45 lat temu zmarł Stanisław Grochowiak

Urodził się 24 stycznia 1934 roku w wielkopolskim Lesznie. Podczas okupacji Grochowiakowie zostali wysiedleni z Leszna, okupację przeżyli w Warszawie, podczas Powstania Warszawskiego ukrywając się w piwnicach. Grochowiakowi po tych przeżyciach pozostał uraz - bał się ciemności, zasypiał tylko przy świetle.

Studia na polonistyce Uniwersytetu Poznańskiego, które rozpoczął w 1951 r., przerwał po kilku tygodniach. Jako poeta debiutował na łamach dodatku literackiego do „Słowa Powszechnego" w styczniu 1952 roku. Młody autor przebywał wtedy w więzieniu w Lesznie, czekając na proces za „znieważenie milicjanta na leszczyńskich plantach i obraźliwą wypowiedź o prezydencie Bierucie". Przesiedział trzy miesiące i z wolnej stopy uczestniczył w czerwcu w procesie, gdzie zapadł wyrok skazujący. Na szczęście 22 lipca 1952, po uchwaleniu konstytucji PRL, nastąpiła amnestia i poeta wyszedł na wolność.

W latach 1951-53 Grochowiak zarabiał na życie m.in. w składnicy złomu, jako wychowawca w Domu Dziecka w Rydzynie i urzędnik w roszarni lnu w Rawiczu. W tym czasie pochłaniał książki Dostojewskiego, Hamsuna, Witkacego; fascynowała go też poezja polskiego baroku. Zaproszenie przez PAX w czerwcu 1953 do Pilichowic na „obóz młodych intelektualistów" wiele zmieniło w jego życiu. Poznał wtedy Tadeusza Mazowieckiego, który wkrótce został redaktorem naczelnym „Wrocławskiego Tygodnika Katolickiego". Grochowiak prowadził tam dział literacki, drukował swoje wiersze, i opowiadania a także miał stały felieton „Listy Redaktora Rozsądnego" - poradnik dla młodych poetów.

Sam o sobie Grochowiak pisał: „Wolę brzydotę/ Jest bliżej krwiobiegu/ Słów..."( wiersz „Czyści"). Grochowiak w poezji zaczynał jako piewca rzeczy „niepoetycznych", opisywał stany biologicznego rozkładu, nieestetyczne umieranie. Przylgnęło do niego określenie „turpista" (łac. turpis - brzydki) pochodzące z „Ody do turpistów" Juliana Przybosia. Grochowiak wolał słowo „mizerabilista", odnoszące się do jego fascynacji światem rzeczy ubogich i ułomnych, ale łaknących miłości.

Pierwszy, od razu głośny tomik poetycki, „Balladę rycerską", opublikował w 1956 roku, potem były „Menuet z pogrzebaczem" (1958) , „Rozbieranie do snu" (1959), „Agresty" (1963). W kolejnych tomikach – „Kanon"(1965) i „Nie było lata" (1969) Grochowiak zwrócił się w stronę estetyki klasycystycznej. Ostatni etap twórczości artysty to takie zbiory jak: „Polowanie na cietrzewie" (1972), „Bilard" (1975) i wydane po śmierci poety „Haiku Images" (1975). Zaliczano go do tak zwanego pokolenia „Współczesności" obok m.in. Andrzeja Bursy, Ernesta Brylla, Marka Hłaski, Ireneusza Iredyńskiego, Edwarda Stachury. Grochowiak uprawiał też prozę - wydał tom opowiadań „Lamentnice" (1958), powieści: „Trismus" (1963) i „Karabiny" (1965) a także dramaty takie jak „Szachy" (1961), „Partita na instrument drewniany" (1962), „Chłopcy" (1964).

„Współczesność", pismo, z którym wiążą się najbardziej twórcze lata Grochowiaka, powstała jesienią 1956 roku a Grochowiak pełnił tam obowiązki redaktora naczelnego. W lutym 1959 roku ogłosił na łamach pisma manifest programowy: „Karabela zostanie na strychu", w którym krytykował martyrologiczny wzorzec polskości „powstańczej, konspiratorskiej i ułańczej", co przez wielu krytyków zinterpretowane zostało jako nawoływanie do uległości wobec komunistycznej władzy. Jednak Grochowiakowi bliżej niż do komunizmu było do pozytywistycznego wzorca pracy u podstaw.

W 1960 roku odrzucił propozycję wstąpienia do partii i przestał pełnić obowiązki redaktora naczelnego „Współczesności". W 1961 roku przeszedł do „Nowej Kultury", gdzie prowadził dział poezji przez dziewięć lat. Pracował potem w „Poezji" i „Miesięczniku Literackim".

Grochowiak ożenił się bardzo wcześnie z koleżanką z liceum Anną Magdaleną Herman, doczekali się sześciorga dzieci, z których jedno zmarło jako niemowlę. Najstarsza z ich córek wychowywała się w rodzinie brata poety, zamożnego prawnika. Grochowiak nie radził sobie z codziennością wielodzietnej rodziny, odszedł od żony, zamieszkał z kochanką, potem samotnie. Problem ze skłonnością do alkoholu doprowadził w końcu do przedwczesnej śmierci poety. Stanisław Grochowiak zmarł 2 września 1976 roku w wieku zaledwie 42 lat.