Kości zostały... połamane

W swej pracy teatralnej Grotowski niejednokrotnie nawiązywał do dzieł dramatycznych Słowackiego. Niektórzy badacze jego dzieł, w tym Dariusz Kosiński, uznają Grotowskiego za kontynuatora tradycji polskiej romantyki teatralnej. Efektem zmagań z tekstami Słowackiego było wystawienie jeszcze w opolskim Teatrze 13 Rzędów „Kordiana”, a w latach późniejszych już we wrocławskiej siedzibie „Księcia Niezłomnego” z legendarną dzisiaj rolą Ryszarda Cieślaka. Dzieła Słowackiego w pracy teatralnej Grotowskiego stanowiły najważniejsze stacje i tak oto ostatnia z nich - „Apocalypsis cum figuris” również była teatralnym spotkaniem z twórcą „Balladyny” poprzez szereg inspiracji w tworzeniu scenariusza.

Dziś najchętniej wspominane przedstawienie Grotowskiego to „Książę Niezłomny”. Zaproponowany przez twórcę Teatru Laboratorium sposób patrzenia reżyserskiego na tekst dramatyczny wywołał niemały skandal w okresie wystawiania tego spektaklu. Nowatorskie podejście do sztuki dramatycznej jako materiału, poszukiwanie wyrazu w przekroczeniu estetycznych rygorów oraz demontaż tej sztuki poprzez włączenie w jej obręb form kontrastujących wywołał wiele kontrowersji. Twórcom zarzucano obrazoburstwo, pretensjonalność, niezgodność z naturą romantyczną. 

Dzisiaj, z perspektywy czasu wydaje się jasne, by relację między Grotowskim i Słowackim nazwać aktem reinterpretacji, twórczym przeniesieniem po to, by dramaty te na scenie brzmiały aktualnie. Dzieło teatralne Grotowskiego bowiem to nie tylko sztuka, ale też ciągłe badanie potencjału teatru i człowieka. Człowieka w szczególności, który poprzez właściwy trening może odsłonić niespodziewane potencje znaczeń.

Również dwudniowa konferencja wrocławska poświęcona refleksjom naukowym na ten temat została utrzymana w duchu rekontekstualizacji, pozostawiając Słowackiego i Grotowskiego jako wciąż żywe w teraźniejszości inspiracje. Zarówno referaty Anny Krajewskiej, Małgorzaty Sugiery oraz Mateusza Borowskiego zanegowały metodologię badań dzieł przeszłości jako zlepek statycznych artefaktów. Ciągłe odwoływanie się do odbiorcy jako osoby współtworzącej znaczenie pozwala na stawianie relatywnych sądów i tworzenie wielości inspiracji. Wobec tego wizja przeszłości ma charakter performatywny, gdzie zostaje zderzona wielość koncepcji i wizji. 

Wedle tych początkowych założeń zostały przedstawione referaty poświęcone nowym sposobom odczytywania dramaturgii Słowackiego – tu niewątpliwie interesujące stały się wątki zagadnienia polskości i dyskursu narodowego, które poruszyła praca Ewy Bal i Grzegorza Stępniaka. Z kolei od strony socjologiczno-psychologicznej Słowacki został ukazany w referacie Dariusza Kosińskiego, który niespodziewanie wykazał szereg podobieństw na innej niż z Grotowskim płaszczyźnie. Specyficzna bowiem teatralizacja życia Słowackiego łączyła go nie tylko z Grotowskim, ale, jak się okazuje, również z innym polskim twórcą XX wieku – Witoldem Gombrowiczem. Porównanie to okazało sie być niezwykle celne - oprócz bogatej treści, przyniosło żywą dyskusję z audytorium, gdzie zasiadło tym razem wielu studentów.

Nieco mniej miejsca podczas dwudniowej konferencji poświęcono praktykom teatralnym Grotowskiego w relacji z tekstami Słowackiego. Być może ze względu na fakt, iż marcowa konferencja w Krakowie - „Grotowski: samotność teatru. Dokumenty, konteksty, interpretacje” - w większości również odwoływała sie do tych wątków. Specjalne miejsce w programie jednak zajął „Książę Niezłomny” Teatru Laboratorium, któremu zostały poświęcone trzy wystąpienia. Pierwszego dnia konferencji odbyła się również projekcja filmu dokumentującego ten spektakl, odrestaurowanego na Uniwersytecie Rzymskim „La Sapienza”. Całości wydarzeń towarzyszyła zaś premiera dwujęzycznego wydania Pedro Calderon de la Barca El principe constante / Książę Niezłomny w przekładzie Juliusza Słowackiego autorstwa Beaty Baczyńskiej.

Konferencja „Kości mi wewnętrzne połamał. Słowacki i Grotowski – rekontekstualizacje” to ostatni akcent jubileuszowych obchodów poświęconych Jerzemu Grotowskiemu. Wielość teatralnych wydarzeń, wystaw, jak i naukowych debat związanych z tym jubileuszem w ciągu całego roku ma podsumować dwudniowa konferencja w Warszawie, w dniach 14-15 stycznia 2010 roku.

"Kości mi wewnętrzne połamał". Słowacki i Grotowski - rekontekstualizacje", Sala Apokalipsy Intytutu Grotowskiego, Rynek-Ratusz 27, 10-11 grudnia 2009.