Balon symbolem marzeń?

Belgijski twórca jest postacią ważną w europejskiej sztuce. Dramaturg, reżyser, choreograf, performer, malarz, scenograf wkroczył teraz do świata opery, dobierając sobie Polaka Eugeniusza Knapika, którego muzyka go zafascynowała. Razem stworzyli trylogię o Helenie Troubleyn, „La libertá chiama la libertá” to jej ostatnia część.

Prapremiery dwóch poprzednich odbyły się w Antwerpii i Kassel, reżyserował Fabre, który przy trzeciej zgodził się na Michała Zadarę. Sam ma nadzieję wystawić operę w całości, ale na razie nikt nie chce wyłożyć pieniędzy na wielkie, siedmiogodzinne widowisko.

O czym jest trylogia? O niebezpieczeństwie marzeń. Nie można żyć bezkarnie w wyimaginowanym świecie, choć bywa piękniejszy od rzeczywistego. Wydaje się nam, że mamy w nim władzę absolutną, ale to złudzenie. W ostatniej części trylogii Helenę Troubleyn zabijają postaci przez nią wymyślone.

Brzmi to mądrze, ale cały tekst jest napuszony, rozwlekły i po prostu grafomański. Pełno w nich fundamentalnych pytań (Czym jest życie? Czym śmierć?) i pokrętnych metafor zamiast odpowiedzi. Jeśli ten poetycki balon przekłujemy, pozostaje smutna, oklapnięta powłoka.

Rozumiem, dlaczego tekst urzekł Eugeniusza Knapika. Fabre oczekiwał, że to on dopełni portrety postaci i całość nasyci emocjami, kompozytor miał więc swobodę. Jego postromantyczna muzyka ma mnóstwo odcieni, pomysłów, niuansów. Wyrasta z tradycji dramatu muzycznego Wagnera, bo Fabre też stworzył operę idei, tyle że w porównaniu z Belgiem niemiecki twórca to niemal Szekspir.

Michał Zadara zdołał jednak zrobić spójne widowisko o niespiesznym rytmie i całkowicie podporządkowane muzyce. Są w nim piękne sceny, jak ta ze strzałą, która śmiertelnie ugodzi bohaterkę. Zadara wziął też w obronę Helenę Troubleyn, pokazując to, czego nie ma u Fabre’a. Świat realny jest zły i opresyjny, trzeba zatem marzyć i ludzie będą to robić. Warto mieć marzenia, nawet tak małe jak baloniki, które chór trzyma w rękach w finale. Wielki balon towarzyszył przedtem Helenie. Jest symbolem jej świata czy ironicznym komentarzem reżysera do tekstu? Zachował wobec niego dystans, nie puszył się jak Fabre i to też jest zaletą spektaklu.

Opera Wrocławska z ogromną starannością podeszła do partytury Eugeniusza Knapika. Zaangażowany gościnnie Jacek Kaspszyk wykreował z orkiestrą i czterema (!) chórami bogaty muzyczny spektakl. Dzięki Ladzie Biriucov (Helena) i Mariuszowi Godlewskiemu (Il Ragazzo) konflikt dwojga protagonistów ma emocjonalną siłę. Nie zmienia to faktu, że tak oczekiwana światowa prapremiera nie stała się wydarzeniem.