Był jak jaskinia. Dziś nie istnieje.

Na początku XIX w. teren, na którym obecnie znajduje się następca Teatru Wielkiego – Friedrichstadt-Palast zajmował skład drewna. W 1867 r. zakończono budowę dużej hali targowej przy Karlstrasse. Inwestor zakładał wielki sukces hali. Już po kilku miesiącach okazało się, że tak duży obiekt nie jest w stanie utrzymać się z handlu. Halę zamknięto, a na jej miejscu powstał cyrk.

Cyrkowe imperium
W zasadzie budynek hali przetrwał. Nowy nabywca dostosował obiekt pod występy cyrkowe. Cyrk okazał się kolejną porażką. Franz Renz nie zdołał przyciągnąć wystarczającej liczby widzów na swoje występy. Pod koniec XIX w. obiekt przejął inny cyrkowiec. Tym razem mowa tu o Albercie Schumannie – postaci w rodzaju „cyrkowego magnata". Jego rodzina od pokoleń budowała imperium cyrkowe rozsiane po krajach germańskich i skandynawskich.

Cyrk Schumanna organizował także spektakle, które zdobyły dużą popularność. Reżyser teatralny Max Reinhardt znany był ze swoich wielkich spektakli z naturalistyczną scenografią i okrągłą sceną. Z czasem Reinhardt odkupił obiekt od Schumanna w celu stworzenia własnego innowacyjnego teatru. Prace budowlane przerwała wojna, a wnętrze zostało oddane do użytku dopiero w 1919 r.

Arabska jaskinia
Teatr Wielki był bardzo nowoczesny. Architekt Hans Polzeig, jeden z czołowych przedstawicieli wczesnego modernizmu w Niemczech zaprojektował wielką kopułę zawieszoną nad widownią. Z kopuły zwisały równe rzędy słupków przypominających stalaktyty. Tak naprawdę są to mukarnasy, czyli elementy mające przypominać naturalne formacje wapienne takie jak stalaktyty. W kopule zamontowano system lamp, który pozwalał na osiąganie zaawansowanych efektów świetlnych. Polzeig nawiązał do arabskich zdobień i zreinterpretował wschodnie motywy, nadając im architektonicznej formy. Rzędy "stalaktytów" ciągnęły się przez pozostałą część sufitu, a kolumny wspierające strop przypominały stalagnaty. Co ciekawe, teatr wykorzystywał różne udogodnienia mechaniczne, w tym obrotową scenę.

Wprawdzie sala nie miała balkonów, ale i tak udało się zwiększyć liczbę miejsc siedzących. Taki zabieg miał na celu umożliwienie proletariatowi wykupienie tańszych, odległych od sceny miejsc. Mniej zamożni mogli także skorzystać z kafeterii. W innym miejscu znajdowała się restauracja dla bardziej majętnych widzów. Punkty gastronomiczne i sala były połączone foyer z kolumnami o opływowym kształcie. Ekspresjonizm, będący nurtem pomiędzy secesją a modernizmem czerpał inspiracje z natury. Stąd motyw jaskini. Natomiast opływowe kształty mają nawiązywać do zyskujących wówczas coraz większą popularność dynamicznych form w dizajnie i secesji.

Teatr polityczny
Teatr słynął ze sztuk Erwina Piscatora, tworzącego multimedialne czerwone rewie. Często wykorzystywał filmy, grę świateł, manipulację perspektywą i inne nowoczesne techniki. Większość spektakli miała charakter efekciarski, co niekiedy wiązało się z płytkim przesłaniem. Wspierany przez mecenasów sztuki Piscator tworzył uproszczone motywy antykapitalistyczne, komunistyczne i rewolucyjne. Reżyser był twórcą książki „Teatr polityczny".

Piscator uciekł z kraju przed wojną. W momencie jego wyjazdu Teatr Wielki nosił już miano „Teatru Narodu", a jego prowadzeniem zajęli się naziści. Ekspresjonistyczny wystrój został uznany za „zdegenerowany" i kojarzący się z berlińską bohemą. Do 1933 r. teatr był miejscem schadzek środowisk komunistycznych, często reprezentowanych przez Żydów. To właśnie ta społeczność tworzyła dekadencki styl życia Berlina. Pod zarządem NSDAP kopuła została przysłonięta, a sufit uproszczony. Pozostałe stalaktyty wkomponowano w proste kolumny. Dodano płaskorzeźby i zwiększono liczbę miejsc. W takim stanie teatr przetrwał do momentu alianckich bombardowań.

Friedrichstadt-Palast
Po wojnie budynek odbudowano w nieco zmienionym kształcie. Teatr Friedrichstadt-Palast kontynuował działalność w nowych realiach NRD. Nie było już „jaskini", ale znacjonalizowana instytucja cieszyła się popularnością. W latach 80. celowe obniżenie poziomu wód gruntowych spowodowało gnicie palów, na których osadzono teatr. Obiekt zamknięto, a w 1988 r. wyburzono. Co ciekawe, powody wyburzenia zostały utajnione, ponieważ praktyka obniżania poziomu wód dotknęła także Berlina Zachodniego. Miasto do dziś boryka się z problemem niewystarczającego poziomu odnawialnej wody z gruntu.

Teatr Wielki był unikatowym dziełem lat 20. Großes Schauspielhaus to wyraz nadziei na lepsze życie po tragedii I wojny światowej. Na nieszczęście berlińskiej bohemy, nadzieja została zabrana przez jeszcze bardziej niszczycielską siłę.
__

SZYMON BIEDRONKA
Zaciekawiony estetyczną architekturą i jej historią. Obecnie student dziennikarstwa na Uniwersytecie Warszawskim. Docenia i opisuje niecodzienną, mniej znaną architekturę z zagranicy. Fascynuje go zabudowa Warszawy oraz zabytki rodzinnego Bielska-Białej. Poza opisywaniem architektury, tworzy także poezję, a rok temu założył z kolegami kółko poetyckie. Dla kolegów Szymon jest osobą zabawną, a zarazem krytyczną. Marzy o przebudowie stolicy, własnym dworku szlacheckim i podróży po bezkresie Rosji. Na dokładkę, nie pogardzi dobrym zegarkiem...