Demony, szepty, światło

To dobra okazja, by zobaczyć, jakie tematy fascynują ludzi teatru zza naszej wschodniej granicy i jakim językiem o tym opowiadają. Niektóre zespoły, m.in. z Ukrainy, Armenii czy Republiki Macedonii Północnej, zobaczymy po raz kolejny, oczywiście z nowymi spektaklami. A te zapowiadają się interesująco - zresztą ostatnie edycje festiwalu z roku na rok są coraz ciekawsze. Tegoroczne przedstawienia wydają się starannie wyselekcjonowane - wystarczy przejrzeć opisy spektakli, by zobaczyć, że to produkcje w większości autorskie, często rezonujące z tym, co dzieje się we współczesnym świecie. Zaś te, które sięgają do klasyki, też zwykle noszą współczesny rys.

Co bardzo ważne - organizatorzy festiwalu dają też przestrzeń do działania twórcom z Białorusi, którzy po represjach reżimu wyjechali ze swojego kraju i teraz przygotowują spektakle w Polsce. W sumie, działając w różnych projektach, współtworzą aż trzy spektakle, które zobaczymy na białostockim festiwalu.

Demony i mrok
Wszystkich festiwalowych przedstawień zobaczymy osiem. To często nowe, świeże projekty. Wystąpią teatry zza wschodniej granicy, w tym znane już białostockiej publiczności: z Armenii, Litwy, Ukrainy, a także teatr zza południowej granicy - czyli Narodowy Teatr w Bitoli z Republiki Macedonii Północnej, które swoimi spektaklami poruszyły widzów w poprzednich edycjach.

Teatr Powszechny w Warszawie pokaże znakomity spektakl „Nastia" wg tekstu Władimira Sorokina, rosyjskiego dysydenta mieszkającego na Zachodzie i wroga obecnego rosyjskiego reżimu. Co ważne, w spektaklu występują aktorzy białoruscy, ukraińscy i polscy, zaś reżyser przedstawienia - Jura Dzivakou - był związany z antyreżimowym Białoruskim Wolnym Teatrem, po represjach musiał uciekać z Białorusi.

Na festiwalu w Białymstoku goszczą także dwa inne teatry, w których grają twórcy białoruscy, po opuszczeniu Białorusi. To Grupa Teatralna Kupalaucy i Teatr Tutejszy. Ten ostatni zespół wspiera Fundacja Tutaka z Białegostoku, która umożliwiła rezydencję i realizację spektakli. Jak mówi jej prezes Paweł Stankiewicz - dzięki dofinansowaniu z różnych źródeł fundacji udało się zdobyć przestrzeń, dom i dać artystom możliwość spokojnej pracy nad spektaklem. Tak powstał m.in. spektakl pt. „Światło w ciemności", który zobaczymy na festiwalu.

To rodzaj eksperymentu teatralnego, który powstał w oparciu o teksty i biografie twórców zabitych lub represjonowanych przez NKWD w 1937 r. podczas tragicznej nocy, gdy zamordowano 130 twórców kultury pochowanych w masowych mogiłach w Kuropatach pod Mińskiem.

Z kolei niezależna Grupa Teatralna Kupalaucy, zrzeszająca twórców z Białorusi, działa obecnie w Lublinie. W ich wykonaniu zobaczymy spektakl nawiązujący do tradycji polsko-białoruskiego pogranicza - „Szept". To finał projektu, w którym artyści próbują zbadać fenomen uzdrawiania słowem, szeptem, który już zanika po obu stronach granicy. Spektakl jest wynikiem dziesięcioletnich rozmów i spotkań z mieszkańcami białoruskich wsi fotografa i antropologa Siarhieja Leskiecia, autora tekstu. Narodowy Teatr w Bitoli z Republiki Macedonii Północnej pokaże natomiast spektakl „Demony" wg Larsa Norena - dramat o miłości i nienawiści opowiadający o dwóch małżeństwach i ich wewnętrznych demonach.

Klasyka i współczesność w cieniu wojny
W ramach festiwalu zobaczymy także spektakle inspirowane klasyką - to m.in. „Mewa" Czechowa w wykonaniu znanej grupy OKT/Teatr Miejski w Wilnie. Do klasyki nawiązuje też „Skromny chłopak" wg sztuki Charlotte Jones, inspirowany Szekspirowskim „Hamletem" w wykonaniu Narodowego Teatru Akademickiego im. Gabriela Sundukyana w Erywaniu z Armenii.

Do „Hamleta" nawiązuje także spektakl „Ha*l*t" Kijowskiego Akademickiego Teatru Dramatu i Komedii na Lewym Brzegu Dniepru – Left Bank Theater z Ukrainy. Artyści pracę nad spektaklem zaczęli jeszcze przed wojną w Ukrainie, jednak próby przerwała agresja Rosji. Twórcy wrócili do spektaklu po roku przerwy już w nieco innym składzie. I tak powstał „Ha*l*t" - rodzaj dokumentacji atmosfery przygotowań i refleksji nad stratą, brakiem spektaklu w cieniu wojny.

Warto dodać, że spektakl „Ha*l*t" współtworzy Tamara Trunova - reżyserka znakomitej „Inwazji" na podstawie tekstu Maliny Prześlugi, poruszającego spektaklu o uchodźczyniach z Ukrainy i przyjmujących je Polkach i o trudnej próbie nawiązania dialogu. Spektakl powstał w Teatrze Dramatycznym w Białymstoku z udziałem białostockich i ukraińskich aktorek, przy współpracy partnerów z Litwy i Ukrainy.

Gospodarze festiwalu - Teatr Dramatyczny w Białymstoku - swoim przedstawieniem przełamią poważne nuty dominujące na festiwalu - i zaprezentują swój repertuarowy spektakl „Dekameron" Boccaccia. Poprzez dziesięć historii wybranych ze średniowiecznego słynnego tekstu lekko i z humorem opowiadają o miłości, zdradzie, pragnieniach i sercowych rozterkach.

Wszystkim spektaklom towarzyszą napisy w języku polskim i angielskim. Po każdym też odbędzie się rozmowa z ich twórcami oraz z widzami poprowadzona przez Dorotę Sokołowską, dziennikarkę Radia Białystok.

Miejsce i wejściówki
W siedzibie Teatru Dramatycznego ciągle trwa remont, festiwal, tak jak spektakle repertuarowe Dramatycznego - odbywa się w gościnnych instytucjach: w Uniwersyteckim Centrum Kultury przy ul. Ciołkowskiego 1N, w Auli UwB przy ul. Świerkowej 20 oraz w kinie Ton przy Rynku Kościuszki 2.

Wstęp na festiwal - bezpłatny, obowiązują wejściówki rozdawane od 22 września. Warto sprawdzać na stronach społecznościowych teatru, czy są jeszcze dostępne, osoby bez wejściówki mogą próbować szczęścia przed spektaklem - jeśli będą miejsca, bo ktoś z wejściówką się nie zjawił, niewykluczone, że na to miejsce zostaną wpuszczone czekające w kolejce osoby.

Festiwal pełen emocji
Jak podkreślają Piotr Półtorak, dyrektor Teatru Dramatycznego, i Martyna Zaniewska, zastępczyni dyrektora - festiwal Kierunek Wschód to jedno z najważniejszych wydarzeń artystycznych organizowanych przez białostocki teatr, które nie tylko przybliża kulturę sąsiadów bliższych i dalszych i dostarcza wielu emocji białostockim widzom, ale też przyczynia się do rozwoju współpracy międzynarodowej teatru. Dzięki nawiązanym kontaktom i przyjaźniom ekipie Węgierki udaje się prezentować swoje spektakle w Europie, jak i w krajach Kaukazu.

Festiwal teatralny Kierunek Wschód VII dofinansowany jest z budżetu państwa ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Teatr 2023 oraz z budżetu Województwa Podlaskiego.

__

PROGRAM FESTIWALU
- 2 października

godz. 18.00 - „Nastia", Teatr Powszechny im. Zygmunta Hübnera w Warszawie (Polska) - Uniwersyteckie Centrum Kultury, ul. Ciołkowskiego 1N, od lat 16
6 października

godz. 18.00 - „Skromny chłopak", Narodowy Teatr Akademicki im. Gabriela Sundukyana w Erywaniu (Armenia) - Uniwersyteckie Centrum Kultury, ul. Ciołkowskiego 1N, od lat 18

- 7 października

godz. 18.00 - „Dekameron", Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku (Polska) - Aula Uniwersytetu w Białymstoku, ul. Świerkowa 20, od lat 13

- 8 października 2023

godz. 18.00 - „Demony", Narodowy Teatr w Bitoli (Republika Macedonii Północnej) - Uniwersyteckie Centrum Kultury, ul. Ciołkowskiego 1N, od lat 13
12 października 2023

godz. 18.00 - „Mewa", OKT/Teatr Miejski w Wilnie (Litwa), Aula Uniwersytetu w Białymstoku, ul. Świerkowa 20, od lat 16

- 13 października

godz. 18.00 - „Szept", Grupa Teatralna Kupalaucy, (Białoruś) - Uniwersyteckie Centrum Kultury, ul. Ciołkowskiego 1N, od lat 14

- 14 października 2023

godz. 18.00 - „HA*L*T", Kijowski Akademicki Teatr Dramatu i Komedii na Lewym Brzegu Dniepru – Left Bank Theater (Ukraina) - kino Ton, Rynek Kościuszki 2, od lat 18

- 15 października

godz. 18.00 - „Światło w ciemności", Teatr Tutejszy (Białoruś)/Fundacja Tutaka (Polska) - Uniwersyteckie Centrum Kultury, ul. Ciołkowskiego 1N, od lat 16
Przy spektaklach zagranicznych będą wyświetlane napisy w języku polskim i angielskim.

__

OPISY SPEKTAKLI
z materiałów organizatorów

2 października 2023, godz. 18.00

Nastia

Uniwersyteckie Centrum Kultury, ul. Ciołkowskiego 1N

"Nastia" wg Władimira Sorokina w reżyserii Jury Dzivakova - Teatr Powszechny im. Zygmunta Hübnera w Warszawie (Polska); obsada: Ekaterina Ermolovich, Volha Kalakoltsava, Natalia Lange, Artem Manuilov, Darya Novik, Mikalaj Stońka; czas trwania spektaklu: 80 minut (bez przerwy), od lat 16

"Nastia" to kontrowersyjne opowiadanie słynnego rosyjskiego pisarza Władimira Sorokina, które ukazało się w zbiorze pt. „Uczta" w 2001 roku. Historia rozgrywa się na przełomie XIX i XX wieku i skupia się na tytułowej Nastii, 16-letniej szlachciance. Sorokin ukazuje wizję idyllicznego dworku Sablinów, którego mieszkańcy (przynajmniej oficjalnie) zawsze kierują się rozumem, troską i otwartością na drugiego człowieka. Jednak na skutek irracjonalnych wydarzeń i skrywanych tajemnic, podczas rodzinnej uczty wydanej z okazji szesnastych urodzin dziewczyny dochodzi do niewyobrażalnej zbrodni, po której reszta biesiadników oddaje się filozoficznym dysputom. Utwór przesycony jest poczuciem absurdu i grozy.

Spektakl tworzą artyści z Białorusi, Polski oraz Ukrainy. Prezentacje odbywają się w języku rosyjskim z polskimi napisami. Część białoruskich twórców spektaklu po fali represji została zmuszona do opuszczenia swojej ojczyzny i obecnie przebywa w Warszawie na rezydencjach artystycznych w Teatrze Powszechnym oraz innych warszawskich teatrach.

6 października 2023, godz 18.00

Skromny chłopak

Uniwersyteckie Centrum Kultury, ul. Ciołkowskiego 1N

„Skromny chłopak" (Humble Boy) wg Charlotte Jones w reżyserii Davita Hakobyana - Narodowy Teatr Akademicki im. Gabriela Sundukyana w Erywaniu (Armenia); obsada: Levon Avetisyan, Julietta Babayan, Robert Harutyunyan, Nelly Kheranyan, Armen Kushkyan, Araksya Melikyan; czas trwania spektaklu: 120 minut (bez przerwy), od lat 18

Spektakl armeńskiego zespołu powstał na podstawie angielskiej sztuki autorstwa Charlotte Jones. Bohaterem przedstawienia inspirowanego „Hamletem" Szekspira jest młody człowiek o błyskotliwym umyśle, ale jednocześnie o zaburzonej psychice. Wokół niego toczy się akcja, oparta na historii przemijającej i pojawiającej się miłości, złamanych nadziei i niespełnionych obietnic, zerwanych związków. Widzowie stają się świadkami domowych zmagań Humblesów (Państwa Skromnych), konfrontacji Feliksa ze swoją przeszłością oraz jego własnych trudności psychicznych w wypełnianiu obowiązków rodzinnych i zawodowych.

7 października 2023, godz. 18.00

Dekameron
Aula Uniwersytetu w Białymstoku, ul. Świerkowa 20

„Dekameron" Giovanniego Boccaccia w reżyserii i adaptacji Igora Gorzkowskiego; Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku; scenografia: Honza Polivka; kostiumy: Joanna Walisiak; obsada: Justyna Godlewska-Kruczkowska, Arleta Godziszewska, Paula Gogol, Katarzyna Mikiewicz, Agnieszka Możejko-Szekowska, Katarzyna Siergiej, Kamila Wróbel-Malec, Dawid Malec, Sławomir Popławski, Michał Przestrzelski; czas trwania spektaklu: 150 minut (z przerwą)

Giovanni Boccaccio napisał swój liczący sto nowel „Dekameron" z myślą o kobietach. Z tego zbioru zostało wybranych dziesięć historii, które dotyczą miłości, zdrady, pragnień i rozterek serca. Większa część tych historii ma charakter komediowy, gdzie nie brak pikanterii i frywolności, ale i poważniejszy ton nie jest obcy Boccacciowi, a zwłaszcza kończąca spektakl opowieść o Gryzeldzie. Akcja spektaklu toczy się wartko, tematy co i rusz się zmieniają, scenografia i kostium nawiązują do epoki, ale nie brak im funkcjonalności i prostoty właściwej dzisiejszym formom teatralnym.

8 października 2023, godz. 18.00
Demony
Uniwersyteckie Centrum Kultury, ul. Ciołkowskiego 1 N

„Demony" wg Larsa Norena w reżyserii: Wasila Hristova - Narodowy Teatr w Bitoli (Republika Macedonii Północnej); obsada: Ilina Chorevska, Ognen Drangovski, Marija Stefanovska, Zdravko Stojmirov; czas trwania spektaklu: 110 minut (bez przerwy), od lat 13

Lars Noren napisał w 1982 roku czarną komedię „Demony", która łączy w sobie humor z silnym oddziaływaniem emocjonalno-psychologicznym w poszukiwaniu nowych form wyrazu. Dialogi kładą nacisk na szalony rytm i budują ekscytującą muzykalność. Dowcipny i okrutny to zarazem dramat o ludzkich zaletach i wadach, o miłości i nienawiści. Fabuła opowiada o dwóch małżeństwach mieszkających w tym samym budynku, w mieszkaniach położonych jedno nad drugim. To opowieść o ich codziennych spotkaniach, splotach historii życiowych, tajemnicach, wątpliwościach, które wydobywają na powierzchnię ich wewnętrzne demony.

Wasil Hristov jest niezależnym i nagradzanym reżyserem teatralnym, filmowym i telewizyjnym z ponad 30-letnim doświadczeniem. W jego przedstawieniu aktorzy z Bitola National Theatre pokazują ukryte w człowieku wewnętrzne demony.

12 października 2023, godz. 18.00
Mewa
Aula Uniwersytetu w Białymstoku, ul. Świerkowa 20

"Mewa" wg Antona Czechowa w reżyserii Jokūbasa Brazysa - OKT/Teatr Miejski w Wilnie (Litwa); Tłumaczenie: Sigitas Parulskis; obsada: Gerda Čiurait, Sofija Gedgaudait, Digna Kulionyt, August Šimulynait, Audrius Antanavičius, Džiugas Grinys, Džiugas Gvozdzinskas, Karolis Norvilas, Aureliusz Pocius, Domantas Starkauskas; czas trwania – 230 minut (z przerwą), od lat 16

"Mewa" Jokūbasa Brazysa – reżysera teatralnego młodego pokolenia, ucznia i asystenta Oskarasa Koršunovasa – to spektakl, który pozwala powrócić do marzeń. Młodemu reżyserowi udało się zamienić klasyczną sztukę Czechowa w metafizyczny sen, który głęboko dotyka widza. Spektakl narodził się z twórczych eksperymentów studentów tego samego kierunku teatralnego. Głównym bohaterem, ucieleśniającym wszelkie możliwe doświadczenia, jest cała grupa aktorów działająca jako ogromny motor młodej energii. Pośrodku huśtawek nastroju panuje zupełna cisza, która sprawia, że widz ma wrażenie zatapiania się w atmosferze zbiorowego snu. Uczestnicząc w eksperymencie, który pobudza zmysły, widz czuje, jakby sztuka została przez Czechowa napisana dzisiaj i dedykowana współczesnemu odbiorcy. W spektaklu toczy się dyskurs o twórczych poszukiwaniach, zmieniającym się czasie, obietnicach i realizacjach przyszłości.

13 października 2023, godz 18.00

Szept

Uniwersyteckie Centrum Kultury, ul. Ciołkowskiego 1N

"Szept" wg Siarhieja Leskiecia w reżyserii Ramana Padaliaka - Grupa Teatralna Kupalaucy; scenografia: Darja Burkun; muzyka: Dźmitry Łukjancyk; obsada: Śviatłana Anikiej, Dźmitry Łukjancyk, Alaksandar Małcanau; czas trwania spektaklu: 70 minut (bez przerwy), od lat 14

Spektakl „Szept" to efekt projektu, który był próbą przyjrzenia się fenomenowi uzdrawiania słowem. Ta tradycja zanika na Białorusi wraz z odejściem ostatnich jej nosicielek. Za pomocą środków scenicznych przedstawienie wysyła nas w podróż do przestrzeni mitu i mieszkających tam ludzi. Spektakl jest wynikiem dziesięcioletnich rozmów i spotkań z mieszkańcami białoruskich wsi fotografa i antropologa Siarhieja Leskiecia, który skrupulatnie notował wszystkie zasłyszane historie. W efekcie współpracy reżysera z autorem książki powstała skoncentrowana narracja sceniczna zatytułowana „Szept". Twórcy ożywiali postacie teatralne z miłością i czułością, starając się zachować mistycyzm i intymność obrzędów uzdrawiania. To są opowieści nie tylko o tajemniczych szeptach, ale także o historiach i losach ludzi, którzy przeżyli skomplikowane i burzliwe życie, dobiegające teraz kresu na przełomie wieków.

14 października 2023, godz. 18.00
HA*L*T"
Kino Ton, Rynek Kościuszki 2

"HA*L*T" wg Tamary Trunovej, Maryny Smilianets w reżyserii Tamary Trunovej - Kijowski Akademicki Teatr Dramatu i Komedii na Lewym Brzegu Dniepru – Left Bank Theater (Ukraina); obsada: Kateryna Kisten, Maryna Klimova, Iryna Tkachenko, Volodymyr Kravchuk, Vitalii Salii, Oleksandr Sokolov, Oleh Stefan; czas trwania spektaklu: 100 minut (bez przerwy), od lat 18

Teatr Left Bank jest po raz drugi obecny na festiwalu Kierunek Wschód w Białymstoku. Część twórców brała także udział w projekcie Kierunek Ukraina, w którym Teatr Dramatyczny we współpracy z ukraińskimi i litewskimi partnerami wyprodukował spektakl „Inwazja" Maliny Prześlugi w reżyserii Tamary Trunovej.

„Ha*l*t" to spektakl, który powstał latem 2022 roku. Wcześniej reżyser wraz z szesnastoma aktorami i aktorkami rozpoczął próby do spektaklu „Hamlet", którego premiera planowana była na kwiecień. Próby przerwała wojna i po niemal rocznej przerwie powstał „Ha*l*t". Tamara Trunova, Maryna Smilianets i sześcioro aktorów spektaklu dokumentowało własną optykę i nastrój tego okresu, dając widzom odkrywcze spojrzenie na ludzi sztuki w stanie wojny. Spektakl rozpoczyna się od dyskusji z publicznością po wyimaginowanym przedstawieniu. Jakby chcąc zaprzeczyć rzeczywistości, trafiamy do świata, w którym nie ma wojny, a aktorzy w Kijowie zagrali swojego „Hamleta" całkiem normalnie. Rzeczywistość jest jednak tak brutalna, że w spektaklu teatralnym można pozostać jedynie przez krótki czas i nawet „Hamlet" Szekspira nie jest w stanie się temu oprzeć. «Udawanie» nabiera zupełnie nowego, gorzkiego znaczenia. „Ha*l*t" to refleksja nad stratami i próba rozmowy o spektaklu, który się nie wydarzył. „Ha*l*t" to „Hamlet", z którego „ja" zostało wyrwane jako osoba.

15 października 2023, godz. 18.00
Światło w ciemności
Uniwersyteckie Centrum Kultury, ul. Ciołkowskiego 1N

"Światło w ciemności" w reżyserii Andreja Saučanki - Teatr Tutejszy (Białoruś) / Fundacja Tutaka (Polska); Obsada: Eryk Arloū-Šymkus (kompozytor i aktor), Anastasija Karatkevič, Aliaksiej Liubčanka, Paveł Michalenia, Vialeta Rahačova, Hanna Rudak, Elena Zuj-Vajciechoskaja. Czas trwania spektaklu: 90 minut (bez przerwy), od lat 16

Spektakl „Światło w ciemności" jest wspólnym projektem Teatru Tutejszego i Fundacji Tutaka. Przedstawienie powstało w oparciu o teksty i biografie twórców, którzy zostali zamordowani lub represjonowani w 1937 roku w Białorusi. W latach trzydziestych radzieckie NKWD przeprowadzało czystki wśród inteligencji białoruskiej. W nocy z 29 na 30 października 1937 r. NKWD rozstrzelało ok. 130 poetów, pisarzy, kompozytorów, ludzi sztuki. Ich ciała ukryto w nieoznaczonych, masowych mogiłach na Kuropatach pod Mińskiem. Dlatego od lat 80. Kuropaty stały się symbolicznym miejscem odradzającej się białoruskiej tożsamości i opozycji demokratycznej, a wraz z nastaniem dyktatury Łukaszenki również głosem sprzeciwu wobec niego.

Kiedy w 2020 roku rozpoczęła się białoruska rewolucja, rozstrzelani poeci znowu stali się ważnym punktem odniesienia, gdyż za próbę tworzenia czy ratowania białoruskiej kultury ludzie są znów wsadzani do więzień. W 2022 roku teatr podjął pierwszą teatralną próbę opowiedzenia o tych wydarzeniach w poetyckim spektaklu pod tytułem „37-22", podkreślającym paralelę pomiędzy wydarzeniami roku 1937 i 2022.

W spektaklu „Światło w ciemności" najistotniejsza jest poezja, której nie sposób rozstrzelać, która nie poddaje się rozstrzelaniu. Teatr Tutejszy złożony z białoruskich aktorów, którzy opuścili kraj, chce dziś odnajdywać i przenosić poprzez swoją twórczość szczęśliwe chwile.
Tytuł oryginalny

Demony, szepty, światło zza wschodniej granicy. Rusza festiwal teatralny Kierunek Wschód
Źródło:

„Gazeta Wyborcza - Białystok" online

Link do źródła
Wszystkie teksty Gazety Wyborczej od 1998 roku są dostępne w internetowym Archiwum Gazety Wyborczej - największej bazie tekstów w języku polskim w sieci. Skorzystaj z prenumeraty Gazety Wyborczej.

Autor:

Monika Żmijewska