Iwo Gall (1890-1959)

Ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. Uczył się tam pod kierunkiem Józefa Mehoffera. Jeszcze w okresie gimnazjalnym oraz w czasie krakowskich studiów był związany z "Zielonym Balonikiem", brał udział w niektórych programach kabaretu, tworzył rysunki satyryczne i karykatury. Później studiował w Berlinie i w Wiedniu.

Podczas pierwszej wojny światowej przebywał w Wiedniu i współpracował z działającym tam Teatrem Polskim. Na scenie Teatru Polskiego zadebiutował jako scenograf przygotowując dekoracje do Hamleta Szekspira w reżyserii Tadeusza Rittnera (1916).

W 1918 roku wrócił do Krakowa. W latach 1921-1922 był związany z Teatrem im. Słowackiego. Następnie, w latach 1923-1929, współpracował z Teatrem Reduta, najpierw w Warszawie, a potem, od 1925 roku, w Wilnie. Zaprojektował wówczas ciekawe scenografie do Wielkanocy Mikołaja z Wilkowiecka w inscenizacji Leona Schillera (1924) i Księcia niezłomnego Calderona-Słowackiego w reżyserii Juliusza Osterwy (1926) oraz zgeometryzowaną, ekspresjonistyczną oprawę plastyczną do Snu Felicji Kruszewskiej w reżyserii Edmunda Wiercińskiego (1927). W Reducie debiutował też jako reżyser wystawiając w 1927 roku Sędziów. W scenicznej interpretacji dramatu Stanisława Wyspiańskiego dekoracje odwoływały się do moralitetu. Przestrzeń została podzielona na trzy części symbolizujące sferę dobra i zła; w środkowej części toczyła się rozprawa. Już w tamtych latach dekoracje Galla charakteryzowały się prostotą i oszczędnością, scenograf stosował trójwymiarową zabudowę sceny, podesty i kubiki. Zresztą Gall świetnie sprawdzał się w Reducie, która bardzo często jeździła w tzw. objazdy. Scenografię trzeba było więc projektować tak, by móc przystosować ją do zmiennych warunków. Poza tym reżyser był wierny idei teatru aktora. Pod koniec lat 1920. w Wilnie Gall współpracował ze Studiem Dramatycznym Hebrajskim i z Teatrem Wołyńskim w Łucku. W latach 30., do wybuchu wojny pracował w Warszawie i w innych miastach Polski. W latach 1930-1932 był związany z warszawskim Teatrem Ateneum, gdzie przygotował m.in. scenografię do Zemsty Aleksandra Fredry w reżyserii Zygmunta Chmielewskiego (1930). Później, w latach 1932-1935, był dyrektorem Teatru Kameralnego w Częstochowie. Następnie przez rok kierował założonym przez siebie Stołecznym Teatrem Powszechnym. W latach 1936-1938 pełnił funkcję dyrektora kaliskiego Teatru im. Bogusławskiego. Później wrócił do Warszawy i ponownie podjął współpracę ze Stefanem Jaraczem w Teatrze Ateneum. Na przełomie lat 20. i 30. dużo podróżował, m.in. do Wiednia, Pragi, Berlina i Drezna. W 1931 roku wyjechał na stypendium do Paryża, aby zapoznać się z tamtejszą techniką teatralną.

W okresie przedwojennym Gall łączył pracę reżysera i scenografa z namysłem teoretycznym. W tym czasie krystalizowały się jego koncepcje dotyczące teatru, które zebrał i wydał w 1937 roku w książce Budowniczy tła scenicznego. Opowiadał się w niej za teatrem kameralnym, w którym na pierwszym planie powinna znaleźć się koncepcja autora i aktor jako podstawowe medium widowiska."Przyrodzonym terenem jego pracy jest teatr o wymiarach stosunkowo niewielkich - pisał o Gallu W. Zawistowski - o scenie zbliżonej do widza, wypełniony intymnością, przesycony nastrojem, lubujący się w subtelnym podchwytywaniu prawdy, utajonej raczej, poszukującej powierników, niż wypowiadający się w krzyku czy jaskrawej rozległości brył i płaszczyzn." (w: "As" 13.06.1937)

Scenografia, jak i inne środki scenicznego przekazu, zdaniem Galla, powinny być podporządkowane aktorowi. A najodpowiedniejszym miejscem do gry budynek teatru, który reżyser nazwał "Iteatrem" - budowlą o prostym wnętrzu, w którym amfiteatralna widownia łączyłaby się ze sceną z wzniesioną na niej stałą zmechanizowaną konstrukcją. Gall marzył więc o rozbiciu scenicznego "pudła". W swojej pracy podkreślał również znaczenie gry zespołowej oraz aktorskiej świadomości i pasji do pracy. Uzupełnieniem koncepcji teatralnych reżysera stała się, ukończona w 1956 roku, książka "Scena białej ściany". Gall rozwijał w niej ideę kameralnego teatru poetyckiego, w którym główne miejsce zajmuje aktor, "wspomagany" umowną architektoniczną dekoracją i reżyserią światła - a więc aktor występujący na tle umownej "białej ściany".

W czasie wojny reżyser nadal zajmował się teatrem. W 1941 roku w Warszawie, wspólnie z żoną, aktorką Haliną Gallową, założył tajne Studio Dramatyczne, które działało do 1944 roku. Po upadku Powstania Warszawskiego Gall wyjechał do Krakowa, gdzie w 1945 roku założył kolejne Studio Dramatyczne. Uczyli się tam przyszli świetni aktorzy polskiej sceny, m.in.: Barbara Krafftówna, Zofia Perczyńska, Renata Kossobudzka, Maria Bogurska, Aniela Świderska, Bronisław Pawlik, i Maciej Maciejewski. Szkoła wkrótce została rozwiązana na rzecz powstałej w 1946 roku Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. Gall wyjechał wówczas do Gdyni. Wspólnie z grupą swoich wychowanków z czasów krakowskich założył trójmiejski Teatr Wybrzeże, którym kierował do 1949 roku. Aktorzy"pod jego opieką nie tylko grali i rozwijali się artystycznie - pisał Witold Sadowy - ale także wykonywali wszystkie prace pomocnicze w teatrze; byli inspicjentami, suflerami, rekwizytorami, fryzjerami i garderobianymi. Gall uczył ich miłości, pokory i poszanowania teatru." ("Gazeta Wyborcza-Stołeczna" 12.02.1999)

W Trójmieście Gall stworzył bardzo ciekawy teatr, sam był reżyserem albo scenografem większości zrealizowanych wówczas premier. Jego spektakle odznaczały się prostotą i szlachetnością. Przygotował tutaj otwierający działalność teatru poetycki spektakl Homera i Orchidei Tadeusza Gajcego (1946), a także m.in. Balladynę (1947) i Marię Stuart (1949) Juliusza Słowackiego, Wiśniowy sad Antoniego Czechowa (1949) i sławne przedstawienie Jak wam się podobaSzekspira (1947) wystawione na scenie obrotowej z białą scenografią operującą podestami i schodami. Skromnie, niemal roboczo, ubrani aktorzy sami sterowali "obrotówką"."Zwiewność łączyła się z użyciem brył, które Zenobiusz Strzelecki uznaje za kubistyczne" - pisał o scenograficznej interpretacji Szekspira Wojciech Natanson. - "Ich surowość łagodził jednak Gall użyciem białej barwy, nie narzucającej wrażenia kolorystycznego przeładowania. " ("Teatr" 18.02.1979)

Trójmiejski eksperyment Galla nie trwał jednak długo, czasy realizmu socjalistycznego, zadekretowanego oficjalnie w 1949 roku, nie sprzyjały rozwojowi teatru poetyckiego i umownego.

W 1949 roku Centralny Zarząd Teatrów przeniósł Galla wraz z częścią zespołu do Łodzi. Po Leonie Schillerze objął wówczas dyrekcję Teatru Wojska Polskiego, który przemianował na Teatr im. Stefana Jaracza. Łódzką sceną kierował do 1952 roku, ale nie udało mu się tutaj powtórzyć sukcesów artystycznych z czasów trójmiejskiej dyrekcji. Najciekawszą propozycją Galla z tego okresu okazała się inscenizacja Szekspira, był to Wieczór Trzech Króli wystawiony w 1950 roku. Po porzuceniu Teatru w Łodzi w kolejnych latach (1953-1956) Gall pracował w krakowskim Teatrze Młodego Widza, gdzie stworzył kolejną interesującą sceniczną interpretację dramatu Szekspira - Opowieść zimową we własnej scenografii i reżyserii (1955). Później współpracował m.in. z Teatrem im. Słowackiego w Krakowie, Teatrem Polskim w Bielsku-Cieszynie i Teatrem Żydowskim w Warszawie, gdzie w 1958 roku zaprezentował swoją ostatnią pracę - scenografię do Opery Żyda Ałtera Kacyzne w reżyserii Idy Kamińskiej.

Odznaczenia i nagrody:

1947 - II nagroda ministra kultury i sztuki za reżyserię i inscenizację Jak wam się podoba w Teatrze Wybrzeże w Gdyni na Festiwalu Szekspirowskim
1949 - nagroda za scenografię do sztuki Wiśniowy sad Antoniego Czechowa w Teatrze Wybrzeże w Gdyni na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach
1950 - Order Sztandaru Pracy II klasy1951 - II nagroda za scenografię do sztuki Tysiąc walecznych Jana Rojewskiego w reżyserii Władysława Krasnowieckiego w Teatrze Wojska Polskiego w Warszawie na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych
1957 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
1958 - wyróżnienie za reżyserię Wesela w Teatrze Polskim w Bielsku-Cieszynie na Festiwalu Dramatów Wyspiańskiego