Fredro współcześnie, czyli kto komu ręki nie poda

Ten najznamienitszy komediopisarz okresu polskiego romantyzmu, bajkopisarz, poeta, pamiętnikarz, niezwykle wyczulony na realia życia codziennego, świetny obserwator nie starzeje się ani krztyny. Spory, waśnie, zacietrzewienie w awanturach o rzeczy błahe, wydają się żywcem wyjęte z naszego obecnego polskiego podwórka. Najlepszym dowodem na to zamieszanie oraz hałas wokół spektaklu granego w Och-Teatrze. Co tam jubileusz, cóż aktorstwo - ważny strój szefowej Polonii, smycz i piesek. Napaści krytyków, spory z jednej i drugiej strony - o drobiazgi. I próżno liczyć na to, że kiedykolwiek sprawcy tych waśni podadzą sobie ręce na zgodę. Jak u Fredry właśnie, który miał i wciąż ma rację pisząc: Wprzódy słońce w miejscu stanie!

Prędzej w morzu wyschnie woda,

Nim tu u nas będzie zgoda.

Pomysł utworu narodził się, gdy Fredro, po zaślubieniu Zofii Skarbkowej otrzymał w posagu m.in. połowę starego zamczyska w Odrzykoniu. Przeglądając stare papiery i akta archiwalne natrafił na ślad dawnego sporu, który toczył się między właścicielami dwóch części zamku. Długie i zażarte kłótnie zakończyły się po latach z górą trzydziestu, małżeństwem młodego Firleja z Zofią Skotnicką. Akcja "Zemsty" dzieje się w ciągu jednego dnia, w dwu częściach starego zamczyska, na zmianę w domu Cześnika Raptusiewicza i Rejenta Milczka. Jeden z bohaterów jest zadufanym w sobie gwałtownikiem, drugi - przebiegłym obłudnikiem. Między ich domami znajduje się przedmiot sporów - mur graniczny, który Rejent każe budować, a Cześnik burzyć.

Całość jest u Feredry niezwykle zwarta i dynamiczna, utwór nie ma momentów statycznych i nużących. Tak doskonale przygotowany materiał literacki wymaga dobrej reżyserii i wytrawnych aktorów, by na scenie ukazać wszystkie zalety świetnie napisanej komedii, przemówić do widowni, rozbawić i skłonić do przemyśleń. Waldemarowi Śmigasiewiczowi w Och-Teatrze udało się to wszystko osiągnąć dzięki pracy aktorów zaangażowanych w tworzenie spektaklu, na który publiczność czekała niecierpliwie i z życzliwą ciekawością. Nie zawiodła się! Scenografia jest skromna, niemal schematyczna. Zamiana muru na rozpadający się płotek dodatkowo tylko podkreśla ubóstwo charakterów i błahość zatargu - również przywodząc na myśl wszelkie waśnie toczące się obecnie wokół nas. Na scenie galeria soczystych, oryginalnych postaci, rodem z dworku szlacheckiego. Czesław Miłosz trafnie nazwał twórczość Fredry "komedią temperamentów", a reżyser warszawskiego przedstawienia umiejętnie to uwypukla. Język utworu to perła sama w sobie. Swobodnej i żywej mowie doskonale służy miara wierszowa - ośmiozgłoskowiec, który w "Zemście" płynie gładko, pozbawiony jakiegokolwiek przymusu i rygorów, miły dla ucha widza. Jest jędrny i giętki, zgodny ze składnią języka potocznego. Aktorzy doskonale potrafią wykorzystać jego bogate, wewnętrzne zróżnicowanie stylistyczne, odpowiadające charakterom postaci komedii. Znają - co wyraźnie widać - wszelkie niuanse języka Fredry, bawią się tekstem, smakują go, a granie postaci najwyraźniej sprawia im przyjemność, co przekłada się na barwność tworzonych kreacji.

Wiktor Zborowski, który znakomitą rolą Rejenta świętuje 40-lecie pracy artystycznej, gra z klasą, z przekonaniem uwypuklając cechy swego bohatera, jego obłudę i egoizm. To krętacz i szczwany lis odziany w szaty świętoszkowatości. Jego donośny głos, stonowany acz wyraźny, charakterystyczna gestykulacja dopracowanych ruchów budzą aplauz publiczności. Cezary Żak w roli Cześnika, zawadiaki i gwałtownika, to uosobienie sejmikowego rębajły, którego wielkopańskie fumy i nieporadność w wyrażaniu myśli dopełniają humorystycznego rysunku postaci. Artur Barciś, na scenie jako Papkin, gra całym sobą, każdym niemal nerwem swojego ciała. Wykorzystuje wszelkie znane mu techniki i umiejętności aktorskie w mistrzowski sposób. W skórze Papkina czuje się znakomicie. Nienaganna dykcja, świadomość języka pozwala mu nawet z drobnego przejęzyczenia uczynić dodatkowy humorystyczny element, co pełna entuzjazmu publiczność nagradza burzliwymi oklaskami. I jeszcze Klara, w interpretacji Zofii Zborowskiej, zdecydowana, pewna swego panna. Cóż biedny Wacław zrobiłby bez niej? To właściwie ona swym kobiecym sprytem prowadzi słabego Wacława - Michała Pielę - do ołtarza. Wiwat kobiety! I nie dajmy się zwieść wyglądowi młodzieńca . Przyszłość i tak należy do kobiet. Niezgorzej radzi sobie zaradna wdówka Podstolina (Viola Arlak). Aktorka świetnie ukazuje niewieścią siłę, ukrytą pod pozorami słabości i zwiewnej elegancji. Wojciech Pokora w roli Dyndalskiego, domownika starej daty, zupełnie odmiennego charakteru niż kosmopolita Papkin, wierny i zapatrzony w swego patrona, to kolejny przykład znakomitego aktorstwa w klasycznym stylu.

Aktorzy wydobyli cały wdzięk utworu Fredry w mistrzowski sposób, ukazując bardzo sugestywnie gęsty humor sytuacyjny i językowy w całej jego krasie tak, iż publiczność nie pozwala zejść im ze sceny, bijąc brawo na stojąco i wiwatując, nie pomna na krytyczne i ostre oceny tych, którzy rzekomo "wiedzą lepiej", co w teatrze warte jest uznania.