Rodzaj przedstawień i praktyki artystycznej łączących japońskie tradycje związane z duchowością buddyzmu zen i zachodnioeuropejski taniec ekspresjonistyczny. Uznawane za jedną ze współczesnych odmian tańca, przekracza granice gatunków, będąc jednocześnie niezwykle ekspresyjną formą teatru ruchu, przykładem autobiograficznej odmiany performance art, dążącej do głębokiej eksploracji własnej jaźni oraz prowokacyjnie radykalnego odsłonięcia ciała, wystawianego często na doświadczenia ekstremalne. Używając kategorii J. Grotowskiego, można powiedzieć, że butoh to teatr ubogi, którego celem jest akt całkowity osiągany w wyniku zastosowania specyficznej techniki cielesno-duchowej. Przedstawienia butoh mają najczęściej kształt solowego występu tancerza/performera, którego działaniom towarzyszy wykonywana na żywo muzyka. Taniec butoh ma charakter bardzo ekspresyjny i jawnie antyestetyczny, przy czym jego stałym elementem jest obnażenie brzydoty, nieforemności i nieharmonijności cierpiącego ciała. Środki inscenizacyjne, dekoracje i rekwizyty są ogranicznone do niezbędnego minimum. Butoh zostało stworzone przez japońskich tancerzy: T. Hijikatę (Zakazane kolory, 1959) i K. Ohno, z których każdy reprezentował odmienny styl (ekspresyjny i prowokacyjny u Hijikaty, bardziej medytacyjny i Ohno). Różnorodność stylistyczna, obecna już w chwili narodzin butoh, pogłębiła się jeszcze w ciągu minionych kilkudziesięciu lat i w tej chwili do butoh zalicza się przedstawienia o bardzo różnej poetyce, zaś sam termin wydaje się przede wszystkim określeniem pewnej tradycji i postawy twórczej.

ak
Źródło: Słownik teatru

(fr. adresse au public, ang. address to the audience, niem. Anrede aus Publikum, hiszp. apelación al publico, ros. aбpaщeнue к nyблuкe)

Istniejące w dramacie albo niekiedy improwizowane przez aktora podczas przedstawienia fragmenty tekstu, które kieruje on – porzucając przez pewien czas odgrywanie roli postaci – bezpośrednio do widzów, zrywając w ten sposób iluzję teatralną i burząc konwencję czwartej ściany, mającej oddzielać całkowicie scenę od widowni. (Niekiedy używany jest w tym wypadku termin łaciński ad spectatores.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Jedna z podstawowych kategorii estetycznych, odnosząca się do relacji między dziełem sztuki a rzeczywistością empiryczną; w ujęciu Arystotelesa mimesis to odtwarzanie w dziele sztuki istoty rzeczywistości i rządzących nią praw i wewnętrzna spójność świata przedstawionego, którego wszystkie elementy są podporządkowane zamysłowi i celowi artystycznemu.

Źródło: Słownik terminów teatralnych

(hiszp.)

Krótka sztuka komiczna wystawiana w Hiszpanii podczas różnych uroczystości lub jako interludium między aktami tragedii czy komedii; bohaterami jej były głównie postacie z ludu. Mistrzowie gatunku: Lope de Rueda, Benavente, Cervantes, Calderón.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

Rodzaj ukształtowania przestrzeni scenicznej znany z drzeworytów w XV-wiecznych edycjach dramatów Terencjusza (np. wydanie Treschela z 1493). Jej cechą charakterystyczną jest zamknięcie pomostu scenicznego rodzajem prostej frons scaenae zbudowanej z łuków oddzielających zasłonięte kurtynami wejścia do kilku (3-5) mniejszych scen wewnętrzynch, pokoi (celek). Scena terencjuszowska stanowiła połączenie ówczesnej wiedzy o kształcie teatru rzymskiego z praktyką teatru średniowiecznego (mansjony). Była wykorzystywana w kameralnym teatrze humanistów. Niektóre jej rozwiązania (scena wewnętrzna zasłonięta kurtyną) zostały po zmodyfikowaniu zastosowane w teatrze ze sceną pudełkową.

ak
Źródło: Słownik teatru

(1880-1972), aktorka czynna zawodowo do końca życia, uważana za mistrzynię komedii. Debiutowała w 1900; w okresie międzywojennym zagrała wiele ról w komediach filmowych. Po wojnie - początkowo w Krakowie, a od 1949 w Warszawie, gdzie związała się z Teatrem Polskim. Zagrała tu m.in. rolę Szambelanowej w „Panu Jowialskim” Aleksandra Fredry (1948), Podstolinę w „Zemście” (1946), Pani Pernelle w „Świętoszku” (1962). W ostatnich latach objeżdżała Polskę (a także ośrodki polonijne w USA i Kanadzie) ze spektaklem „Drzewa umierają stojąc” (premiera 1958 w Teatrze Rozmaitości), w którym występowała w roli Babki.

Źródło: www.aict.art.pl

Legendarny kabaret artystyczno- literacki działający w Cukierni Lwowskiej Jana Michalika przy Floriańskiej 45 w Krakowie. Inauguracyjny wieczór odbył się 7 X 1905 roku. Początkowo stanowił rodzaj artystycznej zabawy środowiska cyganerii krakowskiej, ale od 1906 roku stopniowo zaczęły przeważać regularne i starannie przygotowane programy. Najważniejszymi osobowościami byli: autor większości tekstów T. Boy- Żeleński, ich znakomity wykonawca T. Trzciński, kompozytor i akompaniator W. Noskowski oraz konferansjer S. Sierosławski. Na wieczory Zielonego Balonika można było wejść wyłącznie za specjalnymi zaproszeniami. Po 1912 roku działalność kabaretu stopniowo wygasała, by zakończyć się ostatecznie w 1915 roku.

Źródło: Słownik teatru

(fr. comèdie-ballet, ang. ballet comedy, comic ballet, niem. Balletkomödie, hiszp. comedia ballet, ros. комедия-балет)
Komedia w której akcent są wplecione sceny baletowe mające charakter intermediów między scenami lub aktami (np. intermedia baletowe J.-B. Lully'ego w sztukach Molière'a). Uważa się je wszystkie za partie dodane, nawet drugorzędne w stosunku do tekstu komedii, choć niekiedy dramaturg usiłuje – jak Molière w Natrętach – powiązać wstawki baletowe z intrygą komedii. Komediobalet oparty jest zazwyczaj na „fastrygujących" akcję wejściach baletu, którego nastepujące kolejno sceny zbliżają konstrukcję sztuki do komedii szufladkowej.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

(fr. pièce bien faite)

Nazwa nadana w XIX w. pewnemu typowi sztuk odznaczających się błyskotliwie przeprowadzoną intrygą i doskonale logiczną konstrukcją akcji. Za ojca takiej „sztuki dobrze zrobionej" uznaje się E. Scribe'a (1791-1861); wg tej recepty pisali sztuki tacy autorzy, jak V. Sardou, E. Labiche, G. Feydeau, a nawet H. Ibsen. Ta XIX-wieczna „szkoła dobrej kompozycji" ma swój rodowód w postarystotelesowskiej dramaturgii o formie zamkniętej, której zasady kompozycji są na tyle ustalone, że łatwo poddają się opisowi i klasyfikacji.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych

(1887-1982), śpiewaczka. Według księgi meldunkowej miała zamieszkać w Skolimowie dopiero w 1953 roku, wiemy jednak z cytowanych tu wielokrotnie wspomnień siostry Marii Nitsche, że w początkach istnienia Domu pani Waleria, już jako pensjonariuszka, wraz
zakonnicami uczyła pieśni religijnych pozostałych mieszkańców. Może zatem wpis w księdze dotyczy nie przybycia do Domu, ale jakiegoś kolejnego w nim meldunku? Z całą pewnością Waleria Dobosz-Markowska była jedną z najdłużej mieszkających w Skolimowie artystek.

Źródło: G. Michalik, "Hamlet w stanie spoczynku. Rzecz o Skolimowie

(fr. dédicace, ang. dedication, niem. Widmung, hiszp. analitico, ros. посвящение) Drukowany często razem z utworem dramatycznym tekst, w którym autor poświęca swoje dzieło jakiejś osobie lub instytucji. W w. XVII i XVIII we Francji dedykowanie utworów zapewniało autorowi wsparcie finansowe ze strony wpływowego najczęściej adresata dedykacji, a także jego protekcję, pozwalającą na uniknięcie kłopotów z cenzurą polityczną, obyczajową czy kościelną. Znane są pełne uniżoności dedykacje P. Corneille’a (np. dedykacja do Cynny), ale był to sposób wypowiadania się rozpowszechniony i traktowany jako normalny dla tego rodzaju wypowiedzi. Dzisiaj zdarz się, że autorzy dedykują w druku swoje sztuki reżyserom je wystawiającym.

Patrice Pavis, „Słownik terminów teatralnych”, Wydawnictwo Ossolińskich

Przedłużać moment trwania tekstu, gestu, sytuacji, sceny.

Źródło: Socjolekt aktorów

Najstarszy stały, zawodowy i publiczny teatr dramatyczny w Rosji, założony w 1756 roku. Pierwszym dyrektorem został A. Sumarokow. W 1832 Teatr przeprowadził się do nowego budynku zaprojektowanego przez architekta K. I. Rossiego, w którym mieści się do dziś. Z okazji zmiany siedziby Teatr przyjął nazwę „Aleksandryjski” dla uczczenia Aleksandry Fiodorowny Romanowej, żony Mikołaja I, ostatniej carycy Rosji. W XIX wieku na jego scenie miały miejsce ważne premiery: „Mądremu biada” A. Gribojedowa (1831), „Rewizor” N. Gogola (prapremiera 19 kwietnia 1836), „Burza” A. Ostrowskiego (1859). W zespole teatralnym znajdowały się wielkie nazwiska rosyjskiego teatru: W. Karatygin, A. Martynow, W. Samojłow, W. Asienkowa, M. Sawina, W.F. Komissarżewska, W. Dawydow. Na przełomie XIX i XX wieku Teatr Aleksandryjski zasłynął z tendencji reformatorskich wnoszonych przez W. F. Komisarżewską i legendarnego W. E. Meyerholda, który stworzył spektakle na trwale zapisane w historii teatru: „Don Juan” Moliera, „Maskarada” M. Lermontowa (1917). Po rewolucji, w 1920 roku Aleksandryjski Teatr przemianowano na Piotrogrodzki Państwowy Teatr Dramatu, a dwanaście lat później (1932) na Leningradzki Państwowy Akademicki Teatr Dramatu im. A.S. Puszkina. Przez cały XX wiek zachował status jednej z najważniejszych scen dramatycznych Rosji. Realizował program o estetyce tradycjonalistycznej i eklektycznym repertuarze, w znacznej mierze oddając charakter kulturowych przemian wyznaczanych przez politykę ówczesnych władz, czego przykładem jest wystawienie w 1931 r. politycznego spektaklu A.N. Afinogenowa „Strach”. W latach 1926-1933, kiedy dyrekcję objął najpierw N. Pietrow, a następnie L. Wiwien (1939-1966) - Teatr osiągnął artystyczne wyżyny zatrudniając największych reżyserów, jednocześnie przywracając do repertuaru klasykę. „Maskarada” (wznowienie) w reż. W. Meyerholda, „Hamlet” W. Shakespeare’a w reżyserii G.M. Kozincewa (1954), „Tragedia optymistyczna” W.W. Wiszniewskiego w reżyserii G.A. Towstonogowa (1955), „Ucieczka” M.A. Bułhakowa w reżyserii L.S. Wiwiena (1958). Na początku lat 90. przywrócono Teatrowi pierwotna nazwę Aleksandryjski Teatr w Petersburgu. Repertuar ostatnich lat to głównie dramaturgia narodowa A.P. Czechowa, N.W. Gogola, A.N. Arbuzowa, I.M. Dworieckiego, E.S. Radzinskiego. W latach pięćdziesiątych dwukrotnie gościł w Polsce. (1951, 1959). Oprac. RK

Rodzaj japońskiech przedstawień dramatyczno-muzyczno-tanecznych, który rozwinął się ok X w. przez przekształcenie ludowych widowisk (sangaku) przejętych przez środowisko dworskie. Zyskały one sporą popularność, co zaowocowało profesjonalizacją wykonania oraz stopniową kodyfikacją poszczególnych form. Najważniejsze odmiany to: Okina sarugaku – doroczne przedstawienie z okazji początku nowego roku z udziałem postaci reprezentujących bóstwa kami oraz shin sarugaku – dialogowane scenki farsowe. Po dalszych przekształceniach w XIV w. z odmian tych powstały no i kyogen.

ak
Źródło: Słownik teatru

Trzeci obok tragedii i komedii gatunek teatralny starożytnej Grecji. Prezentowany po trzech tragediach jako ostatnia część tetralogii, był utworem o pogodnym charakterze, podejmującym w sposób humorystyczny tematykę poruszaną we wcześniejszych elementach cyklu (bohaterem dramatu satyrycznego często był protagonista tragedii). Czasem zbliżał się swym charakterem do burleski. Nazwę zawdzięcza chórowi i występującemu w kostiumach satyrów. Nasza wiedza o dramacie satyrowym jest w znacznej mierze hipotetyczna, ponieważ do czasów dzisiejszych zachowały się jedynie dwa dramaty satyrowe: „Tropiciele" Sofoklesa (w dużych fragmentach) i „Cyklop" Eurypidesa (w całości). Jako tzw. trzeci gatunek już w czasach starożytnych stał się źródłem tragikomedii („Alkestis" Eurypidesa).

ak
Źródło: Słownik teatru

Dosłownie 'rozmowa z samym sobą', rodzaj monologu, dłuższa wypowiedź postaci samotnej, niezwracającej się do żadnego realnego adresata, lecz prowadzącej na głos dyskusję wewnętrzną. Stanowi szczególny przypadek ukazania "myśli w działaniu". Najsłynniejszym soliloquium teatru światowego jest monolog "Być albo nie być" z Hamleta Williama Shakespeare'a.

Źródło: Słownik teatru

(1910-1994), jeden z najwybitniejszych aktorów i reżyserów francuskich, wykorzystujący w swojej sztuce technikę pantomimy, zbliżony do surrealistów. Wielki sukces odniósł w roli mima Debureau w filmie „Komedianci" (1945), uważanym za najwybitniejsze dzieło francuskiego kina poetyckiego. Jako reżyser zasłynął inscenizacjami dramatów Claudela, a także adaptacją „Procesu" Kafki (1947) i widowiskiem „Rabelais" (1968), które zapoczątkowało cykl jego teatralnych wizerunków wybitnych myślicieli i pisarzy (poświęconych m.in. Alfredowi Jarry'emu, Friedrichowi Nietzschemu). Związany z paryskimi teatrami Comedie française, Odéon, założyciel własnej trupy Compagnie Renaud-Barrault. Organizator życia teatralnego, m.in. sezonów Teatru Narodów.

Źródło: http://www.aict.art.pl/

Aktor teatralny grający epizody, mało znaczące role.

Źródło: Socjolekt aktorów

autorski kabaret telewizyjny; początkowo, na przełomie lat 60. i 70. istniał pod nazwą Gallux Show (konferansjerkę prowadził Andrzej Zaorski). Potem jako kabaret autorski, którego istota polegała na ukazaniu perypetii zespołu teatrzyku rewiowego, stawianego przed przerastającymi go zadaniami. Poczatkowo dominowal w w tym kabarecie humor absurdaklny coarz wyraźniej ustępujący z biegiem lat dowcipowi politycznemu. Czołowi aktorzy komediowi stworzyli w K.O.L. niezapomniane postacie, m.in. Janusz Gajos jako wszechwładny woźny Turecki, Jan Kobuszewski - teatralny związkowiec-lizus, Wojciech Pokora - dyrektor, który ma wszystkiego dosyć. W rożnych wersjach kabareciku występowali także m.in. Krystyna Sienkiewicz, Barbara Wrzesińska, Piotr Fronczewski, Czesław Majewski (kompozytor). Kabaret zyskał wielką popularność, a jego autorka, wykorzystująca teksty mistrzów, m.in. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, uchodzi za mistrzynię gatunku. Kabaret przetrwał do roku 2005, kiedy to decyzją ówczesnego dyrektora TVP 1 Wojciecha Grzywaczewskiego został zdjęty z anteny

Źródło: http://www.aict.art.pl/

(ur. 1936), włoski reżyser i teoretyk teatru; wykształcenie teatralne zdobywał w Polsce, początkowo w warszawskiej PWST, potem u boku (patrz:) Jerzego Grotowskiego w Teatrze 13 Rzędów, którego stał się wielkim propagatorem. W założonym przez siebie w stolicy Norwegii Odin Teatret (1964) nawiązywał do koncepcji teatru ubogiego Jerzego Grotowskiego, realizując m.in. „Ornitofile” (1965) i „Ferai” (1969). Z czasem stał się wyznawcą idei tzw. trzeciego teatru, który jest wspólnotą ludzi poszukujących odmiennego od panującego modelu życia, budującego autentyczne więzi międzyludzkie. Założył Międzynarodową Szkołę Antropologii Teatru (ISTA, 1979). B. jest także autorem książek poświęconych teatrowi, w tym Jerzemu Grotowskiemu, m.in. „Grotowski. In search of a Lost Theatre” (1965, pierwsza analityczna książka o fenomenie teatru Grotowskiego), „Ziemia popiołu i diamentów. Moje terminowanie w Polsce oraz 26 listów Jerzego Grotowskiego do Eugenia Barby” (2001).Źródło: www.aict.art.pl