Artur Kwiatkowski (1891 - 1980)

Aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser, dyrektor teatru.

Urodził się 27 grudnia 1891 we Włocławku. Zmarł 29 maja 1980 w Otwocku.

Właściwie Jan Bolesław Artur Jaksa-Kwiatkowski. Był synem Ignacego Jaksy-Kwiatkowskiego, telegrafisty i urzędnika kolejowego, i Bronisławy z Kownackich, mężem Marii Gelli (ślub w Białej Podlaskiej 15 VI 1916), potem Stefanii Smólskiej z domu Purgo (ślub ok. 1950), ojczymem aktorki Hanny Smólskiej. Jako uczeń rządowego gimnazjum realnego w Warszawie, w 1905 brał udział w strajku szkolnym; w 1909 zdał maturę w 8-klasowej Szkole Realnej Witolda Wróblewskiego. Pracując na Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, ukończył w 1912 Szkolę Aplikacyjną przy Warszawskich Teatrach Rządowych.

W sezonie 1912/13 występował w Teatrze Popularnym w Łodzi; debiutował prawdopodobnie w premierze "Księcia Niezłomnego" 31 sierpnia 1912, potem grał m.in. Poetę w "Weselu", Armanda Duvala w "Damie kameliowej", Karola VII w "Dziewicy Orleańskiej"), a w następnym sezonie przeniósł się do łódzkiego Teatru Polskiego. W sezonach 1914/15 i 1915/16, a także wiosny 1917 (lub dłużej) występował w Teatrze Polskim w Kijowie; od 1916 służył w wojsku rosyjskim. W październiku 1918 brał udział w objeździe Kazimierza Junoszy-Stępowskiego (m.in. Częstochowa i Kalisz); od lutego do kwietnia 1919 występował w warszawskim Teatrze im. Staszica, w sezonie 1919/20 w Teatrze Wielkim w Poznaniu; w sezonie 1920/21 w kierowanym przez Józefa Leśniewskiego Teatrze Ministerstwa Spraw Wojskowych, z którym objeżdżał Wielkopolskę, Kraków i Śląsk Cieszyński. W czerwcu 1921 debiutował jako reżyser, podczas gościnnych występów Marii Mrozińskiej (1886–1921) w Teatrze Lutnia w Wilnie ("Rzeczywistość", "Kobieta bez skazy"). Od sezonu 1921/22 angażował się do kolejnych teatrów jako aktor i reżyser. W sezonie 1921/22 był w zespole Teatru Miejskiego w Łodzi, w sierpniu 1922 brał udział w występach Ireny Solskiej i Stanisławy Wysockiej we Lwowie. W sezonie 1922/23 grał i reżyserował w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, z którego odszedł na początku 1923 i przez nastepne dwa i pół sezonu występował i sporadycznie reżyserował w krakowskim Teatrze Bagatela; w sezonie 1925/26 w Teatrach Miejskich we Lwowie. W sezonie 1926/27 był aktorem i głównym reżyserem Teatru Miejskiego w Bydgoszczy, którym po śmierci Ludwika Dybizbańskiego w lipcu 1927, kierował do końca sezonu. Od września tego roku był ponownie w zespole Teatru Miejskiego w Łodzi, w sezonach 1928/29 i 1929/30 Teatrach Miejskich we Lwowie. We wrześniu i październiku 1930 kierował wspólnie z Eugeniuszem Koszutskim teatr Uśmiech Warszawy; od listopada 1930 do końca sezonu 1930/31 występował i reżyserował w Teatrze Polskim w Poznaniu. W sezonie 1931/32 był kierownikiem działu dramatu, reżyserem i aktorem Teatru Polskiego w Katowicach. W sezonie 1932/33 występował w Teatrze Nowym w Poznaniu. Równocześnie rozpoczął w Warszawie stałą współpracę z Teatrem Kameralnym (1932-37 lub dłużej, z przerwą w sezonie 1934/35, kiedy był w zespole Kazimierza Wroczyńskiego w Teatrze Miejskim w Łodzi). Współpracował też z warszawskim Teatrze Malickiej (listopad i grudzień 1935) i z Naszym Teatrem (1937), a w sezonie 1935/36 był także reżyserem w Towarzystwie Dramatycznym A. Adamusa w Płocku. W 1936-38 grał epizody w filmach. W sezonie 1938/39 grał i reżyserował w Teatrze Miejskim w Częstochowie.

W tym mieście przeżył II wojnę światową, zarabiając handlem obrazami. Od lutego 1945 brał udział w reaktywowaniu teatru częstochowskiego, w którym grał i reżyserował do 1949.

Tam też obchodził 18 stycznia 1946 spóźniony jubileusz trzydziestolecia pracy jako Higgins w "Pigmalionie" we własnej reżyserii. W sezonie 1949/50 i do końca 1950 był aktorem i reżyserem Teatru im. Wyspiańskiego w Katowicach, od stycznia 1951 zaangażował się do Teatrów Dramatycznych w Poznaniu, a od jesieni tego roku przeniósł się do Teatru Wybrzeże w Gdańsku, który opuścił przed końcem sezonu 1951/52. Od 1952 do końca życia należał do zespołu Teatru Ludowego (od 1974 pn. Nowy) w Warszawie. Reżyserował też gościnnie m.in. w Zakopanem (objazdowy teatr Marii Bogdy i Adama Brodzisza, 1949), Sosnowcu, Bielsku, Szczecinie, Kielcach; w 1956 występował w warszawskim Teatrze Estrada na Żoliborzu. W Teatrze Ludowym obchodził jubileusze pięćdziesięciolecia pracy (Okulicz w "Odwetach", 28 maja 1962) i sześćdziesięciolecia pracy (Wincentio w "Poskromieniu złośnicy", 14 lutego 1970).

Był tłumaczem kilku sztuk z rosyjskiego. Miał w swym repertuarze ok. czterystu ról i ponad dwieście prac reżyserskich. Był wysoki, z twarzą o wydatnym nosie, mocnych szczękach i łukach brwiowych, szerokim czole i wąskich ustach; nie stara! się zmieniać wyglądu charakteryzacją. "Artysta o doskonałych warunkach zewnętrznych, rozporządza głosem dźwięcznym i wyrazistą dykcją" pisał w 1922 T. Kramer. Na scenie zwykle oschły, czasem rezonerski, raczej bawił niż wzruszał. Dysponował dobrze opanowanym rzemiosłem, miał też dość szeroki wachlarz ról, wykraczający poza określenie Antoniego Sikorskiego: "Amant charakterystyczny w sztukach współczesnych". Grał m.in. rolę tytułową w "Mazepie", Jagona ("Otello"), Rapsoda ("Bolesław Śmiały"), Wacława ("Mąż i żona"), który wg T. Kramera "posiadał swobodną a wytworną dystynkcję wielkiego pana", "serdecznego" Bardosa ("Krakowiacy i Górale"), Aksela ("Pelikan"), Muleja ("Książę Niezłomny"), Dziennikarza ("Wesele"), Franka von Kotza ("Rajzer"), Jakubowskiego ("Sprawa Jakubowskiego"), Prokuratora ("Proces Mary Dugan"), Męża ("Mecenas Bolbec i jego mąż"), Radcę Horna ("Pokój nr 17 na III piętrze"), Filipa ("Gdybym chciała"). Po II wojnie światowej do ważniejszych jego ról należały: Ksiądz ("Rozdroże miłości"), Krutickij ("I koń się potknie"), Zygmunt Ostrogski ("Przygoda florencka"), Milewski ("Żabusia"), Major Dąb ("Miłość Anny"), Topolski ("Lekkomyślna siostra"). Był sprawnym reżyserem, wystawiał często komedie Aleksandra Fredry, Moliera, Bernarda Shawa, Gabrieli Zapolskiej, Włodzimierza Perzyńskiego i wielu współczesnych autorów, a także spektakle muzyczne oraz m.in. "Na dnie", "Marię Stuart" F. Schillera, "Mazepę", "Otella", "Żywą maskę".

Grał także w spektaklach Teatru Telewizji m. in.: „Skowronek" Jeana Anouilha w reżyserii Czesława Szpakowicza (premiera 24 września 1956), „Pan Jan" Rogera Vaillanda w reżyserii Zygmunta Hübnera (premiera 13 listopada 1961), „Król" G. Caillaveta, R. Flersa w reżyserii Edwarda Dziewońskiego (premiera 25 września 1967), „Tristan 1946" wg Marii Kuncewiczowej w reżyserii Janusza Majewskiego (premiera 14 marca 1971).

Miał w swoim repertuarze około czterystu ról i ponad dwieście prac reżyserskich. Grywał również w filmie, głównie role epizodyczne m. in.: „Barbara Radziwiłłówna" w reżyserii Józefa Lejtesa (1936), „Ordynat Michorowski" w reżyserii Henryka Szaro (1937), „Die Rolle" w reżyserii Krzysztofa Zanussiego (1971).

Rolą Pana w spektaklu Honore de Balzaca "Kontrakt ślubny" w reż. Zbigniewa Kopałko zadebiutował 22 października 1954 Teatrze Polskiego Radia, w którym zagrał jeszcze kilka ról. Ostatnią była postać Rejenta w słuchowisku Franciszka Zabłockiego "Sarmatyzm" w reż. Jerzego Rakowieckiego (premiera 2 września 1969).

Odznaczenia:

1962 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
1975 - Medal 30-lecia PRL

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego, FilmPolski

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
29 maja 2023

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...