cechę strukturalną dzieła scenicznego.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

(fr.rythme, ang. rhytm, niem. Rhythmus, hiszp. ritmo, ros. ритм)

Każdy actor i każdy reżyser intuicyjnie odczuwają potrzebę istnienia rytmu zarówno w wygłaszanym tekście, jak i w działaniach gestycznych i w ogóle w całym przedbiegu spektaklu. Pojęcie rytmu przejęły również dzisiaj badania semiologiczne, stosując je do analizy tekstu dramatycznego i opisu spektakli.

ak

Źródło: Słownik terminów teatralnych

Nagła zmiana sytuacji wpływająca na postawę bohatera i przebieg akcji. Według Arystotelesa w tragedii wiązała się ona z przejściem od nieszczęścia do szczęścia lub odwrotnie. Współcześnie terminem tym obejmuje się wszystkie wydarzenia stawiająca bohatera wobec nowych wyzwań.

ak

Żródło: Słownik Teatru

Pierwsza prezentacja danego dramatu lub inscenizacji z udziałem publiczności. Pojęcie związane ściśle z zachodnim teatrem repertuarowym, odróżniającym premierę od wznowienia. Poprzedzona okresem prób, powinna stanowić pierwszy spektakl w pełnym i gotowym kształcie. W praktyce po premierze następują jeszcze próby korekcyjne, a współcześnie coraz częściej występuje zjawisko wprowadzania po premierze daleko idących zmian i uzupełnień.

ak
Źródło: Słownik teatru

(fr. expression corporelle, ang. body language, niem. Köperaustruck, Köpersprache, hiszp. expresión corporal, ros. выразительность мела)

Robocza nazwa określająca współczesne poszukiwania w zakresie gry aktorskiej zmierzające do zwiększenia ekspresji aktora, kładące nacisk na jego środki gestyczne i głosowe oraz umiejętność improwizacji. Techniki cielesne dążą do wyzwolenia w jednostce możliwości motorycznych ciała i wyrażania ciałem emocji oraz zastosowania tych zdolności w grze. Trening w zakresie technik cielesnych wykorzystuje tradycje mimu, improwizacji psychodramy oraz wschodnie metody kształcenia aktora. W latach sześćdziesiątych techniki cielesne były systematycznie wykorzystywaną podczas prób metodą pracy poszukujących nowych środków ekspresji grup teatralnych (P. Brok, J. Grotowski, The Living Theatre i ich naśladowcy). Obecnie stały się jednych ze środków kształcenia aktora, a także jedną z metod tzw. terapii przez sztukę. rk Źródło: Słownik terminów teatralnych

(fr. liaison les scènes, ang. linking of scenes, niem. Szenenverflechtung, hiszp. enlace de escenas, ros. связки сценическое)

W dramaturgii klasycznej zasada według której następujące po sobie sceny powinny być połączone obecnością co najmniej jednej i tej samej postaci. Tak aby scena nie pozostawała nigdy pusta. F.-H. Aubignac rozróżnia związek przez obecność jakiejś postaci i związek przez dźwięk, który zachodzi wtedy, gdy aktor reaguje na dźwięki pochodzące ze źródła niewidocznego na scenie. Ponadto istniał jeszcze związek przez wyjście, kiedy „postać opuszczała scenę w tym samym momencie, w którym inna postać na nią wchodziła, nie pragnąc być przez tę drugą widziana lub nie życząc sobie z nią rozmowy".

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Termin używany na określenie dzieł dramatycznych i teatralnych rezygnujących z elementów uważanych tradycyjnie za specyficzne (zwłaszcza na Zachodzie) dla utworów scenicznych, przede wszystkim z iluzji, budzącej zainteresowanie i napięcie akcji, spójnych postaci oraz dialogów pełniących określone funkcje komunikacyjne. Określenie to stosowano szczególnie chętnie w odniesieniu do teatru absurdu, happeningu, performance art i innych przejawów teatru postdramatycznego.

ak
Źródło: Słownik teatru

Metoda diagnozy psychologicznej oraz psychoterapii polegająca na odgrywaniu scen improwizowanych według ogólnych wskazówek scenariuszowych podanych przez psychologa. Opiera się na założeniu, że w trakcie gry ujawniają się ukryte motywacje i kompleksy oraz że powtórne przeżycie doświadczeń (zwłaszcza traumatycznych) może wspomagać terapię.

ak
Źródło: Słownik teatru

(fr. soubrette, ang. lady's maid, soubrette, niem. Soubrette, Zofe, hiszp. criada, ros. субретка)
Postać służącej lub towarzyszki głównej bohaterki komedii. Subretka rości sobie nieraz prawo do napominania czy pouczania swojej pani lub nawet do śmiałego sprzeciwiania się jej bezsensownym zamiarom (Doryna i Toinette u Moliera). W stosunku do niej subretka występuje raczej w roli damy do towarzystwa niż służącej, czy pokojówki. Rzadziej niż walet spełnia w komedii funkcję organizatora akcji; jej rolą jest raczej ujawnianie zagadek charakteru swojej pani i pomoc w podejmowanych przez nią działaniach.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych