Józef Gruda (1916 - 1981)

Kierownik literacki i artystyczny, tłumacz, scenarzysta, reżyser teatralny i telewizyjny, dyrektor teatru.

Urodził się 19 stycznia 1916 w Warszawie. Zmarł 27 maja 1981 w Krakowie.

Właściwie Witold Kościałkowski. Pochodził z rodziny arystokratycznej o silnych tradycjach patriotycznych i piłsudczykowskich. Jego rodzicami byli podpułkownik Marian Zyndram-Kościałkowski, jeden z czołowych polityków dwudziestolecia międzywojennego, premier Rzeczypospolitej w latach 1935-1936, i Anna z Krysińskich. Siostra, Maria Kościałkowska - aktorka związana z Krakowem.

W latach 1937-1939 studiował nauki społeczne i prawo na uniwersytecie wileńskim, w latach 1948-1950 był słuchaczem wydziału dramaturgicznego łódzkiej, potem warszawskiej szkoły teatralnej, następnie wydziału reżyserskiego (dyplom w 1960). Od 1950 pracował jako lektor Generalnej Dyrekcji Teatrów, Oper i Filharmonii oraz "kierownik szkoleniowy" w warszawskim Teatrze Ateneum. W latach 1953-1954 sprawował kierownictwo literackie Teatru Polskiego w Bielsku Białej, w latach 1954-1956 Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu, w sezonie 1957/58 Teatru im. Jaracza w Olsztynie. W tym okresie zadebiutował jako reżyser: przedstawienia „Panna Maliczewska" Gabrieli Zapolskiej (Bielsko Biała, 1954). W następnych latach reżyserował w wielu ośrodkach teatralnych, m. in. we Wrocławiu (1955), Nowej Hucie (1957), Gnieźnie (1957), Warszawie Teatrze Ziemi Mazowieckiej, 1958, Teatrze Ludowym, 1959), Katowicach (1959), Szczecinie, Gdańsku, Poznaniu (1960), Toruniu, Koszalinie (1962), Łodzi (Teatr Nowy, Powszechny, 1963), Krakowie (Teatr Stary, 1964), Kielcach, Łodzi (Teatr im. S. Jaracza, 1965), Lublinie (1966), Warszawie (Teatr Kameralny, 1967), Jeleniej Górze (1967), Warszawie (Teatr Polski 1968). Od sezonu 1969/70 objął kierownictwo artystyczne, a po dwóch latach także dyr. Teatrów Dramatycznych w Szczecinie. Od 1 stycznia 1976 był reżyserem Teatru Polskiego w Poznaniu. Ważniejsze jego prace, to: "Widok z mostu" Millera, "Zemsta" Fredry, "Wesele" Wyspiańskiego, "Święta Joanna" Shawa, "Hamlet" Szekspira, a w ostatnich latach: "Wielki Fryderyk" Nowaczyńskiego (Teatr Ateneum w Warszawie, 1977 i wersja telewizyjna, 1981), "Biesy" Dostojewskiego (Teatr Współczesny we Wrocławiu, 1980), "Igraszki z diabłem" Drdy (Teatr Powszechny w Łodzi, 1980).
Autor tłumaczenia scenariusza do spektaklu telewizyjnego „Sztorm" Władimira Billa-Biełocerkowskiego w reżyserii Ireneusza Kanickiego (1968). W 1969 wraz z Grzegorzem Dubowskim wyreżyserował film telewizyjny pt. „Maria i Piotr".
Wyreżyserowane przez niego w 26 października 1981 roku przedstawienie „Wielki Fryderyk" Adolfa Nowaczyńskiego zostało uznane przez Akademię Teatru Telewizji za jedno ze stu najlepszych spektakli w historii Teatru Telewizji Polskiej (tzw. Złota Setka Teatru Telewizji).
Był członkiem prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Kultury Teatralnej, działaczem amatorskiego ruchu teatralnego, autorem artykułów z zakresu teorii i praktyki teatralnej.

Nagrody i odznaczenia:
1944 - Krzyż Walecznych
1944 - Krzyż Partyzancki
1945 - Krzyż Grunwaldu
1960 - Toruń - II FTPP - nagroda za reżyserię przedstawienia "Widok z mostu" Arthura Millera w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie
1961 - Kalisz - I KST - wyróżnienie za reżyserię "Świętej Joanny" George'a Bernarda Shawa w Teatrach Dramatycznych w Poznaniu
1961 - Toruń - III FTPP - nagroda za reżyserię "Zemsty" Aleksandra Fredry w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie
1962 - nagroda ministra kultury i sztuki III stopnia za reżyserię "Zemsty" Aleksandra Fredry w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie
1962 - Toruń - IV FTPP - nagroda za reżyserię przedstawienia "Igraszki z diabłem" Jana Drdy w Bałtyckim Teatrze Dramatycznym Koszalin-Słupsk
1963 - Kalisz - III KST - nagroda redakcji "Gazety Poznańskiej" dla T.Nowego w Łodzi za realizację sztuki o współczesnej tematyce i sugestywnej wymowie ideowej - za przedstawienie "Ten, który dotrzymuje słowa"
1963 - Toruń - V FTPP - za ambitną i pobudzającą do dyskusji próbę nowej inscenizacji "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie
1964 - Warszawa - I Festiwal Telewizyjny - nagroda zespołowa za przedstawienie "Koniec księgi VI" Jerzego Broszkiewicza w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
1965 - Złoty Krzyż Zasługi
1966 - Kalisz - VI KST - nagroda za przedstawienie "Caliguli"
1970 - Toruń - XII FTPP - nagroda za reżyserię "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie
1971 - Toruń - XIII FTPP - nagroda (honorowa) za reżyserię "Hamleta" Williama Shakespeare'a w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie oraz nagroda za wybitny wkład artystyczny w XIII FTPP
1971 - Nagroda ministra kultury i sztuki II stopnia za osiągnięcia reżyserskie, szczególnie za inscenizacje "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego i "Hamleta" Williama Shakespeare'a w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie
1972 - Nagroda WPR Szczecin
1973 - Zasłużony Działacz Kultury
1974 - Medal 30-lecia PRL
1978 - Kalisz - XVIII KST - nagroda za reżyserię "Jana Macieja Karola Wścieklicy" Stanisława Ignacego Witkiewicza w Teatrze Polskim w Poznaniu

Źródło: Almanach sceny polskiej 1980/81, e-teatr, Internetowa Encyklopedia Szczecina

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
27 maja 2017

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...