Isaac Bashevis Singer (1902 lub 1904-1991)

Batszeba Zylberman i Pinkas Mendel Singer, rodzice Icchoka pobrali się w Biłgoraju w 1889 roku. Jego ojciec należał do żarliwych wyznawców chasydyzmu, matka była córką rabina z Biłgoraja. Ich dzieci zgodnie przyznają, że Bóg musiał pomieszać rodzaje w niebie tworząc ojca mężczyzną, a matkę kobietą, nie odwrotnie. Nazywali ich doskonale niedobraną parą. [1] Icchok miał trójkę rodzeństwa. Jego najstarsza siostra Hindełe Ester została później pisarką, przyjmując nazwisko Esther Kreitman. Jego starszy brat Israel Joszua w przyszłości stał się wybitnym pisarzem żydowskim. Mosze, jego najmłodszy brat, został chasydem.

Dzieciństwo
Gdy Icchok, zwany w domu Iciełe, miał 3 lata rodzina przeprowadziła się do Radzymina. Jego ojciec dostał pracę nauczyciela w jesziwie. Mieszkali tam jednak krótko. Już w 1908 roku przeprowadzili się do Warszawy. Mały Iciełe o ognisto rudych włosach, mlecznobiałej cerze i błyszczących niebieskich oczach urodę odziedziczył po babce – Chanie Zylberman. Ulubionym jego zajęciem było pokrywanie czystych kartek nieczytelnym pismem i rysunkami.

Krochmalna
W Warszawie rodzina Singerów zamieszkała na ulicy Krochmalnej 10. Pinkas Mendel nie znał języka rosyjskiego, toteż nie mógł oficjalnie być rabinem. Dla mieszkańców kamienic przy ulicy Krochmalnej był nim nieoficjalnie. Decydował o sprawach czystości rytualnej, udzielał rozwodów, rozsądzał spory. Batszeba, piękna i wykształcona kobieta, źle znosiła trud życia w Warszawie oraz rolę rabinowej.
Mały Icełe wiele czasu spędzał na balkonie. Widok rozciągał się na ubogą część miasta tętniącą życiem: targujących się handlarzy, okrzyki bawiących się dzieci, żydowskie piosenki dochodzące z gramofonów. Mieszkanie Singerów, biedne i skromne, pozostawało prawie nieumeblowane. W pustym pokoju ojca leżały tylko książki. W sypialni stały dwa łóżka. Jak wspominał później Icchok, jego dom był bardziej domem Boga, niźli człowieka. Świat z Krochmalnej był w jego twórczości źródłem natchnienia. Lata młodości spędzone w rygorystycznym pod względem religijnym domu rodzinnym, który był jednocześnie domem modlitwy i izbą sądowo-rozjemczą, Singer uwiecznił w cyklu opowiadań autobiograficznych Urząd mojego ojca. Icchok uczęszczał do chederu, a później do 1917 roku studiował Talmud pod opieką ojca. Pod wpływem starszego rodzeństwa sięgał również po lektury niereligijne.

Biłgoraj
W 1917 roku Batszeba z trzynastoletnim wówczas Icchokiem i młodszym Mosze udała się do Biłgoraja, do domu dziadków – Chany Zylberman i Jakuba Mordechaja Zylbermana, który już wówczas nie żył. Decyzja o przeprowadzce została podjęta w obliczu głodu, jaki zapanował w stolicy. Dziesięciotysięczne miasteczko na Lubelszczyźnie było zamieszkane przez około trzy i pół tysiąca Żydów. W biłgorajskim okresie swojego życia, przyszły pisarz, nasłuchał się ludowych powieści i przesądów o demonach i cudach. Miasto to stało się prototypem żydowskiego sztetla. Był to świat nieskażony przez cywilizację, bez kanalizacji i elektryczności. Spotkać tu można było bardzo pobożnych Żydów w chałatach, którzy modlili się trzy razy dziennie zgodnie z codziennym rytuałem ich religii.
Po zakończeniu I wojny światowej jego matka z najmłodszym synem wyjechali do Dzikowa, gdzie Pinkas objął urząd rabina. Icchok pozostał w Biłgoraju. W latach 1918–1920 zaczął pisać wiersze i opowiadania po hebrajsku. Podjął pracę jako nauczyciel. W Biłgoraju pozostał do początku lat dwudziestych. Na parę miesięcy udał się do rodziców. Następnie wyjechał do Warszawy, do której powrócił Israel Joszua po pobycie w Związku Sowieckim. Chcąc sprostać oczekiwaniom ze strony religijnych rodziców, Icchok zapisał się na uczelnię-seminarium Tachkemojni. Nigdy jednak nie podjął w niej nauki.

Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich
W 1923 roku Icchok zdecydował się pozostać na stałe w Warszawie. Zrzucił tradycyjny strój żydowski i obciął pejsy. Coraz bardziej pasjonował się literaturą. Tak jak pobyt w Biłgoraju umożliwił mu poznanie prowincji, wraz z jej tradycją i przesądami, tak szerokie kontakty brata Israela Jehoszui Singera, ułatwiły mu styczność z cyganerią tego okresu - artystami, literatami skupionymi w Związku Literatów i Dziennikarzy Żydowskich (...).[2] Związek miał swoją siedzibę na podwórzu przy ulicy Tłomackie 13. Niedaleko usytuowana była Wielka Synagoga. Miejsce to Icchok nazwał „świątynią literatury jidisz". Założony po I wojnie światowej związek cieszył się powodzeniem. Należał do niego każdy ówczesny znaczniejszy pisarz żydowski. Mimo świeckiego charakteru, związek przypominał sztibl, małą chasydzką bożniczkę. Poznał tam takie postacie jak: H.D. Nomberg, Perec Markisz, Aron Cejtlin.

Początki twórczości
W 1924 roku zaczął pracować jako korektor w „Literarisze bleter", literackim tygodniku wydawanym w Warszawie w języku jidysz. Tłumaczył na jidysz utwory Knuta Hamsuna, Stefana Zweiga, Thomasa Manna. Na łamach tego czasopisma zadebiutował w 1925 roku opowiadaniem w języku ijdisz Ojf der elter (Na starość). W tym samym roku opowiadanie zdobyło nagrodę pisma, w którym zostało opublikowane.
Singer zaczął pisać pod pseudonimem Icchok Baszewis, pochodzącym od imienia matki, Batszeby. Jego utwory pojawiały się też w czasopismach „Di jidisze welt" i „A mol in a jojwl" oraz dziennikach „Hajnt" i „Undzer ekspres".
W 1932 razem z Aronem Cejtlinem zaczął redagować efemeryczne pismo w języku jidisz „Globus". W nim opublikował w 1933 roku swoją pierwszą powieść Szatan w Goraju, która ukazywała się w odcinkach. W formie książkowej została wydana w roku 1935. Jest to jedyna powieść Baszewisa wydana przed wojną w Polsce.

Emigracja
W 1935 roku opuścił Warszawę. W ślad za bratem wyemigrował do Nowego Jorku. Tam powstawały jego najsłynniejsze powieści: Sztukmistrz z Lublina, Spuścizna, Szosza, Dwór. Jeszcze w tym samym roku rozpoczął pracę w żydowskim dzienniku „Forwerts". W 1964 roku Baszewis został członkiem Amerykańskiego Instytutu Sztuki i Literatury.

Nagrody
Isaac Bashevis Singer był wielokrotnie nagradzany i odznaczany. W 1970 roku zdobył prestiżową nagrodę National Book Award za twórczość dla dzieci. Po raz drugi, ale już za całokształt twórczości, nagrodę tę otrzymał 1974 roku. W 1975 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Rok 1978 przyniósł mu literacką Nagrodę Nobla. Jak dotąd jest to pierwszy i jedyny pisarz spośród twórców w języku jidysz, który otrzymał tę nagrodę.

Twórczość
Pisarz wydał kilkanaście powieści i zbiorów opowiadań, część w oryginale jako Icchok Baszewis, resztę w przekładach na język angielski. W obszernym dorobku szczególne miejsce zajmują opowiadania. Zdaniem krytyki w nich najpełniej objawia się narratorskie mistrzostwo pisarza. Szczególny rozgłos zyskały opowiadania utrzymane w tonie ludowej baśni, gdzie rzeczywistość miesza się z fantazją, tradycja z nowoczesnością, bluźnierstwo z głęboką wiarą, makabra z humorem, dobro ze złem, a ludzie żyją w niezwykłym świecie rządzonym pozornie przez zjawiska nadprzyrodzone. [3] Duża część jego twórczości wiąże się ze wspomnieniami z Polski. Odtwarzał zaginiony, żydowski świat z czasów przedwojennych. Źródło weny literackiej Singera często przypisuje się Biłgorajowi i warszawskiej ulicy Krochmalnej.

Powieści
Szatan w Goraju (1933 – powieść publikowana w odcinkach w „Globusie", 1935 – wydana w formie książkowej w języku jidisz, 1955 – przekład w języku angielskim);
Grzeszny Mesjasz (1935–1936 – publikowana w odcinkach);
Rodzina Muszkatów (1945–1948 – publikowana w odcinkach w „Forwerts", 1950 – ogłoszona w formie książkowej zarówno w języku jidysz, jak i w wersji angielskiej);
Sztukmistrz z Lublina (1959 – powieść publikowana w odcinkach w „Forwerts", 1960 – przekład na język angielski);
Niewolnik (1962);
Dwór (1967);
Spuścizna;
Wrogowie. Historia miłości (1972);
Urząd mojego ojca;
Szosza (1978);
Miłość i wygnanie (1984);
Opowieść o królu pól;
Certyfikat (1992);
Cienie nad rzeką Hudson (1997);
Szumowiny (1991);
Meszuge (1994).

Opowiadania
Izba rabinacka mojego ojca (1956);
Spinoza z ulicy Rynkowej i inne opowiadania (1961);
Krótki piątek (1963);
Seans spirytystyczny i inne opowiadania (1968);
Przyjaciel Kawki (1970);
Korona z piór i inne opowiadania (1973);
Namiętności (1975);
Późna miłość (1979);
Opowiadania dla dzieci (1984);
Zjawa i inne opowiadania (1985);
Śmierć Matuzalema i inne opowiadania (1988).

Ostatnie lata życia
Przez ostatnie lata życia cierpiał na chorobę, która wiązała się z zanikami pamięci. A przecież żył pamięcią (...). Kiedy ją stracił, odszedł. [4]
Isaac Bashevis Singer zmarł 24 lipca 1991 roku w Miami na Florydzie. Miał osiemdziesiąt siedem lat.

Literacki Przewodnik po Lubelszczyźnie

Przypisy:

[1] Tuszyńska A., Singer. Pejzaże pamięci, Gdańsk 1994, s. 25.
[2] Adamczyk-Garbowska M., Wstęp [w:] Isaac Bashevis Singer, Grosik na raj i inne opowiadania, Warszawa 2001, s. 6-7.
[3] Adamczyk-Garbowska M., Wstęp [w:] Isaac Bashevis Singer, Grosik na raj i inne opowiadania, Warszawa 2001, s. 5.
[4] Tuszyńska A., Singer. Pejzaże pamięci, Gdańsk 1994, s 11.