Jana Klaty "Ziemia pożądana"

Artysta, budzący na zmianę kontrowersje i uznanie, nigdy nie reżyserował w Łodzi. Grzegorz Niziołek, dyrektor artystyczny FD4K (w duecie z Agatą Siwiak) zapowiadał, że interpretacja powieści Reymonta będzie wywrotowa. A sam reżyser prowokował opiniami o Łodzi - Jackowi Cieślakowi z "Rzeczpospolitej" mówił o bezrobotnych wystających na rogach ulic i pijanych kobietach. I choć cała edycja festiwalu miała się koncentrować na temacie terytorium i odpowiadać na pytanie "Gdzie ty mieszkasz?", Klata stwierdził, że Łódź zupełnie go nie interesuje.

Mimo to, a może właśnie dlatego, "Ziemia obiecana" przeżyła oblężenie. Kto zaspał z kupnem biletu nie miał szans, żeby dostać się na spektakl. Ponad 200 osób szturmowało halę podczas próby generalnej. Na premierowym czwartkowym pokazie wystarczyło się obejrzeć w którąkolwiek ze stron, żeby natknąć się na znane nazwiska. Był m.in. Mikołaj Grabowski, dyrektor krakowskiego Starego Teatru i Krzysztof Mieszkowski z częścią zespołu Teatru Polskiego we Wrocławiu. Odliczyli się dyrektorzy łódzkich scen i krytycy ogólnopolskich mediów: Jacek Sieradzki, Łukasz Drewniak, Jacek Cieślak, Roman Pawłowski, Beata Guczalska, z Niemiec Thomas Irmer. Wielu gości przyjechało także w weekend.

Mężczyźni się bogacą

W swojej wersji "Ziemi obiecanej" Klata słusznie porzucił linearne opowiadanie fabuły. Zamiast tego czytelnymi skrótami sygnalizował poszczególne wątki, np. pożar fabryki Borowieckiego to ogień (prawdziwy!) na plecach podpalacza Bum-Buma. Klata umieścił akcję w hali fabrycznej przerobionej na ekskluzywny klub. W Łodzi spektakl był grany w byłych zakładach Unionteksu. Za dwa tygodnie "Ziemia obiecana" zostanie wprowadzona do repertuaru Teatru Polskiego we Wrocławiu (współproducenta spektaklu). Tam także będzie pokazywana w przestrzeni poprzemysłowej. 

To odniesienie do nowoczesnego wykorzystania zabytkowych obiektów pofabrycznych, które z miejsc produkcji zmieniły się w obszar usług.

Klata całkowicie rezygnuje z interpretacji historycznej. Proponuje współczesną opowieść o świecie bogatych mężczyzn - bo wyłącznie oni mogą się naprawdę bogacić - którzy siedzą z laptopami przy szklanych stolikach i wymieniają się niewyobrażalnymi sumami pieniędzy, ewentualnie kobietami lub innym towarem. Bogactwo nie przybiera tu realnych kształtów - nie ma gotówki, fabryki, nawet rezydencja, którą Müller chwali się przed Borowieckim, to tylko komputerowa wizualizacja. Nie wiadomo, czym zajmuje się spółka Borowieckiego i nie jest to ważne. Dla reżysera liczy się sam proces dochodzenia do bogactwa.

Jego bohaterowie to współcześni biznesmeni z cygarami w zębach, prymitywni, zalewający się szampanem tryskającym z butelek trzymanych przy kroczu, rechoczący przy barze z podrygującymi na rurkach striptizerkami. Samcze gesty dominacji są jednym świadectwem zajmowanej pozycji. Zucker udzielający pożyczki Borowieckiemu, Baumowi i Weltowi siedzi wysoko ponad nimi na podeście. Początkujący przedsiębiorcy skaczą więc z zadartymi główkami jak głodne pisklaki i cienkimi głosami wołają "Daj kredyt, daj kredyt". Światło gaśnie. Kiedy zapali się ponownie, wszyscy trzej będą już paradować jak pawie.



Greed is good

Spektakl jest spójny i efektowny. Widać, z jaką łatwością Klata lawiruje między cytatami z (pop)kultury. Czasem ta łatwość jest zresztą zgubna, bo ociera się o banał. Wprowadzenie w przedstawienie o bogaczach fragmentu "Money" Abby to już sceniczna łopatologia. Rewelacyjna jest natomiast scena erotyczna z Lucy Zuker, w której Borowiecki w kostiumie goryla gra na perkusji fragment "In The Air Tonight" Phila Collinsa. To odwołanie do robiącej furorę i nagrodzonej Grand Prix w Cannes reklamy czekolady. Absurdalność tego pomysłu doskonale obnaża nieobliczalność współczesnego rynku, gdzie nawet goryl może się stać obiektem pożądania.

I właśnie o pożądaniu jest spektakl Klaty - stąd zapewne tak duża koncentracja na relacjach erotycznych Borowieckiego. W tle wyświetla się napis "Greed is good" ("Chciwość/żądza jest dobra"). I właściwie streszcza się w nim Klaty interpretacja Reymontowskiej powieści. To treść, która choć sprawnie podana, nie wykracza poza oczywistość. Wbrew zapowiedziom nie udało się reżyserowi przeniknąć psychiki giełdowego gracza i obnażyć mechanizmów współczesnego kapitalizmu. Zrobił to już Reymont. Klata wniósł niewiele więcej. Jego spektakl zamyka się w atrakcyjnych obrazach, uderzających skojarzeniach, łatwości produkowania efektów. Znacznie lepiej działają zresztą jego sceniczne teledyski niż tradycyjne sceny dialogowe, podczas których wyraźnie siada tempo. 

Z pewnością ta festiwalowa produkcja była o niebo lepsza od ubiegłorocznego "Wieczoru sierot" Michała Borczucha. Choć do genialnej jeszcze jej daleko.