Danuta Szaflarska (1915 - 2017)

Absolwentka słynnego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST-u) z 1939 roku. Zaraz po studiach rozpoczęła karierę artystyczną w Teatrze na Pohulance (1939 -1941) w Wilnie. W ciągu dwóch lat zagrała około dwudziestu ról w sztukach o bardzo urozmaiconym charakterze - od klasyki po obyczajowe komedie. Po wojnie, przez rok, występowała w Starym Teatrze w Krakowie (1945-1946), a następnie w Łodzi w Teatrze Kameralnym (1946-1949). W 1949 roku, po likwidacji Teatru Kameralnego, wraz z zespołem Erwina Axera przeniosła się do Warszawy. Do 1957 roku występowała w Teatrze Współczesnym, potem w Narodowym (1954-1966). Od 1966 do emerytury w roku 1985 w Teatrze Dramatycznym. Potem, gościnnie, występowała i do dziś występuje na scenach niemal wszystkich warszawskich teatrów.

Jej debiutem była rola Pernette w farsie "Szczęśliwe dni" Claude'a Pugeta (1939). Potem, jak sama twierdzi, zmieniała role w zależności od wieku. Grała zazwyczaj kobiety z "krwi i kości", pełne życia, energii, emanujące kobiecością. Znakomicie czuła się zarówno w kostiumie z epoki, jak i w rolach współczesnych. Oto, co pisali krytycy o roli Heleny Iwanowny w "Niedźwiedziu" Antoniego Czechowa (1959).
Podkreślane niemal w każdej recenzji poczucie humoru, naturalność i bezpretensjonalność predestynowały aktorkę do grania ról komediowych, bądź groteskowych. W "Wieczorze Trzech Króli" Williama Szekspira (1960) zagrała służącą Marię, prostą dziewczynę z ludu.

Potem była Eweliną Dally w "Pani Dally ma kochanka" Williama Hanley'a (1966), Cleą w "Czarnej komedii" Petera Shaffera (1969), Podstoliną w Zemście Aleksandra Fredry (1975), Ochmistrzynią Marceliną w "Weselu Figara" Pierre'a Beaumarchais (1983), Betty Dumoulin w "Czarującym łajdaku" Pierre'a Chesnota (1985) czy w Delią w "Farsie na trzy sypialnie" Alana Ayckbourna (1988).

Ale nie tylko. Bardzo przejmująco potrafiła zagrać także role dramatyczne czy wręcz tragiczne, takie jak walcząca o swoje szczęście Żaneta Dylska w "Wilkach w nocy" Tadeusza Rittnera (1962), zdeterminowana Ruth w Niemcach Leona Kruczkowskiego (1949 i 1954) czy Kitti w "Domku z kart" Emila Zegadłowicza (1953). Teatr nie do końca wykorzystał jej "dramatyczne" emploi. Przez wiele lat nie zaoferowano jej roli, w której mogłaby zaprezentować całą skalę swojego aktorstwa. Ta rola "zdarzyła się" dopiero w 1988 roku, kiedy w Teatrze Powszechnym w Warszawie zagrała znakomicie Starszą Kobietę w "Godzinie kota" Pera Olova Enquista.

Innym marzeniem, które spełniło się w dopiero w ostatnich latach, były role w sztukach Sławomira Mrożka. Jego sposób patrzenia na świat, ironia, poczucie humoru są artystce bardzo bliskie. Służąca Anastazja Pietrowna w "Miłości na Krymie" (1994) czy Babcia Eugenia w "Tangu" (2000) to wspaniałe kreacje.

Danuta Szaflarska została pierwszą gwiazdą polskiego filmu. Na ekranie debiutowała razem z powojennym kinem w "Zakazanych piosenkach" Leonarda Buczkowskiego (1946) mając za partnera Jerzego Duszyńskiego. Popularność, jaką przyniósł ten film, podwoiła rola Krystyny Tokarskiej w "Skarbie" tego samego autora (1948). Potem jednak kino jakby zapomniało o pięknej aktorce. Jej aparycja nie bardzo pasowała do siermiężnej rzeczywistości lat 1950. Po roli Podstoliny w filmowej wersji "Zemsty" Antoniego Bohdziewicza i Józefa Korzeniowskiego (1956) grała głównie niewielkie, epizodyczne postaci: włoską cyrkówkę w "Dziś w nocy umrze miasto" Jana Rybkowskiego (1961), Matkę w "Ludziach z pociągu" Kazimierza Kutza (1961), Stanisławę - kobietę spragnioną miłości w "Głosie z tamtego świata" (1962). Dopiero koniec lat siedemdziesiątych przynosi ciekawsze propozycje filmowe: Misiewiczową w telewizyjnej wersji "Lalki" Ryszarda Bera (1977), a następnie niezwykłą rolę Babci Misi w "Dolinie Issy" Tadeusza Konwickiego (1982) i Babci w serialu Edwarda Dziewońskiego "Pięć dni z życia emeryta".

W 1993 roku zagrała bardzo ważną dla siebie rolę Doktorowej w filmie Filipa Zylbera "Pożegnanie z Marią". Bohaterce udaje się wyjść z getta, ale po jakimś czasie wraca tam z powrotem, świadomie wybierając śmierć z najbliższymi. Ciekawą postacią była również Siostra Feliksa w filmie Jerzego Łukaszewicza "Faustyna" (1994). Feliksa jest w filmie narratorką, rówieśnicą świętej. U progu śmierci opowiada o trudnym losie Faustyny, wyznaje swoje winy wobec niej, wciąż zazdrosna o jej świętość.

Danuta Szaflarska szczególnie ceni sobie współpracę z młodą reżyserką Dorotą Kędzierzawską. Zagrała w dwóch jej filmach: Wiedźmę w filmie "Diabły, diabły" (1991) i Jędzę w filmie "Nic" (1998).

Była jedną z najbardziej czynnych zawodowo aktorek starszego pokolenia. W roku 2000 zagrał dużą rolę Ciotki Wiktorii w "Przedwiośniu" Filipa Bajona i rolę Matki w filmie telewizyjnym Janusza Morgensterna "Żółty szalik". Czekają na nią kolejne role filmowe, upomina się o nią również teatr i Teatr Telewizji. Ostatnio nie zawahała się przyjąć roli w kontrowersyjnym przedstawieniu, którego reżyserem jest jeden z najmłodszych i najbardziej "nowoczesnych" twórców - Grzegorz Jarzyna. Z wielkim powodzeniem gra rolę Babci w "Uroczystości" w Teatrze Rozmaitości w Warszawie.

Wcieliła się w postać malarki Wandy Przybyłowicz "Mimi" w "Królowej chmur" w reżyserii Radosława Piwowarskiego (2003), filmie telewizyjnym z cyklu "Święta polskie". W odnoszącym się do Dnia Matki obrazie, Szaflarska zagrała żyjącą przeszłością, nieco zdziwaczałą, ale nie pozbawioną fantazji staruszkę, która nagle na swej drodze spotyka młodego mężczyznę i zaczyna traktować go jak syna. W 2007 roku stworzyła prawdziwą filmową kreację, wystąpiła w głównej roli w filmie Doroty Kędzierzawskiej "Pora umierać". Za tę popisową rolę otrzymała nagrodę na Festiwalu w Gdyni. Zagrała samotną starszą panią Anielę, która po śmierci ostatniego lokatora dokwaterowanego do jej willi chciałaby zamieszkać z synem i jego rodziną.

Szaflarska zagrała także w filmie o aktorach i przemijaniu "Jeszcze nie wieczór" Jacka Bławuta (2008), komedii Juliusza Machulskiego "Ile waży koń trojański?" (2008), wcieliła się w postać babci Janosika w "Janosiku. Prawdziwej historii" Kasi Adamik i Agnieszki Holland (2009).

Na scenie dramatycznej Szaflarską można było zobaczyć w świetnych epizodach stworzonych w warszawskim Teatrze Współczesnym: Matki w przedstawieniu Agnieszki Glińskiej "Bambini di Praga" wg Bohumila Hrabala (2001), ciotki fotografa w "Transferze" Maksyma Kuroczkina w reżyserii Macieja Englerta, czy w popisowym epizodzie despotycznej Generałowej w spektaklu Izabelli Cywińskiej "Wasza Ekscelencja" na motywach opowiadania Fiodora Dostojewskiego (2006). W 2005 roku w Teatrze Nowym Praga Warszawa aktorka zagrała główną rolę w przedstawieniu Edwarda Wojtaszka "Fioletowa krowa" na motywach anglojęzycznej poezji niepoważnej tłumaczonej przez Stanisława Barańczaka.

Na deskach Teatru Narodowego Szaflarska wcieliła się ostatnio w postać nieco zdziecinniałej i sklerotycznej dziewięćdziesięcioletniej babki, uciekającej myślami do przedwojennego Lwowa we współczesnym rodzinnym dramacie Amanity Muskarii "Daily Soup" w reżyserii Małgorzaty Bogajewskiej (2007). Tworzyła kolejne znakomite role, była Nini w "Żarze" Christophera Hamptona w reżyserii Edwarda Wojtaszka (Teatr Narodowy, 2007) i Babcią w "Odejściach" Václava Havla w reżyserii Izabelli Cywińskiej (Teatr Ateneum w Warszawie, 2008). W spektaklu Grzegorza Jarzyny "Między nami dobrze jest" Doroty Masłowskiej (2009) stworzyła portret Osowiałej Staruszki na Wózku Inwalidzkim.

Brała udział w powstaniu warszawskim jako łączniczka.
Ma dwie córki - Marię i Agnieszkę.

Odznaczenia i nagrody
1954 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[2]
1954 – Nagroda Państwowa III stopnia
1965 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji
1967 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia
1978 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
1996 – Nagroda "Złoty Wawrzyn Grzymały", nagroda Bydgoskiego Towarzystwa Teatralnego
2002 – Doroczna Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie teatru
2004 – Nagroda Specjalna za Całokształt Twórczości Aktorskiej na 12. Międzynarodowym Festiwalu Sztuki Operatorskiej "Camerimage" w Łodzi
2005 – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski w uznaniu wybitnych zasług dla kultury, za osiągnięcia w pracy artystycznej
2007 – Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis"
2007 – Nagroda Prezesa TVP przyznana na 32. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni
2007 – Nagroda "Feliks Warszawski" za najlepszą kobiecą rolę drugoplanową w spektaklu "Daily Soup" w Teatrze Narodowym
2007 – Wyróżnienie dla najlepszej aktorki podczas XXXII Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (za rolę w filmie Pora Umierać)
2008 – Złota Kaczka 2008 dla najlepszej aktorki stulecia kina polskiego
2008 - Warszawa - Nagroda im.Cypriana Kamila Norwida - za rolę Babki w przedstawieniu "Daily Soup" w reżyserii Małgorzaty Bogajewskiej w Teatrze Narodowym w Warszawie
2008 - Września - XV Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej "Prowincjonalia" - Nagroda w kategorii "najlepsza aktorka" za rolę w filmie "Pora umierać" w reż. Doroty Kędzierzawskiej
2008 - Warszawa - Polska Nagroda Filmowa Orzeł 2008 w kategorii "najlepsza rola kobieca" - za rolę w filmie "Pora umierać" w reż. Doroty Kędzierzawskiej
2008 - Warszawa - Złota Kaczka w kategorii "najlepsza rola kobieca w sezonie 2007/2008" za rolę w filmie "Pora umierać" w reżyserii Doroty Kędzierzawskiej
2009 - Zabrze - IX Ogólnopolski Festiwal Dramaturgii Współczesnej "Rzeczywistość przedstawiona" - nagroda za rolę Osowiałej Staruszki na Wózku Inwalidzkim w przedstawieniu "Między nami dobrze jest" w Teatrze Rozmaitości w Warszawie
2009 - Nagroda im. C.K.Norwida w kategorii "dzieło życia" za całokształt twórczości
2009 - Polska Nagroda Filmowa Orzeł za rok 2008 w kategorii "najlepsza drugoplanowa rola kobieca" za rolę w filmie "Ile waży koń trojański"
2009 - Moskwa - II Festiwal Filmów Polskich WISŁA - nagroda za całokształt twórczości
2009 - Kryształ Zwierciadła "za niewiarygodne aktorstwo, od lat magnetyzujące młodych i dojrzałych widzów; za dawanie przykładu, jak pracować, pięknie dojrzewać i mądrze żyć; za witalność, poczucie humoru i pogodę ducha"
2010 - Kalisz - 50. Kaliskie Spotkania Teatralne - Nagroda im. Jacka Woszczerowicza za rolę Osowiałej Staruszki Na Wózku Inwalidzkim w przedstawieniu "Między nami dobrze jest" z TR Warszawa
2010 - Warszawa - Nagroda im. Ireny Solskiej za wybitne osiągnięcia teatralne, za stworzenie wielu niezapomnianych kreacji
2011 - Szczecin - XLVI Przegląd Teatrów Małych Form KONTRAPUNKT - nagroda jury za rolę w spektaklu "Między nami dobrze jest" z TR Warszawa
2011 - Tarnów - Tarnowska Nagroda Filmowa - nagroda za całokształt twórczości
2011 - Tytuł Ambasadora Polszczyzny w mowie
2012 - Warszawa - Specjalna Złota Kaczka
2013 - Polska Nagroda Filmowa "Orzeł" za osiągnięcia życia
2013 - Nagroda Gustaw przyznana przez ZASP za całokształt twórczości artystycznej
2013 - Superwiktor
2013 - Złote Berło Fundacji Kultury Polskiej "za wieloletni, najwyższej próby kunszt aktorstwa scenicznego i ekranowego, stanowiący arkę przymierza między pokoleniami i tradycjami tej sztuki, a teraźniejszym jej duchem i obliczem"

Źródło: Culture.pl, Wikipedia, E-teatr, FilmPolski