Archiwum - Słowo na dziś

24.03.2014
Komedia nowa

Odmiana komedii powstała w Grecji w IV w.p.n.e. w miejsce satyrycznej komedii starej, wypartej ze scen w wyniku zmian politycznych. Obejmowała utwory o tematyce obyczajowej, ukazującej zazwyczaj miłosne intrygi prowadzone przez typowe postacie amantów, heter, niewolników i starców, często ustawianychw opozycyjne pary. Zamiast satyry politycznej i społecznej pojawiały się komiczne postacie (np. zakochany starzec, przebiegły niewolnik, żołnierz samochwał) i sytuacje (często oparte na zasadzie qui pro quo), gry językowe. W przeciwieństwie do komedii starej, chór nie brał udziału w akcji, występując jedynie między aktami. Najwybitniejszym autorem komedii nowej był Menander („Sąd rozjemczy", „Dziewczynka z Samos", „Odcięty warkocz", „Odludek"), którego komedie odnaleziono wprawdze dopiero w XX wieku, ale który za pośrednictwem komedii rzymskiej (fabula palliata) wpłynął w znaczący sposób na kształt nowożytnej komedii europejskiej.


ak
Źródło: Słownik teatru


17.03.2014
Poemat dramatyczny

Nazwa nadawana niekiedy dramatom pisanym językiem poetyckim, z licznymi fragmentami o charakterze lirycznym, czasem o luźnej budowie. Odnosi się zwłaszcza do niektórych dramatów romantycznych (np. „Ksiądz Marek" J. Słowackiego).

ak
Źródło: Słownik teatru


15.03.2014
Pierrot

Jedna z najbardziej znanych postaci pantomimy, wywodząca się z komedii dell'arte. Wśród występujących w niej odmian służących był Pedrolino – leniwy i ociężały, ubrany, podobnie jak Pulcinella, w luźny biały kostium. W latach 60. XVII w. pod imieniem Pierrota spopularyzował go G. Giratone – włoski aktor występujący w Paryżu, który uczynił z Pierrota nieco naiwnego i niezgrabnego sługę, wzbogacając zarazem jego strój o charakterystyczny kapelusz z miękkim rondem. Kulminację swej popularności osiągnął Pierrot jako bohater pantomim J.G. Debureau, naśladowanych następnie we Francji i poza jej granicami. Naśladowcy Debureau uczynili z Pierrota to, czym jest on obecnie – zbanalizowaną figurę smętnego, nieszczęśliwie zakochanego klauna.


ak
Źródło: Słownik teatru


 


14.03.2014
Dramat do czytania

Dramat nieprzeznaczony do realizacji scenicznej, cechujący się zazwyczaj znacznym nasyceniem elementami epickimi i lirycznymi, rozbudową didaskaliów, a także rozmiarami przekraczającymi przyjęty wymiar czasowy przedstawienia teatralnego. W sensie ścisłym jest odmianą dramatu niescenicznego, o którego nieteatralnym przeznaczeniu decyduje autor, zazwyczaj kontestujący w ten sposób współczesne mu konwencje i gust teatralny (np. A. de Musset i jego „teatr w fotelu"). Zmiana estetyki i obyczaju teatralnego może doprowadzić do uznania dramatu do czytania za sceniczny, niejako wbrew deklaracjom jego twórcy.

ak
Źródło: Słownik teatru


12.03.2014
Zabawa, gra

Jedna z podstawowych form aktywności ludzkiej definiowana jako „czynność swobodna, którą odczuwa się jako <nie tak pomyślaną> i pozostającą poza zwykłym życiem. ( J. Huizinga). Według R. Caillois do dziedziny i zabaw i gier zalicza się czynności: dobrowolne (nie można nakazać zabawy, obowiązek bawienia się niszczy ją), wyodrębnione z życia codziennego, posiadające własne granice czasowo-przestrzenne, zawierające element niepewności (ani wynik, ani przebieg nie może być z góry określony), bezproduktywne (zabawa nie tworzy dóbr, a jedynie może służyć ich przekazywaniu), ujęte w normy i konwencje znane uczestnikom, fikcyjne (oderwane od rzeczywistości lub sprawujące wrażenie dziania się w innej rzeczywistości). Tak opisana sfera zjawisk mieści się wg Caillois miedzy dwoma biegunami: paidia (spontaniczna i anarchiczna zabawa o minimalnej ilości ogólnych reguł) i ludus (gra poddana regułom i dyscyplinie).


ak
Źródło: Słownik teatru


10.03.2014
Trening

Ogólna nazwa podejmowanych przez aktorki i aktorów działań, których celem jest rozwój psychofizyczny, doskonalenie poszczególnych środków wyrazu oraz opanowanie specyficznej techniki. W przeciwieństwie do prób trening zazwyczaj nie jest powiązany z przygotowaniem do podjęcia konkretnego zadania scenicznego, choć w niektórych przypadkach może istnieć ścisła relacja między przebiegiem treningu a przygotowywanym przedstawieniem. Trening należy też odróżnić od procesu kształcenia, który choć ma podobne cele metody, trwa w zasadzie do momentu osiągnięcia określonego poziomu „dojrzałości". Tymczasem trening to forma pracy ustawicznej, pozwalająca aktorom na zachowanie sprawności organizmu oraz specyficznej gotowości. Ważny we wszystkich typach teatrów, odgrywa szczególną rolę w zespołach pojmujących działalność artystyczną jako oś całościowego projektu kultury (m.in. Teatr Laboratorium, Odin Teatret, „Gardzienice", zespoły P. Brooka, T. Suzukiego). Grupy takie wypracowują zazwyczaj własne metody treningu służące tyleż pracy teatralnej, co kształtowaniu osobowości ich członków.


ak
Źródło: Słownik teatru


08.03.2014
Peruka

Nakrycie głowy imitujące włosy. W teatrze używane jako część charakteryzacji w przypadku ról, dla których ważny jest specyficzny kolor włosów, ich długość lub fryzura. Czasem pełni funkcją skodyfikowanego znaku (konwencjonalne rude włosy charakteryzujące zbrodniarzy w XIX-wiecznym melodramacie) lub służy monumentalizacji postaci (onkos).


ak
Słownik teatru


04.03.2014
Teatr magnacki

Termin określający ogół inicjatyw teatralnych podejmowanych od końca XVII w. przez wielkie dwory magnaterii polskiej, zwłaszcza kresowej. Teatr magnacki odegrał szczególną rolę w polskim życiu teatralnym XVIII w. jako środowisko kształtowania rodzimej sztuki teatralnej. Największe znaczenie miały sceny istniejące w posiadłościach Branickich (Białystok), Radziwiłłów (Nieśwież, Słuck, Biała), Lubomirskich (Ujazdów), Rzewuskich (Podhorce) i Sułkowskich (Rydzyna). Teatry magnackie wystawiały zarówno przedstawienia muzyczne, jak i dramatyczne o bardzo różnej tematyce i charakterze. Początkowo był to repertuar wyłącznie włoski i francuski, stopniowo jednak pojawiały się sztuki polskie, pisane także przez samych właścicieli (S.H. Lubomirskich, U. Radziwiłłowa, W. Rzewuski). Aktorzy rekrutowali się spośród służby lub uczniów szkół utrzymywanych przez magnatów. Czasem występowali w przedstawieniach członkowie ich rodzin, rzadziej sprowadzono zespoły z zagranicy. Kres istnieniu teatru magnackiego położyły zabory i spowodowany przez nie upadek dworów, a także rozwój teatru publicznego.

ak
Źródło: Słownik teatru


02.03.2014
Kagura

Japońskie widowisko religijne związane z religią shinto. Początkowo był to rodzaj seansu szamańskiego, składającego się z dwóch części: przywołania bóstwa (kami) oraz modlitw, tańców i popisów muzycznych wykonywanych na jego cześć. Z czasem elementy widowiskowe uległy rozbudowie, oprócz tańców pojawiały się pantomimiczne naśladownictwa, a w niektórych wersjach kagura używano masek. Kagura powstała ok VII w., a od IX w. wykonywano ją w czasie ceremonii dworskich (tzw. Mikagura). Tańce i działania pantomimiczne wykorzystywane w kagura stanowią jedno ze źródeł teatru japońskiego, zaś jej podstawową strukturę odnaleźć można zarówno w no, jak i u początków kabuki.

ak
Źródło: Słownik teatru


28.02.2014
Epeisódion (gr. ‘wejście aktorów’)

Fragment antycznej tragedii greckiej zawarty między występami chóru (stasimon), zawierający dialogi postaci (stychomytia) lub ich tyrady.

ak
Źródło: Słownik teatru


24.02.2014
Khon

Tajskie widowiska taneczno-dramatyczne, ukazujące wydarzenia opisane w Ramajanie (tradycyjnie inscenizowano całą fabułę eposu) przy pomocy sformalizowanego tańca i pantomimy. Tekst, będący zazwyczaj adaptacją Ramajany, wyśpiewywany jest przez siedzący obok sceny chór, przy wtórze fujarek i bębnów. Aktorzy ilustrują wydarzenia tańcem i grą mimiczną, przy czym główni bohaterowie mogą też wygłaszać swoje słowa. Pozostałe postacie występują w maskach, a wszyscy aktorzy noszą wielobarwne stroje. Tradycje khon sięgają XIV w. Dawniej spektakle trwały ok. 20 godzin i odbywały się przez 2 kolejne dni. Mogli w nich brać udział tylko mężczyźni. Od XIX w. dopuszczalne są też występy kobiet.

ak
Źródło: Słownik teatru


22.02.2014
Lakhon

Typ tradycyjnych przedstawień tajskich, będący wariantem khon. W odróżnieniu od niego aktorzy lakhon występują bez masek (za wyjątkiem postaci bogów i demonów), a ich ruchy są delikatniejsze i bardziej ekspresyjne. Obok fabuł pochodzących z „Ramajany" sztuki lakhon wykorzystują też opowieści ludowe. Istnieje wiele odmian lakhon, spośród których najważniejsze to wyłącznie męski styl lakhon nok oraz wyłącznie kobiecy lakhon nai.


ak
Źródło: Słownik teatru


19.02.2014
Intermedium

Krótka sztuka, zwykle o charakterze komicznym grana między aktami innego, poważniejszego utworu. W średniowieczu intermedia pojawiające się między poszczególnymi częściami misterium, miraklu lub moralitetu stały się okazją do odnowienia tradycji mimu i przedstawień ludowych. Były wówczas komicznymi skeczami operującymi humorem sytuacyjnym i językowym, często o charakterze parodii, zbliżonej do ducha karnawał. Występowały w nich typowe, zwykle ludowe postacie ukazywane w sytuacjach znanych z życia codziennego. W intermediach swoje źródło mają farsa, komedia mięsopustna, komedia rybałtowska. Aż do XVII w. tradycje intermedium przetrwały w teatrze szkolnym.

ak
Źródło: Słownik teatru


16.02.2014
Guerilla theatre

(hiszp.-ang. 'teatr partyzancki'), odmiana teatru politycznego wykorzystująca środki teatralne jako narzędzia walki o zmianę sytuacji społecznej poprzez zmianę świadomości widzów i wzbudzenie ich bezpośredniej reakcji. Istotę guerilla theatre stanowiło zacieranie granic między teatrem a rzeczywistością poprzez organizowanie w miejscach publicznych prowokacyjnych działań zbliżonych do happeningów lub nadawanie spektaklom teatralnym charakteru akcji propogandowych. Inspirowany osiągnięciami rosyjskiego teatru agitacyjnego lat 20. XX wieku i niemieckiego teatru politycznego (zwł. B. Brecht), guerilla theatre był szczególnie popularny w latach 60. i 70. XX wieku w kręgu twórców związanych z kontrkulturą oraz polityczną lewicą.

ak
Źródło: Słownik teatru


06.02.2014
Naiwna

Typ postaci dramatycznej i emploi sceniczne w zachodnim teatrze dramatycznym XVIII i XIX w. – młoda dziewczyna wchodząca w życie, zazwyczaj przeżywająca pierwszą miłość, nieświadoma natury swych przeżyć i dzięki temu ujawniająca „niewinny" erotyzm. Jako postać lokująca się na pograniczu między dzieciństwem a dorosłością, łączyła dziecięcą nieświadomość z fizycznością i emocjonalnością młodej kobiety. Aktorki grające naiwne musiały spełniać określone warunki fizyczne (drobna sylwetka, wysoki głos) oraz poddać się szczególnym konwencjom scenicznym obejmującym strój (krótka sukienka), sposób mówienia (częste szczebiotanie,liczne zdrobnienia), mimikę (specyficzne „wdzięczne" minki) i ruch („dziecięce" podskoki, nadpobudliwość ruchowa i gestyczna). W Polsce największe sukcesy odnosiły w tych rolach W. Bakałowiczowa i R. Popiel.

ak
Źródło: Słownik teatru


04.02.2014
Prototeatr

Termin używany niekiedy w badaniach antropologicznoteatralnych na oznaczenie przedstawień i widowisk zawierających pewne elementy teatralne (przemianę w innego, naśladowanie działania, prezentację akcji, czasem podział na osoby działające i oglądające), ale z różnych przyczyn nieuznawanych za teatr we „właściwym" znaczeniu. Najczęściej odnosi się do przedstawień obrzędowych lub ściśle związanych ze sferą sacrum (np. pantomimy myśliwskie, obrzędy, przywoływania zmarłych, seans szamański). Podobnie jak parateatr, jest terminem nieprecyzyjnym, a jego stosowanie i rozumienie a zależy zwykle od przekonań wykorzystujących go osób.


ak
Źródło: Słownik teatru


27.01.2014
Nataka

Jeden z podstawowych gatunków klasycznego teatru indyjskiego, obejmujący dramaty o tematyce zaczerpniętej z mitów i legend, których bohaterami są ludzie dostojni, przede wszystkim władcy, rzadziej wcielenia bóstw (zwł. Rama i Kryszna). Nataka liczyła 5-10 aktów, a jej akcja zawierała wszystkie pięć ogniw akcji sandhi. Najbardziej znanym przykładem tego gatunku jest „Siakuntala" Kalidasy (V w.).


ak
Źródło: Słownik teatru


24.01.2014
Proskenion (gr.)

W starożytnym teatrze greckim: pomost umieszczony przed budynkiem skene i stanowiący miejsce gry aktorów. W wyniku wielowiekowej ewolucji, za pośrednictwem rzymskiego pulpitum przekształcony w proscenium.


ak
Źródło: Słownik teatru


22.01.2014
Guignol

Postać typowa dla francuskiego teatru lalkowego, stworzona pod koniec XVIII w. przez lyońskiego lalkarza L. Mourqueta. Stanowi swoistą wariację na temat służących z komedii dell'arte, a zarazem uosobienie typowo ludowego sprytu, zręczności i plebejskiej mądrości przeciwstawianej oficjalnej ideologii. Pod koniec XIX wieku nazwa Guignol powiązana została z sensacyjnymi widowiskami, pełnymi grozy i przemocy, wystawianymi od 1899 w paryskim Théâtre du Grand Guignol.

ak
Źródło: Słownik teatru


14.01.2014
Reteatralizacja

(fr.rethéâtralisation, ang. retheatricalization, niem. Retheatralisierung, hiszp. reteatralización, ros. pemeampaлuзaцuя)

Sceniczne odtworzenie na podstawie dostępnych źródeł (dokumentów, ilustracji, fotografii, opisów itp.) jakiegoś przedstawienia, którego premiera odbyła się w historycznej przeszłości. Przykładem reteatralizacji było odtworzenie premiery „Wesela" S. Wyspiańskiego z roku 1901, dokonane w Krakowie w roku 1973 przez P. Paradowskiego na podstawie dokumentacji przygotowanej przez J. Gota i Z. Raszewskiego.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych


Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...