Dzieło wiecznie żywe

Są w świadomości Polaków utwory, które stanowią pewien kanon, fundament tożsamości kulturowej. Mając ogromną moc oddziaływania, stają się tworzywami, po które sięgają reżyserzy teatralni. Znaczące miejsce wśród tych tekstów posiada „Kordian" Juliusza Słowackiego. Obserwując wielokrotne wykorzystanie tego dramatu na przestrzeni lat, wśród zmienności sytuacji politycznej, historycznej, czy społecznej i kulturowej, Leokadia Kaczyńska w książce „Winkelried ożył?", podejmuje próbę ukazania jego różnorodności interpretacji scenicznych.

Autorka, świadoma niepowtarzalności każdego spektaklu, a także zmienności wykorzystywanych tworzyw, w swych analizach próbuje odkryć nie tylko sensy reżysera. Interesuje ją również recepcja przedstawienia przez odbiorców i sensy, o które wzbogacili oni przekaz sceniczny. Na całościową recepcję spektaklu z perspektywy czasowej ma „wpływ świata zewnętrznego na przedstawienie, samo przedstawienie, oddziaływanie przedstawienia na świat zewnętrzny" (Z. Raszewski). To sprawia - jak pisze Leokadia Kaczyńska - że tworzenie i odbieranie spektaklu jest procesem pełnym dynamiki i zmiennych, trudno zatem postrzegać go w sposób obiektywny. Stąd też daleka jest od nazywania inscenizacji teatralnej ilustracją, powtórzeniem lub przekładem dramatu. Także inscenizacje „Kordiana" Juliusza Słowackiego traktuje jako konfrontacje reżysera i odbiorców z tekstem. Bliska, więc metodologicznie staje się autorce Gadamerowska hermeneutyka i koło hermeneutyczne, prowadzące interpretacje i próby odczytania sensów ukrytych i nadanych od całości do części.

Mimo, że uwaga skierowana jest przede wszystkim ku „Kordianowi" pojawiającemu się na deskach scenicznych między 1945 a 2000 rokiem, Leokadia Kaczyńska pierwszy rozdział książki poświęca kontekstom, które budowały konkretne recepcje dramatu. To tło, zarysowane jest dużo szerzej niż opisywane spektakle. Autorka sięga bowiem do „Kordianów" w reżyserii Józefa Kotarbińskiego czy Leona Schiller. W ten sposób uzyskuje więc pewien wyjściowy rys: w dalszej części książki pozwala czytelnikowi zyskać pełną perspektywę i zależności, w które dramat – jako tekst kultury – wchodzi. Analizę tych kontekstów Leokadia Kaczyńska układa w pewne logiczne i chronologiczne całości, wyznaczane są przez wydarzenia polityczne, kulturalne i społeczne.

Rozdział „Powojenne inscenizacje Kordiana. Próby opisu" to 11, szeroko opisanych inscenizacji dramatu Juliusza Słowackiego w polskich teatrach. Autorka wybrała te, które okazały się najbardziej znaczącymi nie tylko w kwestii środków użytych przez reżysera, ale też o szczególnej recepcji społecznej, często powodowanej sytuacją polityczną. Leokadia Kaczyńska sięga więc do spektakli reżyserowanych przez Erwina Axera (z 1956 i 1977 roku), Bronisława Dąbrowskiego (1956), Jerzego Grotowskiego (1959), Marka Okopińskiego (1969), Adama Hanuszkiewicza (1970), Jarosława Ostaszkiewicza (1998), Zbigniewa Zasadnego (1998), Pawła Kamzy (1999), Marcela Kochańczyka (1999), Józefa Jasielskiego (1999). Autorka, faktycznie próbując zrekonstruować sensy i znaczenia nadane zarówno przez reżyserów, jak i odbiorców sięga do materiałów takich jak recenzje, teksty krytyczne, wywiady, co stanowi ogromną wartość książki. Zdjęcia, plakaty, szkice scenografii i inne materiały graficzne stanowią pokaźną część i uzupełniają opisywane przez autorkę inscenizacje.

W „Podsumowaniu" Leokadia Kaczyńska przechodzi do szerszej, bardziej ogólnej perspektywy, w której chce uchwycić sposoby realizacji i recepcji dramatu romantycznego w ogóle we współczesnym teatrze polskim. Szczególną uwagę poświęca coraz szerszym kontekstom kulturowym, obecnie mającym największy wpływ na sposoby odczytania i wchodzenia w dialog z dramatem. W swej refleksji autorka wyraźnie zaznacza, że dominujące niegdyś w interpretacjach konteksty polityczne i historyczne ustępują miejsca zagadnieniom i wpływom płynącym bezpośrednio ze zmian kultury, a co za tym idzie – tożsamości.

Wartym uwagi dodatkiem jest „Aneks" - zgromadzone zostały wszystkie inscenizacje „Kordiana od roku 1899 do 2000. Spis ów obejmuje spektakle teatrów dramatycznych, Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji. Został sporządzony m.in.: na podstawie zestawienia Jerzego Gota, czy „Kalendarza przedstawień" Teatru Narodowego. Metryki dotyczące wystawień „Kordiana" po 1945 dodatkowo opatrzone są – bardzo często – obszerną bibliografią, do której zainteresowanych odsyła autorka.