Anton Czechow (1860 - 1904)

Anton Pawłowicz Czechow pochodził z niezamożnej rodziny kupieckiej. Urodził się w Taganrogu, w mieście położonym nad Morzem Azowskim. Po ukończeniu gimnazjum udał się na studia medyczne do Moskwy. Fakultet ukończył w 1884 roku. Jednak zawód lekarza zupełnie go nie interesował.

Teatrem interesował się od młodzieńczych lat, kiedy to jako gimnazjalista zabiegał, by go wpuszczono na spektakle teatru zawodowego, zabronione dla młodzieży szkolnej. Już jako student medycyny publikował utwory humorystyczne i satyryczne: Śmierć urzędnika (1883 r.), Kameleon (1884 r.), łączące liryzm z ironią. Pisał na ogół krótkie utwory, gdyż jak sam twierdził sztuka pisania jest sztuką skracania, a zwięzłość jest siostrą talentu.

Główna część jego dorobku powstała w długim okresie prowadzenia praktyki lekarskiej, zanim jeszcze jego dzieła przebiły się do szerszej publiczności. Jego nowele były publikowane w tym czasie, ale cieszyły się niezbyt dużym zainteresowaniem czytelników, zaś jego skomplikowanych i trudnych do adaptacji sztuk nikt nie chciał wystawiać. W lipcu 1890 roku udał się w podróż na Sachalin, miejsca zesłania politycznych i kryminalnych skazańców, by zebrać materiały do książki o katorżnikach. Efektem wyprawy była napisane przez Czechowa dzieło „Wyspa Sachalin", które w Rosji wywołała silny społeczny odzew.

Przez całe życie pisał felietony teatralne oraz opowiadania z życia rosyjskiej sceny. Swoją pierwszą, czteroaktową sztukę „Płatonow" (Bez ojcowizny), napisał mając około dwudziestu lat. Sztukę dał do przeczytania aktorce Marii Jermołowej, lecz została mu ona zwrócona. Wartość jego sztuk odkrył dopiero Konstantin Stanisławski, słynny twórca Moskiewskiego Akademickiego Teatru Artystycznego (MchAT), który premierą „Mewy" (1898) przyczynił się do rozgłosu Czechowa. Trzy kolejne sztuki pisane na zamówienie MChAT-u („Wujaszek Wania", „Trzy siostry", „Wiśniowy sad") cieszyły się podobną popularnością co „Mewa" i są do dzisiaj najbardziej znanymi utworami Czechowa.

Napisał 11 dramatów, w tym jedną przeróbkę:
„Płatonow" (1881) wydany dopiero w 1923, „O zgubnym wpływie palenia tytoniu" (1886), czteroaktówka „Iwanow" (1887), jednoaktowa komedia „Niedźwiedź" (1888), jednoaktówka „Oświadczyny" (1888-1889), czteroaktowa komedia „Drewniany demon" (1889), jednoaktowa komedia „Jubileusz" (1891), „Mewa" (1896) wydana w Polsce w 1904, „Wujaszek Wania" (przeróbka Drewnianego Demona) (1899-1900) wydany w Polsce w 1953, „Trzy siostry" (1901) wydane w Polsce w 1948 i „Wiśniowy sad" (1904) wydanie polskie 1931.

Ponadto jest autorem ponad stu pięćdziesięciu miniatur, scenek rodzajowych i nowel:

32 omdlenia", „33 omdlenia", „Agafia", „Aniuta", „Babiniec", „Benefis", „Bezbronna istota", „Buty, Po ogóreczku", „Chirurgia", „Chórzystka", „Czajka", „Czarny mnich", „Czarownica", „Czechow", „Czechow żartujǝ!", „Człowiek to coś więcej niż żarcie", „Człowiek w futerale", „Ćwiczenia z Czechowa", „Delegat", „Diabeł leśny", „Długi język", „Dramat", „Dramat na polowaniu", „Dramat powiatowego performera", „Drogi pies", „Dumny człowiek", „Dwa obrazki rodzajowe: Pies i Kot", „Dyplomata", „Dzieło sztuki", „Dziesięć portretów z czajką w tle", „Gość, Kawaler i tatuś", „Griga", „Historie zakulisowe", „Humoreski", „...i tyle miłości", „Impresario pod kanapą", „Jonycz", „Kabotyni", „Kameleon", „Kapral Priszibiejew", „Kasztanka", „Kobieta jest jak szampan", „Końskie nazwisko", „Krotochwile miłosne", „Kto winien", „Który z trzech - historia stara, ale zawsze nowa", „Kusy", „Lokator", „Los na loterii", „Łabędzi śpiew", „Łabędzia pieśń", „Łzy ukryte przed światem", „Małżeństwo z rozsądku", „Maska", „Miętus", „Miniatury kobiece", „Modystka", „Mój regulamin domowy", „Na letnisku", „Nadia. Portret wielokrotny", „Narzeczony i ojczulek", „Nerwy", „Nie całkiem wesoła historia", „Nieciekawa historia", „Niedokończony utwór na aktora", „Nieostrożność", „Noc przed rozprawą", „Noworoczne tortury", „Nuty", „O kobietach", „O szkodliwości palenia tytoniu", „Ojciec", „Omdlenia", „One", „Pani z pieskiem", „Pasażer pierwszej klasy", „Perpetuum mobile", „Pierwszy amant", „Podatek od psów", „Podrzutek", „Poleńka", „Pół godziny z Czechowem: Wąż boa i królik; Mściciel; Przestępcy", „Przesolił", „Przy stole...", „Przy trakcie", „Rapsodia sentymentalna na ojca,córeczkę i skrzypce", „Romans z Czechowem", „Rozmowa z poczmistrzem", „Rozmowy o teatrze", „Sala nr 6", „Scyta", „Siostry", „Smutna historia dla wesołych ludzi", „Spowiedź, czyli Ola, Zenia, Zoja, list", „Spóźnione kwiaty", „
Strachy", „Swatka", „Syrena", „Syrena - W łaźni", „Szampana, szampana!", „Szczęściarz", „Szczęśliwiec", „Sztuka bez tytułu", „Szwedzka zapałka", „Szydło z worka", „Ślubna fotografia", „Śmierć urzędnika", „Śpiew na dziewięć wieszaków", „Teraz ja", „Toast na cześć kobiet", „Topielec", „Tragik mimo woli", „Trzpiotka", „Trzy obrazki rodzajowe", „Trzy opowiadania", „Trzy razy Antoni Czechow", „Trzy siostry", „Trzy żarty", „U dentysty", „Uśmiech Czechowa: W łaźni, Szczęście, Kameleon, Kapral, Priszibiejew", „W hotelu, Poleńka", „W łaźni", „W sądzie, w domu i w szpitalu", „W złym humorze", „Wariaci na lodzie czyli Sala nr 6", „Wariactwa według Czechowa", „Wesele", „Wesele z generałem", „Wint", „Wodewil", „Wrogowie", „Z nudów", „Z pamiętnika człowieka gwałtownego", „Zaćmienie", „Zagadkowa natura", „Zapomniałem...", „Zaprzepaszczona sprawa", „Zdarzenie z praktyki lekarskiej", „Zdarzyć sie mogło w Wojnicówce", „Zemsta Lwa Sawicza", „Zgryzota", „Złoczyńca", „Żart", „Żarty sceniczne", „Żona".

Światowy rozgłos, m.in. dzięki inscenizacjom MChAT-u, zyskały dramaty Czechowa: „Mewa" (1896, wydanie polskie 1904), „Wujaszek Wania" (1897, wystawienie 1899, wydanie polskie 1953), „Trzy siostry" (1901, wydanie polskie 1948), „Wiśniowy sad" (1904, wydanie polskie 1931) oraz nieznana przez wiele lat młodzieńcza sztuka „Płatonow" (1880–81, wydana dopiero 1923).

Duet Stanisławski-Czechow na przełomie XIX i XX w. praktycznie zdominował działalność MChAT-u. Obaj się świetnie rozumieli i wspólnie stworzyli podwaliny naturalizmu w teatrze, znacznie wyprzedzając swoją epokę. Istotą tego teatru było zerwanie ze sztucznymi konwencjami gry aktorskiej i zachowywanie się na scenie w możliwie jak najbardziej naturalny sposób. W 1901 r. Czechow poślubił Olgę Knipper, ulubioną aktorkę Stanisławskiego, która grała większość pierwszoplanowych ról kobiecych w sztukach Czechowa.

Na zachodzie jego sztuki rozpropagował Aleksej Sergeevič Suvorin, zamożny właściciel prawicowego dziennika „Nowoje Wriemia", który za własne pieniądze drukował i wystawiał dzieła Czechowa w Paryżu i Londynie, oraz finansował i organizował podróże Czechowa po Europie Zachodniej.

W latach 70. XX w. nastąpił renesans teatru Czechowa na scenach światowych: podjęte zostały kolejne próby nowego odczytania jego sztuk, wystawianych dotąd - za przykładem MChAT-u jako łzawe melodramaty, z czym nie zgadzał się sam ich autor, domagając się bardziej komediowego ich ujęcia. Pierwszy polski przekład utworu Czechowa, opowiadanie Wańka, ukazał się w Polsce 1887. Od 1901 w czasopismach często drukowano jego utwory; 1904 i 1906 pojawiły się pierwsze wybory opowiadań Czechowa.

Czechow zmarł na gruźlicę. Pochowano go z honorami na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie. Jego książki są w zestawie lektur i należą do podstawowego kanonu literatury światowej.