Andrzej Szczepkowski (1923 - 1997)

Podczas II wojny światowej działał w ruchu teatralnym - Teatrze Podziemnym Adama Mularczyka i w zespole prowadzonym przez Wiktora Sadeckiego.

Od 1945 roku był słuchaczem Studia Aktorskiego przy Starym Teatrze w Krakowie, gdzie zdał eksternistyczny egzamin aktorski. W Studio zagrał Odysa w Powrocie Odysa Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Tadeusza Kantora (1945) i Franka w Niespodziance Karola Huberta Rostworowskiego w reżyserii Wiesława Goreckiego (1945). W latach 1945-1949 Szczepkowski występował w krakowskim Teatrze Powszechnym, Teatrze Kameralnym TUR, poznańskim Teatrze Polskim, Teatrach Śląsko-Dąbrowskich w Katowicach i Sosnowcu. W 1949 roku przeniósł się do Warszawy. Był związany z Teatrem Narodowym (1949-1957, 1962-1966, 1968-1971), Teatrem Komedia (1957-1961), Teatrem Polskim (1961-1962 i 1981-1988) i Teatrem Dramatycznym (1966-1968, 1971-1981). W latach 1966-1968 był również dyrektorem Teatru Dramatycznego.

Szczepkowski należał do osobistości polskiego teatru. Zabierał głos w sprawach artystycznych, ale także społecznych i politycznych. Od 1967 roku wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, był prodziekanem Wydziału Aktorskiego (1978-1981). Sprawował funkcję prezesa Zarządu Głównego Związku Zawodowego Pracowników Kultury i Sztuki (1968-1981), działał w Związku Artystów Scen Polskich. W latach 1976-1980 był jego wiceprezesem, a w latach 1981-1982 prezesem, do czasu rozwiązania stowarzyszenia przez władze stanu wojennego.

W stanie wojennym Szczepkowski był jednym z inicjatorów aktorskiego bojkotu mediów. W latach 80. występował podczas wolnościowych i patriotycznych uroczystości. W latach 1989–1991 sprawował mandat senatora I kadencji Senatu. Został wybrany z ramienia Komitetu Obywatelskiego, reprezentując województwo chełmskie. Przystąpił do klubu parlamentarnego Unii Demokratycznej.

W teatrze Szczepkowski zagrał m.in. tytułowego Sułkowskiego Stefana Żeromskiego w reżyserii zespołu Teatru Narodowego (1951), potem na scenie Narodowego wcielił się m.in. w postaci Papkina w „Zemście" Aleksandra Fredry w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego (1953) i Joachima Petersa w „Niemcach" Leona Kruczkowskiego w reżyserii Erwina Axera (1955). Na deskach Teatru Polskiego wystąpił m.in. jako prof. Henryk Higgins w „Pigmalionie" George'a Bernarda Shawa w reżyserii Jerzego Rakowieckiego (1961), a w Teatrze Narodowym jako Aigistos w „Agamemnonie" Ajschylosa w reżyserii Kazimierza Dejmka (1963). W Teatrze Dramatycznym pokazał Repetiłowa w „Mądremu biada" Aleksandra Gribojedowa w reżyserii Ludwika René (1967).

W kinie Szczepkowski debiutował w 1947 roku epizodem w „Ostatnim etapie" Wandy Jakubowskiej. Stworzył wiele bezpretensjonalnych ról w popularnych polskich komediach i filmach dla młodych widzów. Występował m.in. w filmach Jana Rybkowskiego: „Kapelusz pana Anatola" (1957) i „Pan Anatol szuka miliona" (1958), był Władysławem Mąckim w wodewilowym „Żołnierzu królowej Madagaskaru" Jerzego Zarzyckiego (1958) i rzezimieszkiem Czarnym Rafałem w „Historii żółtej ciżemki" w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego - filmowej adaptacji historyczno-przygodowej powieści dla dzieci Antoniny Domańskiej (1961), bandytą Edmundem "Szyjką" w ekranizacji powieści dla młodzieży Wiktora Woroszylskiego „I ty zostaniesz Indianinem" w reżyserii Konrada Nałęckiego (1962), Narratorem w „O dwóch takich, co ukradli księżyc" Jana Batorego (1962) i Janem Heweliuszem w „Panience z okienka" Marii Kaniewskiej wg popularnej książki dla młodzieży autorstwa Deotymy (Jadwigi Łuszczewskiej) (1964). W 1995 roku zagrał aktora Antoniego Walickiego w „Awanturze o Basię" w reżyserii Kazimierza Tarnasa wg powieści Kornela Makuszyńskiego (1995). Szczepkowski występował też w popularnym serialu telewizyjnym „Wojna domowa" w reżyserii Jerzego Gruzy (1965). W filmach dla dorosłej publiczności wykreował wiele wyrazistych ról drugoplanowych, wystąpił m.in. jako Stanisław Witkiewicz w „Mansardzie" Konrada Nałęckiego (1963), biograficznym obrazie o Aleksandrze Gierymskim (1963). Wcielił się w postać bigamisty Franciszka w groteskowym „Piekle i niebie" Stanisława Różewicza (1966). W „Panu Wołodyjowskim" Jerzego Hoffmana był biskupem Lanckorońskim (1969), w „Epilogu norymberskim" Jerzego Antczaka na podstawie dokumentów procesu norymberskiego zagrał Eksnera, obrońcę Sztabu Generalnego (1970). W słynnym „Weselu" Andrzeja Wajdy był Nosem (1972). Inne ważniejsze role Szczepkowskiego w kinie to Woźniakowski w „Sprawie Gorgonowej" Janusza Majewskiego (1977), Thomson w „Jeziorze Bodeńskim" Janusza Zaorskiego wg prozy Stanisława Dygata (1985), Fabian Tubalny - współwięzień Piszczyka w „Obywatelu Piszczyku" w reżyserii Andrzeja Kotkowskiego (1988), czy wreszcie mecenas Górecki w „Życie za życie. Maksymilian Kolbe" Krzysztofa Zanussiego (1990).

W teatrze Szczepkowski grał jeszcze m.in. Trigorina w „Czajce" Antoniego Czechowa w reżyserii Tadeusza Minca (Teatr Narodowy, 1970), Brutusa w „Juliuszu Cezarze" Szekspira w reżyserii Ludwika René (Teatr Dramatyczny, 1971), sceptycznego i ironicznego Reżysera w „Wyzwoleniu" Wyspiańskiego w reżyserii Jerzego Golińskiego (Teatr Dramatyczny, 1972). Rolę tę grał

Wystąpił w serii głośnych przedstawień Jerzego Jarockiego przygotowanych na scenie Teatru Dramatycznego: jako Racapan w „Na czworakach" Stanisława Różewicza (1972), Kanclerz w „Ślubie" Witolda Gombrowicza (1974) i Dyrektor Filharmonii w „Rzeźni" Sławomira Mrożka (1975).

Szczepkowski współpracował również z Kazimierzem Dejmkiem. W jego spektaklach interpretował role Eigistosa w „Elektrze" Jeana Giraudoux (Teatr Dramatyczny, 1973), Condulmera w „Sułkowskim" Stefana Żeromskiego (Teatr Dramatyczny, 1974), tytułowego Ambasadora w sztuce Mrożka (Teatr Polski, 1981; druga wersja 1987).

W 1988 roku aktor przeszedł na emeryturę, ale nadal pracował na scenie. Zagrał wówczas m.in. w Teatrze Ateneum Prefekta w „Tak jest, jak się państwu zdaje" Luigiego Pirandella w reżyserii Waldemara Śmigasiewicza (1993), Wasilija Dostigajewa w „J.B. i innych" wg Maksyma Gorkiego w reżyserii Tadeusza Konwickiego (1994) i hrabiego Respekta w „Fantazym" Juliusza Słowackiego w reżyserii Gustawa Holoubka (1995). Szczepkowski ma w swoim dorobku wiele ról w Teatrze Telewizji, dla którego również reżyserował, m.in.: „Uważaj na zakrętach" wg scenariusza Antoniego Minkiewicza (1972), „Igraszki trafu i miłości" Pierre'a de Marivaux (1981), „Uczniu diabła" George'a Bernarda Shawa (1997). Na scenie teatralnej Szczepkowski wystawiał m.in.: „Łowców głów" Maxa Régniera (Teatr Komedia, 1961), „Balik gospodarski" Franciszka Zabłockiego (Teatr Ziemi Mazowieckiej, 1966), „Ja – Napoleon" Joanny Olczak (Teatr Dramatyczny, 1968). W 1991 roku przygotował natomiast „Pana Tadeusza" w suwalskim Teatrze na Kresach, a sam w tym spektaklu zagrał Jankiela.

Szczepkowski znany był także z poczucia humoru, wydał zbiór fraszek Słóweczka (1992). Występował w kabaretach: Stańczyk, Szpak i Pod Egidą. Niekiedy swoim ironicznym dystansem obdarzał kreowane na scenie postaci.

Był ojcem Joanny Szczepkowskiej, dziadkiem Marii i Hanny Konarowskiej oraz zięciem Jana Parandowskiego.

Odznaczenia i nagrody:
1954 - Medal 10-lecia PRL
1954 - Złoty Krzyż Zasługi
1966 - Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
1967 - Odznaka 1000-lecia
1974 - Medal 30-lecia PRL
1975 - nagroda za rolę Dyrektora Filharmonii w przedstawieniu Rzeźnia Sławomira Mrożka w reżyserii Jerzego Jarockiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie na 16. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu
1983 - nagroda za rolę Piłata / Pielgrzyma / Józefa z Arymatei w Grze o narodzeniu i męce pańskiej w reżyserii Kazimierza Dejmka w Teatrze Polskim w Warszawie na 9. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych

Źródła: Culture.pl, E-teatr, FilmPolski