Festiwal awangardy muzyczno-teatralnej, wyobraźni stymulowanej dźwiękiem, obrazem, ruchem i słowem

Prof. Bogusław Schaeffer (1929-2019) - jeden z najbardziej intrygujących współczesnych artystów, prawdziwy człowiek renesansu, humanista, przedstawiciel powojennej awangardy, ceniony teoretyk i krytyk muzyczny. W kręgu jego zainteresowań znalazły się: muzyka, literatura, filozofia, teatr, sztuki plastyczne, a także pedagogika, publicystyka i reżyseria. Przez wiele lat był koncertującym pianistą i znakomitym pedagogiem.

Ciężko opisać wszechstronną, często niedającą się ująć w ramy twórczość Bogusław Schaeffera. W 2019 r. w wieku 90 lat odszedł genialny polski awangardowy kompozytor i dramaturg, ceniony filozof i muzykolog, znawca nowych prądów i tendencji w muzyce, wydawca, w wolnych chwilach również grafik, reżyser teatralny, sporadycznie aktor. Stworzył ok. 550 dzieł muzycznych, 44 sztuki teatralne grane z dużym powodzeniem w kraju i za granicą, a także około 650 prac graficznych. Wśród jego publikacji znalazło się 17 książek (w tym 3 zarysy historii muzyki i unikatowy podręcznik do nauki kompozycji), przeszło 800 artykułów, studiów, felietonów i esejów z zakresu muzyki współczesnej, filozofii kultury, psychologii twórczości oraz pedagogiki kompozycji. Profesor wykształcił blisko 160 uczniów różnych narodowości.

Schaeffer na swój sposób był twórcą totalnym, u którego liczne fascynacje, zwłaszcza teatr i muzyka, wzajemnie się przenikały. Jako kompozytor, dramaturg, grafik czy nawet filozof lekceważył kanony stylistyczne, a nawet techniczne. Sam mówił, że „w sztuce nie wolno niczego powtarzać za innymi". Istotą fenomenu Schaeffera jest zarówno wielopłaszczyznowość interdyscyplinarnych, niekonwencjonalnych działań artystycznych, jak i niewyczerpana inwencja twórcza. Jego niezwykłe dokonania, szczególnie w dziedzinie muzyki i twórczości teatralnej, stawiają go na czele najciekawszych twórców w dziejach kultury. W tym aspekcie dzieła artysty są nieskończonym źródłem inspiracji dla kolejnych pokoleń.

Jego prace graficzne i partytury znane z wielu wystaw światowych są same w sobie dziełami sztuki wystawiane były m.in. w MoMA (Museum of Modern Art New York). Kompozycje Schaeffera grają orkiestry z całego świata. Jest też jednym z najchętniej wystawianych polskich autorów pośród współczesnych dramatopisarzy. Odtwórcami postaci schaefferowskich dramatów byli znani polscy aktorzy, m.in.: Jan Peszek, Mikołaj i Andrzej Grabowscy, Jan Frycz, Jan Machulski czy Marek Frąckowiak. Sztuki Schaeffera zostały przetłumaczone na 17 języków, a jego podręcznik kompozycji - do dziś używany na Akademiach Muzycznych - jest ewenementem na skalę światową.

Bogusław Schaeffer urodził się 6 czerwca 1929 we Lwowie. Muzyką zaczął interesować się bardzo wcześnie. W latach 1946-49 uczył się gry na skrzypcach i teorii muzyki w Opolu. W latach 1949-53 studiował kompozycję u Artura Malawskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. Jednocześnie w 1949 podjął studia muzykologiczne pod kierunkiem Zdzisława Jachimeckiego na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach studenckich skomponował "Poezje Guillaume'a Appolinaire'a" na sopran i orkiestrę (1949) oraz awangardową "Muzykę na kwartet smyczkowy" (1954). Edukację muzyczną uzupełniał w 1959 r. u Luigiego Nono. Po ukończeniu nauki zajmował się nie tylko kompozycją, ale także muzykologią. W latach 1952-57 pracował w dziale muzycznym Polskiego Radia w Krakowie, w 1953 r. - w Polskim Wydawnictwie Muzycznym, w 1957 r. - jako zastępca redaktora naczelnego "Ruchu Muzycznego", w latach 1954-58 - jako wykładowca w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1963 do 1998 prowadził klasę kompozycji w Akademii Muzycznej w Krakowie (w 1989 r. otrzymał tytuł profesora). W roku 1965 podjął współpracę ze Studiem Eksperymentalnym Polskiego Radia w Warszawie, gdzie powstały jego kompozycje elektroniczne. W latach 1967-73 był redaktorem naczelnym periodyku "Forum Musicum" (ukazało się 16 zeszytów). W 1970 r. otrzymał tytuł doktora nauk filozoficznych na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1986-2002 wykładał kompozycję w Hochschule für Musik und darstellende Kunst "Mozarteum" w Salzburgu. Prowadził także kursy z zakresu współczesnej kompozycji, m.in. w Toruniu, Warszawie, Krakowie, Salzburgu, Karlsruhe, Middelburgu, Yorku, Utrechcie i Schwarzu.

Pierwszą sztukę teatralną napisał w 1955 r. Do najbardziej znanych i najczęściej granych utworów na międzynarodowych scenach należą "Audiencja I", "Audiencja II", "Audiencja III, czyli Raj Eskimosów", "Audiencja IV", "Audiencja V", "Scenariusz dla nieistniejącego, lecz możliwego aktora instrumentalnego" (grany przez ponad 40 lat przez Jana Peszka), "Kwartet dla czterech aktorów", "Próby" i "Tutam".
Bogusław Schaeffer był też niezwykle oryginalną postacią polskiego życia muzycznego. Charakteryzowały go niezwykle rozległe zainteresowania twórcze, awangardowa postawa i kontrowersyjne poglądy estetyczne. Jako kompozytor wyróżniał się nowatorstwem warsztatu i śmiałością w eksperymentowaniu z nowymi formami, gatunkami i rodzajami muzyki. Jako jeden z pierwszych polskich twórców zajął się muzyką elektroniczną, był również prekursorem teatru instrumentalnego w Polsce. Pierwszym polskim happeningiem muzycznym był jego utwór "Non-Stop" (1960). Schaeffer jako pierwszy podjął w Polsce gatunek teatru instrumentalnego w utworze "TIS MW2" (1963) napisanym dla słynnego eksperymentalnego Zespołu MW2. Niemal w każdym swoim dziele Schaeffer rozwiązywał nowy problem kompozytorski, rzucając wyzwanie polskiemu środowisku muzycznemu i wzbudzając żywe dyskusje o podstawowych zagadnieniach nowej muzyki.

Bogusław Schaeffer współtworzył Studio Eksperymentalne Polskiego Radia, współpracował z warszawskimi teatrami: Ateneum, Bajka, Polskim, Powszechnym, Rampa, Studio oraz z teatrami w Poznaniu, Wrocławiu i Łodzi (Teatr Mały). Komponował muzykę m.in. do autorskich, plastycznych spektakli Józefa Szajny - "Fausta" wg Goethego (1971, Teatr Polski), "Witkacego" (1972, Teatr Studio) i "Repliki IV" (1973, Teatr Studio), a także do własnych utworów, m.in. "Tutam" w reżyserii Marka Sikory (1992, Teatr Powszechny) i "Prób w" reżyserii Piotra Szczerskiego (1992, Wrocławski Teatr Współczesny im. Edmunda Wiercińskiego). Jego sztuki reżyserowali także: Jan Machulski, Andrzej Domagalik, Krzysztof Miklaszewski, Karina Piwowarska, Wojciech Ziemiański, Bogusław Siemiotuk, Marek Wilk, Bogdan Cybulski czy Jarosław Bielski. W 2013 r. Bogusław Schaeffer został odznaczony przez władze miasta Warszawy wyróżnieniem „Zasłużony dla Warszawy".

Profesor Schaeffer był również wybitnym teoretykiem nowej muzyki. Jego praca "Nowa muzyka. Problemy współczesnej techniki kompozytorskiej" (1958) pozostaje wciąż podstawowym źródłem teoretycznym w tej dziedzinie, a "Introduction to Composition" (1976) jest jedynym w swoim rodzaju w światowej literaturze podręcznikiem kompozycji. Jest on także autorem książek z zakresu teorii i historii muzyki m.in. "Wstęp do kompozycji", "Klasycy dodekafonii" i "Kompozytorzy XX wieku".

Bogusław Scheaffer o swojej twórczości mówił: - Moje kompozycje dzielą się na utwory eksperymentalne (do nich należą 'Experimenta - nomen omen', 'Azione a due', 'Nonet dla trzech oboistów grających' - każdy - na trzech obojach jednocześnie i może około 20 innych utworów, które przyniosły mi wstyd, ale i szacunek, choć podobno eksperymentować nie wolno), na utwory lżejsze (tu należą takie kompozycje, jak 'Kesukaan' czy 'Kwartet 2+2'), na utwory poważne (większość moich kompozycji od 'Tertium datur' przez 'Koncert jazzowy', 'Koncert B-A-C-H' na organy, skrzypce i orkiestrę, aż po 'Koncert na kwartet smyczkowy i orkiestrę' oraz 'Orchestral and Electronic Changes') i na utwory przyjemne, które miło się pisze, a które po prostu ładnie brzmią.

Prace Schaeffera od lat wywołują duże zainteresowanie i wzbudzają zazwyczaj ogromne kontrowersje. Jako artysta awangardowy, lekceważący kanony, często odosabniał się stylistycznie i technicznie. Stefan Kisielewski określił go "ojcem nowej muzyki w Polsce." Znany, amerykański krytyk jazzowy Leighton Kerner uznał „Koncert jazzowy" Schaeffera za „najbłyskotliwszy utwór jazzowy od czasów Błękitnej Rapsodii George'a Gershwina." Cytując Tomasza Stańko „Bogusław Schaeffer to wielka, charyzmatyczna postać awangardy muzycznej. Jej synonim."

Za wszechstronną twórczość prof. Richarda Demarco (promotor Tadeusza Kantora w 70 tych latach, założyciel Festiwalu Fringe  w Edynburgu, Ambasador prof. Schaeffera w krajach anglojęzycznych) nazwał Bogusława Schaeffera „Leonadrem da Vinci XXI wieku" przez

Mistrz zmarł w wieku 90 lat 1 lipca 2019 r. w Salzburgu, gdzie mieszkał przez ostatnie lata życia.

Bogusław Schaeffer mimo wielkiego wkładu w rozwój Kultury Polskiej jest mało znany w naszym kraju. Przybliżeniem jego artystycznej twórczości, nie tylko jako dramatopisarza, ale też kompozytora zajmuje się Fundacja Przyjaciół Sztuk Aurea Porta.

Fundacja od lat skupia się na promocji, archiwizacji i upowszechnianiu dorobku artystycznego Profesora. Od 2009 r. organizuje cykliczny Festiwal ERA SCHAEFFERA, który jest zakorzeniony w Warszawie, ale jego odsłony mają miejsce także w różnych miastach w Polsce i na świecie. ERA SCHAEFFERA to coroczne spotkania międzynarodowego środowiska artystycznego. Celem festiwalu jest  prezentacja twórczości muzycznej i dramaturgicznej Bogusława Scheaffera – twórcy wciąż bardziej znanego za granicą niż w Polsce. Projekt skupia artystów scen polskich i zagranicznych z różnych dziedzin sztuki. Jest to festiwal awangardy muzyczno-teatralnej, wyobraźni stymulowanej dźwiękiem, obrazem, ruchem i słowem. 24 października br. w Warszawie odbędzie się XI edycja ERY SCHAEFERA.