24 wiersze na głos i fortepian

Poeta zmarł w wieku 33 lat, w roku 1827. W tym samym czasie, wiedeńczyk Franz Schubert, śmiertelnie chory, rozpoczyna „umuzycznienie" liryków na głos i towarzyszący mu fortepian. Cykl pieśni napisał do interpretacji dla głosów męskich - tenora i bas-barytonu oraz dla żeńskich - sopranu, altu i mezzosopranu.

Powstałe w ten sposób muzyczne dzieło uważane jest technicznie jak i interpretacyjnie jako wielkie wyzwanie dla śpiewaków i pianistów. Obok niemieckiego bas-barytonu Thomasa Quasthoff'a, jednego z wybitnych śpiewaków swego pokolenia, autor książki Anglik, Ian Bostridge, tenor, sam przyznaje się, że cykl pieśni „Podróż zimowa" stał się jego obsesją, z której powstała książka. Ale to nie wszystko. Znaczący w niej udział mają jeszcze dwaj Polacy. Szymon Żuchowski poeta, krytyk muzyczny i tłumacz. To on tchnął w to dzieło powstałe ze słów i muzyki, z emocji i z wiedzy, swoją wrażliwą duszę poety i znakomity warsztat twórczej pracy. Bo tu chodzi nie tylko o doskonałą sztukę tłumaczeniową Żuchowskiego, ale i o to, że sam jako poeta oraz znawca muzyki, odczytał całą wieloraką złożoność materii, z którą się spotkał. I jest też obecna artystyczna dusza Jacka Dehnela, który przetłumaczył z języka niemieckiego cykl liryków Wilhelma Müllera. Z przeogromnym dla siebie wyczuciem epoki, klimatu, tak jak to uczynił kilka lat temu dokonując tłumaczenia z języka angielskiego książki „Dokręcanie śruby" Henry Jamesa.

Spis treści obejmuje dwadzieścia cztery rozdziały odzwierciedlające ilość wierszy. Porządek ten warunkuje analizę poetycką każdej z nich i omówienie konstrukcji muzycznej. Ian Bostridge nie ogranicza się jednak do działań poznawczych i interpretacyjnych. Przedstawia, a właściwie w fantastyczny sposób, opowiada czytelnikowi okoliczności powstania każdej pieśni. Osadza je w kontekście historycznoliterackim, muzycznym, społecznym, a także i politycznym. Tym samy tworzy panoramę kulturową, w której funkcjonował autor słów, a przede wszystkim kompozytor. Zarazem daje tutaj wyraz swojej doskonałej znajomości wielu zagadnień związanych z epoką obu twórców, jak i z odniesieniem ich do współczesności. Co więcej, Bostridge odnosi wiele zagadnień do swojej osoby. Wspomina, jakie emocjonalne wrażenie wywarło na nim spotkanie z Franzem Schubertem za pośrednictwem muzyki napisanej do wierszy Wilhelma Müllera. A posługuje się przy tym pięknym językiem, w czym ogromna jest zasługa Szymona Żuchowskiego.

Warto tu zwrócić uwagę na to, że książka ta ma kilka wymiarów, które łączą się w całość, tworząc jej niezwykły klimat. Jeden to świat poezji, w którym autor podaje czytelnikowi interpretację krytyków literackich oraz swoje własne odczucia, pozostawiając i dla niego sporo przestrzeni. Obserwacja podmiotu lirycznego, jego nastrojów, odczuć i przeżyć wewnętrznych otwiera drzwi do niemieckiej liryki romantycznej. Kolejny świat to świat muzyki, w którym dominuje postać Franza Schuberta pogrążonego w melancholii, smutku, rozpaczy związanej z chorobą. Tonacje, w których kompozytor pisze muzykę dla słów wierszy nie tylko odbijają ich wydźwięk, ale przede wszystkim jego stan emocjonalny. Jakże znamienne są tu słowa – „Przyszedłem tutaj obcy/I obcy idę stąd". Inny ze światów to środowisko, w którym żył Franz Schubert. To najbliższe i dalsze, to przestrzeń, w której komponował. I kolejny – dający czytelnikowi możliwość obcowania z treścią wierszy w języku niemieckim możliwość dający możliwość podążania za Jackiem Dehnelem, który uchwycił ich przesłanie. I to wszystko scala świat Iana Bostridge'a, ukazany w anatomicznym obrazie. Bo podtytuł „Anatomia obsesji" odnosi się tutaj do autora, który nie mógł uwolnić się od „Podróży zimowej", która zniewoliła jego myśli i emocje. Zdjęcia umieszczone w książce harmonizują z stosownymi fragmentami rozdziałów, obrazują przekazywaną treść. Warto tu dodać, że dodatkowo pobudzają wyobraźnię, tak jak wiele skojarzeń i odniesień autora.

Nie można pominąć „Wprowadzenia", w którym Bostridge wykłada przyczyny napisania książki oraz tłumaczy pod wpływem jakich czynników i sytuacji kształtowało się jego podejście do „Podróży zimowej". Ale też nie można nie napisać o tym, czym dla każdego z nas może być ta książka. Ma bowiem w sobie moc opowiadania o ludzkich pasjach, emocjach, o tym, z czego rodzi się poezja i muzyka. Wreszcie, jak wygląda proces umuzycznienia słów układających się w wiersze. I jakie to ma dla nich znaczenie.

Co pozostawia w nas przeczytanie „Podróży zimowej"? Czy odczucia nie są podobne do tych, o których pisze w zakończeniu autor, kiedy kończy swój kolejny występ? Posłuchajmy. – „To co dzieje się po wykonaniu Winterreise, jest nieco tajemnicze, ale zwykle przebiega według pewnego schematu. Kiedy po sali rozejdzie się ostatnia fraza liry korbowej, zapada cisza - która często przedłuża się i staje częścią wspólnego odbioru dzieła; cisza w równej mierze tworzona przez publiczność, co przez pianistę i śpiewaka Niemy aplauz pełen osłupienia, który może przejść w głośniejszą owację".

I za tę ciszę, i owację po przeczytaniu tej książki warto podziękować Polskiemu Wydawnictwu Muzycznemu.

__

"Podróż zimowa Schuberta. Anatomia obsesji" – Ian Bostridge; Przekład – Szymon Żuchowski; Przekład cyklu wierszy Wilhelma Müllera „Podróż zimowa" – Jacek Dehnel; Projekt okładki – Peter Mendelsund; Wydawnictwo: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2019; Okładka: miękka; Format: 130 x 180 mm; Liczba stron: 522; ISBN ISSN: 978-83-224-5000-0