Archiwum - Słowo na dziś

01.10.2013
Sztuka

(fr. pièce, ang. play, niem. Stück, hiszp. obra, ros. пьеса)

1. W języku polskim słowo 'sztuka” (przejęte z niemieckiego Stück – kawałek)oznaczające ogół dzieł artystycznych, używane jest również na oznaczenie utworu dramatycznego napisanego z myśłą o wystawieniu scenicznym).
2. W tym znaczeniu termin ten przywołuje konotacje, które wiążą określany nim utwór dramatyczny z pojęciem jakiejś rzeczy („kawałka”) powstałej w wyniku warsztatowych zabiegów - montowania zszywania, sklejania pewnych elementów, którymi w tym wypadku są dialogi i monologi składające się na tekst dramatyczny. B. Brecht podkreślając ten rzemieślniczy charakter pracy dramatopisarza nazywał siebi Stückenschreiber – pisarzem sztuk („kawałków”). Podobnie P. Handke,uwydatniając mówiony charakter swych utworów, nazywa je Sprechstücke – sztuki („fragmenty”) mówione”.
3. Terminem „sztuka” w znaczeniu „utwór dramatyczny” określa się dzisiaj teksty napisane zgodnie z wymogami dramaturgii tradycyjnej (w Polsce – najczęściej dramat psychologiczno-obyczajowy, we Francji utwory pisane dla teatru bulwarowego).
Współczesna krytyka, a także sami autorzy, których zniechęca regularność tradycyjnej sztuki, wolą używać terminu „tekst dramatyczny”.

rk
Źródło: Słownik terminów teatralnych


18.09.2013
Akcja

Przedstawione zdarzenia rozgrywające się w świecie przedstawionym dzieła literackiego, sztuki teatralnej czy filmu. Akcja wraz z przedakcją i poakcją tworzy fabułę. W strukturze akcji wyróżnia się ekspozycję (zapoznanie odbiorcy z postaciami i problematyką utworu), zawiązanie akcji, rozwinięcie akcji (tu: zwroty akcji), rozwiązanie akcji.
Akcją nazywa się odmianę fabuły, charakteryzującą się nagromadzeniem i uwydatnieniem powiązanych następstwem chronologicznym i więzią przyczynowo- skutkową motywów znaczeniowych oraz dynamiką ich przedstawiania. Obecnie tej rodzaj akcji pojawia się w literaturze popularnej (sensacyjnej, przygodowej itp.) wyróżnia się też akcję psychologiczną (relacja o przemianach wewnętrznych postaci) i akcję zdarzeniową (wyraziste związki przyczyn, skutków i konsekwencji, relacje o zmianach sytuacji w świecie przedstawionym). Akt- wyodrębniona kompozycyjnie i graficznie, spójna część dramatu, której zamknięcie stanowi zwykle jakieś istotne dla rozwoju akcji zdarzenie. Dramaty najczęściej zbudowane są z trzech (komedia) lub pięciu (tragedia) aktów, dramat składający się z jednego aktu nazywany jest jednoaktówką. Akt wywodzi się z epejsodionu, podział na akty obowiązuje od XVI wieku.

rk
Źródła: Słownik teatru


27.08.2013
Duch

(fr. fantóme, ang. phantom, niem. Phantom, Gespenst, hiszp. fantasma, ros. призрак)
Rodzaj "bezcielesnej", "bezosobowej" postaci pojawiających się od dawna w sztukach teatralnych (Don Juan, Makbet, Hamlet, Dziady, Wesele), uosabiającej kogoś zmarłego lub nieistniejącego.
Na scenie duch przedstawiany jest na różne sposoby: jako odrażające widmo, cień, czy smuga światła, głos zza grobu, ucieleśniona mara itp. Teatr ze swoimi efektami, iluzją, ułudą i nienaturalnością znajduje upodobanie w tego rodzaju utworach. Duch w teatrze, będący jakby iluzją postaci, wskutek paradoksalnego odwrócenia znaczeń nabiera cech osoby realnie istniejącej. W przeciwieństwie do zwykłej postaci dramatycznej, której prawdziwość jest z natury rzeczy kwestionowana przez widza, duch nie ma potrzeby potwierdzania swojej prawdziwości i może wykorzystywać z pełną swobodą każdy sposób autoprezentacji: im bardziej bowiem jest nierealny czy fantastyczny, tym bardziej jest „prawdziwy" – właśnie jako duch! Stąd bierze się pomysłowość jego przedstawień na scenie, ale też i trudności reżysera związane z jego fizyczną prezentacją. Słynny Duch Ojca w „Hamlecie" przedstawiany był na wiele sposobów: jako grobowa postać grana przez aktora, jako oniryczne oświetlenie, czy grobowy głos o niezwykłym brzmieniu. Czasami - z troski o prawdopodobieństwo - przedstawiano go jako wytwór wyobraźni Hamleta.

rk
Źródło: Słownik terminów teatralnych


 


31.07.2013
Mówić do tyłu

Wypowiadać określone słowa, mając jeszcze w pamięci poprzednie słowa, poprzednią kwestię.


Źródło: Socjolekt aktorów


18.07.2013
Misterium

Gatunek średniowiecznego dramatu wywodzący się z dramatu liturgicznego; organizowane z okazji ważnych świąt kościelnych widowisko teatralne będące sekwencją luźno powiązanych scen zaczerpniętych z Biblii, apokryfów i dzieł hagiograficznych.


Słownik teatru


17.07.2013
Komizm

Jedna z podstawowych kategorii estetycznych, sformułowana już w starożytności; własność sytuacji rzeczywistej lub przedstawionej w dziele sztuki, często mająca charakter degradacji, polegająca na zdolności do wzbudzania wesołości.


25.03.2013
Aktorstwo

Zawód aktorski, sztuka aktorska. Od aktorów oczekuje się dobrej emisji głosu, dykcji, zdolności analizowania i rozumienia tekstu dramatycznego, zdolności wywoływania i odgrywania uczuć, wyrazistości ruchu i mimiki. Dobrzy aktorzy są wyszkoleni w śpiewie, tańcu, improwizacji, obserwacji i naśladowaniu, odgrywaniu tekstów klasycznych, posługiwaniu się dialektem i gwarą. Pionierzy nowoczesnej sztuki aktorskiej to między innymi Konstanty Stanisławski, Lee Strasberg, Uta Hagen, Stella Adler i Sanford Meisner. W przeszłości pojęcie aktor ograniczało się jedynie do mężczyzn. W starożytności i średniowieczu uważano, że występowanie kobiety na scenie jej nie przystoi. Dopiero w siedemnastym wieku kobiety zaczęły powszechnie brać udział w przedstawieniach. W czasach Szekspira role kobiet odgrywali mężczyźni i chłopcy.

mt
Źródło: Słownik teatru


26.01.2013
Teatr radiowy

Teatr radiowy, zwany teatrem wyobraźni - dziedzina twórczości radiowej obejmująca gatunki wykorzystujące konwencje i środki wyrazu typowe dla teatru. W Polsce działa od 1925 roku, po II wojnie światowej przyjął nazwę Teatr Polskiego Radia.

Podstawą teatru radiowego jest słuchowisko, czyli utwór pokrewny dramatycznemu, przekazany słuchaczowi poprzez szeroko rozbudowaną warstwę dźwiękową i radiowe adaptacje dzieł literackich (oprócz dramatu także epika, poezja, wspomnienia, reportaż), a w mniejszym stopniu radiowe transmisje i rejestracje przedstawień teatralnych. Specyfika teatru radiowego polega na ograniczeniu dostępnych środków wyrazu wyłącznie do warstwy dźwiękowej, braku bezpośredniego kontaktu między wykonawcami a słuchaczami, a także wirtualnym charakterze przestrzeni teatralnej. Wszystko to sprawie, że nazwa „teatr radiowy” wydaje się niektórym badaczom problematyczna. Za jej utrzymaniem przemawia jednak szczególna jakość środków artystycznych, charakter scenariuszy oraz dążenie do stworzenia całościowego wrażenia istnienia rzeczywistości teatralnej przejawiającej się jedynie poprzez dźwięk. Pierwszym dziełem teatru radiowego w Polsce była „Warszawianka” Stanisława Wyspiańskiego, nadana przez Polskie Radio 29 listopada 1925 roku. Reżyserem tej adaptacji był Alojzy Kaszyna – ówczesny kierownik programowy. Pierwsze słuchowisko oryginalne zostało wyemitowane 17 maja 1928 r. („Pogrzeb Kiejstuta” Witolda Hulewicza). W 1933 roku powołano do życia tzw. „Teatr Wyobraźni”, z którym współpracowali wybitni reżyserzy (M. Melina, J. Karbowski, W. Budzyński, T. Byrski) i aktorzy (m. in. J. Romanówna, M. Modzelewska, A. Różycki, J. Węgrzyn). Po 1945 r. nastąpiła specjalizacja w dziedzinie reżyserii teatru radiowego (m. in. R. Bobrowska, S. Grotowska, J. Kukuła, Z. Kopalko, W. Maciejewski, H. Rozen), ale zachowana została tradycja współpracy z wybitnymi mistrzami wymowy (m. in. S. Perzanowska, W. Drzewicz, P. Fronczewski, I. Kwiatkowska, K. Kołbasiuk, G. Lutkiewicz, K. Wakuliński, Z. Zapasiewicz). Dla rozwoju teatru radiowego duże znaczenie miała współpraca z radiem takich pisarzy, jak: T. Peiper, M. Wańkowicz, M. Kuncewiczowa, J. Szaniawski, M. Choromański, a także kompozytorów: J. Maklakiewicza, R. Palestra, T. Sygietyńskiego.

Obecnie przy Teatrze Polskiego Radia działają m. in.: Scena Współczesna, Scena Poezji i Klasyki oraz Scena Uśmiechu. Ponadto powstają cykle popularnych słuchowisk na czele z nadawanymi od kilkudziesięciu lat radiowymi „Matysiakowie” (od 1956) i „W Jezioranach” (od 1960).

Od 1988 roku Zespół Artystyczny Teatru Polskiego Radia przyznaje corocznie Wielki Splendor − nagrodę dla aktora/aktorki „za wybitne kreacje w słuchowiskach oraz twórczy wkład na rzecz rozwoju i umacniania rangi radia artystycznego w Polsce”. Okazjonalnie przyznawany jest też Honorowy Wielki Splendor za całokształt dorobku twórczego w dziedzinie reżyserii, pisarstwa radiowego lub kompozycji muzycznej.

Od 2001 w Sopocie odbywa się Festiwal Teatru Polskiego Radia i Telewizji Polskiej „Dwa Teatry”, podczas którego prezentowane są najlepsze słuchowiska oraz spektakle telewizyjne. Podczas festiwalu przyznawana jest Wielka Nagroda Festiwalu „Dwa Teatry” za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Polskiego Radia i Teatrze Telewizji.

Od 2010 Teatr Polskiego Radia wraz z Programem I wręcza nagrody: „Arete” za debiut aktorski oraz „Don Kichot” za debiut reżyserski.

Źródła: Słownik teatru , Wikipedia, Encyklopedia Wiem
(rk)

24.01.2013
Amfiteatr

Rodzaj przestrzeni widowiskowej, której podstawowym elementem jest krąg otoczony przez wznoszące się wokół niego miejsca dla widzów. Powstał w starożytnym Rzymie, gdzie amfiteatry wznoszono od I wieku p.n.e., przede wszystkim na potrzeby igrzysk. Najsłynniejszym przykładem jest rzymskie Colloseum (ukończone w 80 n. e.).

W starożytnym teatrze greckim była to widownia na wolnym powietrzu, rozłożona półkoliście na zboczach pagórków, wyposażona w kamienne siedzenia. W starożytnym Rzymie budowla ta wykształciła się z wydzielonego na forum dziedzińca, na którym walczyli gladiatorzy. Wokół dziedzińców zaczęto umieszczać ławy, które z czasem stawiano w kilku rządach na usypanym wale. Później całość zaczęto otaczać murem. Ostatecznie amfiteatr stał się wielkim kompleksem rozrywkowym z widownią (cavea) mieszczącą często dziesiątki tysięcy widzów, z wieloma pomieszczeniami pomocniczymi, masztami do rozpinania nad nim osłony (velarium) i wieloma innymi udogodnieniami.

W czasach imperium rzymskiego zbudowano setki amfiteatrów, głównie w Italii i na zachodzie. Zdecydowanie mniejsza liczba amfiteatrów we wschodnich prowincjach imperium była efektem niechęci ich mieszkańców do krwawych rozrywek, w których gustowali Rzymianie. Najsłynniejszym amfiteatrem jest rzymskie Koloseum - Amfiteatr Flawiuszów (z czasów Wespazjana i Tytusa).

Współcześnie nazwą amfiteatr określa się budowlę widowiskową z kolistą lub półkolistą, wznoszącą się do góry widownią.

Określenia "przestrzeń amfiteatralna" używa się obecnie także w odniesieniu do przestrzeni teatralnej, z centralnie umieszczoną sceną, wokół której wznoszą się miejsca dla widzów (np. Arena Stage w Waszyngtonie, Circle-in-the-Square w Nowym Jorku).

Źródła: Słownik teatru, Wikipedia, Encyklopedia Wiem
(rk)

01.01.2013
Źródło

(fr. source, ang. source, niem. Quelle, hiszp. fuente, ros. источник)

1. Źródłem tekstu dramatycznego nazywa się utwór (lub utwory), a także szerzej – wszelkiego rodzaju wypowiedzi (słowne lub sceniczne), które mogły wpłynąć bezpośrednio albo pośrednio na prace dramaturga. Mogą być nim inne sztuki, archiwalia, legendy, mity itp. Utwór dramatyczny jest często swoistego rodzaju adaptacją różnorodnych dokumentów czy opracowań historycznych (np. wykorzystanie kroniki R. Holinsheda przez Williama Szekspira czy budzące wręcz podejrzenia o plagiat wykorzystanie dzieł historycznych przez G. Büchnera w „Śmierci Dantona”). Tekst dramatyczny może być również montażem dokumentów historycznych czy politycznych (teatr faktu).
Pojęcie źródła było absolutyzowane w krytyce pozytywistycznej do tego stopnia, że np. G. Lanson wydając „Listy filozoficzne” Voltaire’a pragnął ustalić dla każdego zawartego w nich zdania odniesienie do faktów czy tekstów, które mogłyby inspirować myśli i wyobraźnie pisarza. Dziś nie traktuje się już źródła jako klucza pozwalającego wyjaśnić wszystkie aspekty dzieła. Zwraca się przede wszystkim uwagę na intertekstualność, a więc na relacje, w jakie utwór wchodzi z innymi tekstami czy przedstawieniami nie zapominając o tradycjach teatralnych i stylistycznych, do jakich się on odwołuje.
2. Historyk teatru, który z natury rzeczy nie ma możliwości dotarcia do przedmiotu swojego badania, tzn. do przedstawień, które odbyły się w przeszłości ma do dyspozycji jedynie źródło o charakterze pośrednim (świadectwa recepcji przedstawienia: recenzje, opisy przedstawienia, wspomnienia itp.) lub fragmentarycznym (rysunki, zdjęcia, zachowane kostiumy itp.). Z. Raszewski i S. Skwarczyńska wyróżniają dwa typy źródeł charakterystycznych dla badań historyczno-teatralnych: a) dokumenty pracy (scenariusz reżyserski, zapisy z prób, projekty scenograficzne itp.) oraz b) dokumenty dzieła (tekst dramatu, fotografie, zapisy magnetofonowe i filmowe itp.).
Patrice Pavis, „Słownik terminów teatralnych”, Wydawnictwo Ossolińskich (rk)

24.12.2012
Pastorałka

Pastorałka (łac. pastoralis „pasterski”) - rodzaj udramatyzowanej kolędy, wykonywana dawniej przez wędrownych muzyków i żaków, w której religijna tematyka bożonarodzeniowa poszerzona została o warstwę obyczajową. Także ludowa pieśń religijna o wesołym charakterze (utrzymana zazwyczaj w tonie sielankowym), związana z tematyką Szczodrych Godów lub Bożego Narodzenia, wprowadzająca często wątek pasterski. Ich pochodzenie przypisuje się pogańskiej tradycji Karoli. W Polsce rozpowszechniona szczególnie od XVII w.

Wikipedia

16.12.2012
Variete

Rodzaj teatru rewiowego odznaczającego się mniejszą wystawnością przedstawień i ich bardziej kameralnym charakterem, a zarazem zachowujący ich czysto rozrywkowy charakter. Sceny variete często umieszczano w lokalach gastronomicznych, a obok występów muzycznych, tanecznych i skeczów w ich programach znajdowały się też popisy żonglerów, akrobatów i magików.

10.12.2012
Narrator

Fikcyjna postać wygłaszająca monolog obejmujący cały tekst utworu narracyjnego; charakteryzuje się rozmaitym stopniem określoności, różnym zakresem kompetencji i wiedzy na temat rzeczywistości przedstawionej w utworze oraz różnym nasileniem manifestowania swej obecności.

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...