Duchy Słowackiego przenikają na wskroś

"Samuel Zborowski" - reż. Paweł Wodziński - Teatr Polski w Bydgoszczy

Porwać się na rękopis dzieła nigdy nieukończonego, zniekształconego przez innych autorów, utworu powszechnie uznanego za niezrozumiały, trudny, bełkotliwy, trzeba mieć w sobie wiele odwagi. Dziś, wydaje się, w teatrze łatwiej o duchy...

Paweł Wodziński od początku objęcia funkcji dyrektora, poddawany nieustannej krytyce za dobór repertuaru (po premierze mimo głośnych braw nie wyszedł do publiczności), porywa się na niezatytułowane dzieło Juliusza Słowackiego. "Samuel Zborowski" znany był do tej pory najlepiej z interpretacji Juliusza Kleinera, który odczytuje go w sobie określony sposób, dopisując nawet postaci, które wydają mu się w danym miejscu właściwe, jak choćby postać Chrystusa.

Tymczasem Wodziński analizuje rękopis w czystej postaci - jak go Słowacki stworzył. A biorąc pod uwagę, że pisał go w tzw. okresie mistycznym, "Samuel Zborowski" przesycony jest odniesieniami do Biblii, kultur Północy, mitologii greckiej i rzymskiej. Jarosław Marek Rymkiewicz w swojej książce przedstawia tytułowego Samuela Zborowskiego jako kogoś, kto upomina się o wolność, o prawa kogoś, komu łatwo przychodzi bunt, kto się nie stroi w szaty ofiary, tylko przeciwnie - potrafi zderzyć się z innymi racjami. Ta współczesna odsłona wydała się Wodzińskiemu niezwykle interesująca. Z drugiej strony, za sprawą dr. Jana Sowy, ten tekst wpisuje się we wciąż aktualną dyskusję o roli polskiej szlachty w kulturze, życiu społecznym i politycznym.

Problem z "Samuelem Zborowskim" polega na tym, że tekst oryginału nie jest pięcioaktową sztuką z postaciami, tylko zaburzonym monologiem, gdzie teksty padają od myślników albo są jednym blokiem tekstu, gdzie nie występują postaci, gdzie pojawiają się rewolucyjne formalnie zabiegi literackie, które nie mają żadnego sensu, jeśli się wtłoczy je w ramy klasycznej sztuki realistycznej z wejściami i wyjściami postaci. A Wodziński wtłacza

Michał Kuziak, dramaturg, który współpracował przy tym projekcie, zadał sobie pytanie, w jaki sposób mogłaby się rozwinąć polska literatura - nie w literaturę ciepłych bamboszy, poprawną, grzeczną, workowo-sarmacką, ale nagle mogłaby się przemienić w literaturę, którą stworzyła dopiero awangarda, gdyby już wtedy dobrze rozczytano Zborowskiego. A jak rozczytał go Wodziński?

- Czy te światła płoną dobrze? Czy dobrze będziecie widzieli? - od tych słów rozpoczyna się trwający ponad dwie godziny spektakl, kunszt gry aktorskiej i bodźców audiowizualnych wszelakich. Przed nami otwiera się świat postaci zarówno historycznych, jak i duchów, które wywołują gęsią skórę na szyi, a po plecach niejednokrotnie przechodzi dreszcz. Ten świat od siebie oddziela szklany (pleksi) pokój, dzięki czemu rozróżnienie postaci realnych od mistycznych, staje się dla widza bardziej czytelne.

Zachwycająca gra Grzegorza Artmana i Rolanda Nowaka "niesie" spektakl. Artman zresztą dźwiga na swoich barkach kilka postaci, ale widz ani na chwilę nie gubi się w kolejnych odsłonach tak fantastycznie ten aktor się przeobraża, tylko momentami posiłkując się syntezatorem głosu, gdy do głosu właśnie dochodzą w nim duchy i zjawy. Do tego gra na gitarze basowej, co doskonale buduje napięcie, które powoli nabrzmiewa jak bańka mydlana, ostatecznie pękając w przejmującej rozmowie - krzyku z Sonią Roszczuk i Beatą Bandurską. - Oto ja sam, serce mi pęka - otwierając się na burzę z piorunami. Brakuje tylko deszczu na policzkach...

Artman tekstu ma co niemiara, ale wychodzi z zadania zwycięsko. Gdy do ręki bierze metalowy pręt i wali w głowę greckiego boga, ma się ochotę wyrwać mu go i dokończyć dzieła. Gdy słowami: Przez tę salę duch przejdzie, abyście go mogli zobaczyć, opiszę wam zapowiada wejście Samuela Zborowskiego, w tej roli Roland Nowak, scena otwiera się na drugiego wyśmienitego aktora, który poradzić nie może sobie jedynie z czaszką...

Tak jak uzasadniona dla wyrazu artystycznego wydaje się większość zastosowanych środków multimedialnych, zastanawia jedynie użycie (po raz trzeci: Thermidor, Murzyni, Samuel Zborowski) kamery, do której momentami bezpośrednio zwracają się aktorzy, przeniesieni za jej sprawą na duży ekran. Duchów i tak jest w sztuce pod dostatkiem.

Interesujące wydaje się za to przygotowanie aktorów na scenie, gdzie dopełniają charakteryzacji, przygotowując się do wejścia w rolę. Do tego dialogi często zdublowane - przez postać realną i jej ducha - gdy Sonia Roszczuk i Maciej Pesta wypowiadają te same słowa we włosy Katarzyny Wojewódzkiej i Michała Kłosa ciarki przechodzą po szyi. Wątpliwości budzi jedynie "zamknięta" postawa Michała Kłosa, który, jak sam stwierdził na konferencji prasowej przed premierą, nie wiąże przyszłości z teatrem, i to się czuje.

Ogrom pracy, jaki reżyser, dramaturg, dźwiękowcy i aktorzy Teatru Polskiego w Bydgoszczy włożyli w przygotowanie Samuela Zborowskiego niewątpliwie zasługuje na uznanie. Na te dwie godziny przeniosłam się w świat, jaki chcę, aby teatr przedkładał moim oczom, pobudzał wyobraźnię, krytykował postawy, zawstydzał, budził lęk, szedł naprzeciw tendencjom, wyróżniał się i wystawiał na krytykę - dzięki temu żyje, żyje w nas.

Wiktoria Raczyńska
bydgoszczinaczej.pl
2 kwietnia 2015

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...