Krystyna Janda (1952)

Krystyna Jolanta Janda, współzałożycielka i prezes Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury (od 2004) oraz dyrektor artystyczna powołanych przez fundację Teatru „Polonia" oraz Och-Teatru w Warszawie.

Karierę rozpoczęła jeszcze w trakcie studiów, występując w produkcjach telewizyjnych. Jej debiutem kinowym była główna rola reżyserki Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy „Człowiek z marmuru" (1976), która zapewniła jej popularność w kraju. Od tamtej pory wystąpiła w siedmiu wielokrotnie nagradzanych fabularnych i dokumentalnych filmach tego twórcy. Jej pozycję wzmocnił udział w filmach „Granica" w reżyserii Jana Rybkowskiego (1977), „Golem" Piotra Szulkina (1979), Kochankowie mojej mamy Radosława Piwowarskiego (1985), „Dekalog II" Krzysztofa Kieślowskiego (1988), Stan posiadania (1988) i „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową" Krzysztofa Zanussiego (2000) oraz miniserialu Modrzejewska (1989). Międzynarodowe uznanie przyniosła jej rola Antoniny Dziwisz w filmie „Przesłuchanie" (1982). Grała również w filmach produkcji niemieckiej, francuskiej i węgierskiej, m.in. w nagrodzonym Oscarem filmie „Mefisto" (1981).

Była etatową aktorką w Teatrze Ateneum w Warszawie (1975–1987) i Teatrze Powszechnym w Warszawie (1987–2005). Wyreżyserowała także film „Pestka" (1995) na podstawie prozy Anki Kowalskiej, a także liczne spektakle sceniczne i spektakle telewizyjne. Brała udział w kilku projektach muzycznych, m.in. nagranym w duecie z Markiem Grechutą albumie „W malinowym chruśniaku" (1984). Przyjaźniła się z Agnieszką Osiecką do jej śmierci w 1997 roku, a owocem tej relacji jest m.in. wciąż grany przez Jandę na deskach Och-Teatru monodram „Biała bluzka" (2010).

Urodziła się i wychowała w Starachowicach. Jest córką Zdzisławy z d. Janickiej i Ryszarda Jandy, inżyniera pochodzenia czeskiego. Gdy miała półtora roku, zamieszkała z dziadkami, ponieważ ojca przeniesiono służbowo do Ursusa. Skończywszy siedem lat, zamieszkała z rodzicami. W dzieciństwie uczęszczała do szkoły muzycznej.

Jest absolwentką warszawskiego Państwowego Liceum Plastycznego, uczyła się również w studium baletowym. W 1975 ukończyła z wyróżnieniem studia magisterskie na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.

Jako aktorka debiutowała w czasie studiów rolą Maszy Kułyginy w dramacie „Trzy siostry" Antona Czechowa w reżyserii Aleksandra Bardiniego w Teatrze Telewizji w 1974; w tym samym roku zagrała rolę Manekina 34 w ulicznej grotesce scenicznej „Bal manekinów" Brunona Jasieńskiego w reżyserii Janusza Warmińskiego. W 1976 zagrała Doriana Graya w „Portrecie Doriana Graya" Oscara Wilde'a w adaptacji Johna Osborne'a i reżyserii Andrzeja Łapickiego w Teatrze Małym w Warszawie. W latach 1976–1987 była aktorką Teatru Ateneum w Warszawie.

Po raz pierwszy na ekranie pojawiła się w 1973 w serialu „Czarne chmury" jako dziewczyna tańcząca na chłopskim weselu, ale dopiero rola Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy „Człowiek z marmuru" (1976) była przełomem w jej karierze artystycznej. Grywa najczęściej postacie kobiet silnych i zdecydowanych o bogatym życiu wewnętrznym. Do najbardziej znanych należą jej role w filmach – oprócz „Człowieka z marmuru" – „Człowiek z żelaza", „Przesłuchanie" oraz „Kochankowie mojej mamy". Na estradzie Janda debiutowała w 1977 na XV Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu piosenką „Guma do żucia" z muzyką i do słów Marka Grechuty.

Od lat 80. gra nieprzerwanie w filmach kinowych i telewizyjnych oraz w sztukach teatralnych. Ponadto reżyseruje w teatrze i telewizji, ma na koncie reżyserię filmu fabularnego „Pestka", według kultowej powieści o miłości autorstwa Anki Kowalskiej. W teatrze zagrała około 60 ról od antyku przez Szekspira do współczesnego repertuaru teatralnego polskiego i światowego. Przy czym ma na swoim koncie sukcesy właściwie we wszystkich gatunkach scenicznych. Największym sukcesem była „Medea" Eurypidesa. Miała w swoim repertuarze wiele monodramów, z których każdy był sukcesem. Zagrała także około 45 ról od klasycznych do współczesnych w Teatrze Telewizji oraz około 50 ról w filmach fabularnych. Wystąpiła w 6 filmach Andrzeja Wajdy. Poza „Człowiekiem z marmuru" kontynuowała współpracę z reżyserem w jego kolejnych dziełach, jak np.: „Człowiek z żelaza", „Dyrygent", czy „Bez znieczulenia".

Jest laureatką wielu nagród przyznawanych w Polsce, jak i na świecie. Za rolę w „Przesłuchaniu" otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na 43. MFF w Cannes, a za rolę w filmie „Zwolnieni z życia" Waldemara Krzystka – Srebrną Muszlę na MFF w San Sebastián. Za rolę w filmie niemiecko-francuskim „Laputa knerii" Helmy Sanders-Brahms została nagrodzona na MFF w Montrealu.

Gra, śpiewa, reżyseruje, pisze felietony, wydała pięć albumów studyjnych i pięć książek. Pisuje felietony m.in. do magazynu „Poradnik Domowy", a wcześniej także do miesięczników „Pani" oraz „Uroda", występuje w reklamach telewizyjnych. Prowadzi blog.

Wielokrotnie nagradzana jako najpopularniejsza i najbardziej ceniona aktorka w Polsce. W 1998 w ankiecie „Koniec wieku" przeprowadzonej przez tygodnik „Polityka" została wybrana do grona najwybitniejszych aktorów XX wieku. W maju 2006 otrzymała nagrodę Medaille Charlemagne pour des Medias Européens (Medal Karola Wielkiego Europejska nagroda mediów) za wybitny dorobek aktorski, zaangażowanie w europejskie porozumienie między Wschodem i Zachodem oraz walkę o równouprawnienie kobiet. W tym samym roku za rolę Tonki Babić w spektaklu „Ucho, gardło, nóż" (w jej własnej reżyserii) została nagrodzona prestiżowym Feliksem Warszawskim.

W 2000 odbyła jedną z największych tras teatralnych w historii polskiego teatru (Sto twarzy Krystyny Jandy). W ciągu dwóch miesięcy zagrała 48 spektakli w 8 największych miastach Polski.

W 2005 podjęła także – jako pierwsza w Polsce – wyzwanie stworzenia własnego, niepublicznego teatru w Warszawie, Teatru „Polonia", powstałego w miejscu dawnego kina „Polonia", kupionego na własność przez artystkę i prowadzonego przez Fundację Krystyny Jandy na rzecz Kultury. 16 stycznia 2010 Fundacja Krystyny Jandy na rzecz Kultury świętowała otwarcie nowej sceny nazwanej Och-Teatr, mieszczącej się w Warszawie przy ulicy Grójeckiej w sali dawnego kina „Ochota".

Zasiada w Radzie Nadzorczej Fundacji Okularnicy.

We wrześniu 2015 na rynku pojawiły się kosmetyki sygnowane jej nazwiskiem. Pojawiała się też w kampaniach reklamowych marek, takich jak Art & Diamonds Soraya, Eurobanku, Telekomunikacji Polskiej SA czy Lipton.

30 grudnia 2020, po tym, jak poinformowała w mediach społecznościowych, że zaszczepiła się poza kolejnością przeciw COVID-19 na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, stała się centralną postacią tzw. afery szczepionkowej. W 2022 roku wzięła udział w europejskim filmie animowanym na rzecz zdrowia publicznego i budowania pierwszego aliansu przeciw depresji w Polsce.

W latach 1974–1979 była żoną aktora Andrzeja Seweryna, z którym ma córkę, Marię. W 1981 poślubiła Edwarda Kłosińskiego (zm. 5 stycznia 2008), z którym ma dwóch synów, Adama i Jędrzeja. Mieszka w podwarszawskim Milanówku.

Nagrody:
1978 - Nagroda im.Zbigniewa Cybulskiego
1980 - Łagów - XII Lubuskie Lato Filmowe - Złote Grono dla indywidualności aktorskiej rokującej szczególnie duże nadzieje przyszłych osiągnięć
1980 - Nagroda im.Leona Schillera
1981 - Triest(Włochy) - XIX MFF Fantastycznych - Srebrny Asteroid za rolę w filmie "Golem" w reżyserii Piotra Szulkina
1988 - nagroda prezydenta Warszawy za rolę tytułową w "Medei" na scenie Teatru Powszechnego w Warszawie
1988 - Warszawa - nagroda im.Aleksandra Zelwerowicza za rolę tytułową w "Medei" Eurypidesa w reżyserii Zygmunta Hubnera w Teatrze Powszechnym w Warszawie
1989 - Złota Kaczka
1989 - Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia za wybitne role aktorskie w teatrze i w filmie
1989 - Gdańsk-XIV FPFF nagr.Fund.Kul.Pols. za wybitne kreacje akt. w filmach przypominających dram.losy powojennych pokoleń Polaków
1990 - nagroda szefa kinematografii za rolę Julii w filmie "Stan posiadania"
1990 - Cannes - Złota Palma - nagroda za rolę kobiecą w "Przesłuchaniu" Ryszarda Bugajskiego
1990 - Nagroda im.Vittoria de Sica za wybitne osiągnięcia twórcze
1990 - Gdańsk - FPFF - Złota Lwy Gdańskie za najlepszą rolę kobiecą w filmie "Przesłuchanie"
1991 - nagroda ministra spraw zagranicznych
1991 - Wiktor
1991 - Belgrad - I Belgradzki Festiwal Filmu Środkowoeuropejskiego BESEF - nagroda dla najlepszej aktorki za rolę w filmie "Przesłuchanie" w reż. R.Bugajskiego
1992 - Złota Kaczka - nagroda tygodnika "Film"
1992 - San Sebastian - Srebrna Muszla za rolę w filmie"Zwolnieni z życia"w reżyserii Waldemara Krzystka
1994 - tytuł osobowości sezonu w ogólnopolskiem rankingu teatralnym III pr PR
1995 - Gdańsk - XX FPFF - nagroda indywidualna za debiut reżyserski - "Pestkę"
1996 - Konin - Przegląd Polskich Filmów Fabularnych DEBIUTY - nagroda za film "Pestka"
1996 - Super Złota Kaczka - dla najlepszej aktorki w historii polskiego kina
1998 - Telekamera'98 - nagroda czytelników "Tele Tygodnia" dla najpopularniejszej aktorki roku
1999 - Super Wiktor
2000 - Kazimierz Dolny - Lato Filmów - "Związek otwarty" Dario Fo najlepszym przedstawieniem Teatru TV na festiwalu
2001 - Martynka - nagroda Fundacji Synapsis za pracę na rzecz dzieci autystycznych
2001 - Rzeszów - XL RST - zwycięstwo w plebiscycie publiczności na najlepszą aktorkę Spotkań (za rolę w "Opowiadaniach zebranych") i II miejsce w kategorii najlepszy spektakl
2001 - Częstochowa - Złote Koturny 2001 - nagroda czytelników "Gazety w Częstochowie" dla najlepszego przedstawienia sezonu w Teatrze im.Mickiewicza - "Na szkle malowane"
2001 - Telemaska - nagroda dla najlepszej aktorki sezonu w Teatrze TV przyznana w plebiscycie czytelników "Tele Tygodnia" i widzów Teatru TV
2001 - Warszawa - Busola 2001, nagroda tygodnika "Przegląd" dla osób, które prowadzą innych ku lepszym celom i są dla nich drogowskazem
2002 - Telemaska - zwycięstwo w plebiscycie czytelników "Tele Tygodnia" na najpopularniejszych aktorów w Teatrze TV
2002 - Kryształowe Zwierciadło - nagroda miesięcznika "Zwierciadło" za siłę i konsekwencję w działaniach artystycznych
2003 - Sopot - III Krajowy Festiwal Teatru PR i Teatru TV "Dwa Teatry" - nagroda za reżyserię spektaklu TV "Porozmawiajmy o życiu i śmierci" Krzysztofa Bizia
2003 - Łódź - IX Festiwal Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych - tytuł najlepszej aktorki festiwalu za rolę Marty w przedstawieniu "Kto się boi Wirginii Woolf?" Edwarda Albee'ego w Teatrze Powszechnym im.Hubnera w Warszawie (ex aequo z Dorotą Lulką)
2005 - Madryt (Hiszpania) - MFF - nagroda dla najlepszej aktorki - za rolę Aleksandry Piątkowskiej w filmie "Wróżby kumaka"
2005 - Gdynia - 30 FPFF - Najlepsza główna rola kobieca - nagroda za rolę Jadwigi Stańczakowej w filmie "Parę osób, mały czas" (ex aequo z Karoliną Gruszką)
2005 - Róża Róż "Gali"
2006 - Akwizgran (Niemcy) - Medaille Charlemagne pour des Medias Europeens(Medal Karola Wielkiego Europejska nagroda mediów) za wybitny dorobek aktorski, zaangażowanie w europejskie porozumienie między Wschodem i Zachodem oraz walkę o równouprawnienie kobiet.
2006 - Warszawa - Warszawska Puenta - Puenta Sztuki za spektakl "Ucho, gardło, nóż" w Teatrze Polonia w Warszawie
2006 - Sulejówek - Statuetka Marszałka Sukcesu - za połączenie wielkiego aktorstwa z dużym biznesem
2006 - Warszawa - Feliks Warszawski - nagroda w kategorii "pierwszoplanowa rola żeńska" za rolę w przedstawieniu "Ucho, gardło, nóż" w Teatrze Polonia w Warszawie
2006 - Warszawa - Złota Statuetka Europejskiego Forum Właścicielek Firm - przyznana przez Lożę Kobiet Wybitnych właścicielce pierwszego prywatnego teatru w Warszawie
2006 - Łódź - XII Festiwal Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych - w plebiscycie publiczności uznana za najlepszą aktorkę festiwalu za rolę Tonki w monodramie "Ucho, gardło, nóż" Vedrany Rudan w Teatrze Polonia w Warszawie
2006 - Warszawa - tytuł najbardziej wpływowej kobiety stolicy (Sto Dam Stolicy, ranking "Życia Warszawy")
2006 - Warszawa - Wdecha 2005 - kulturalna nagroda "Gazety Co Jest Grane" w kategorii Wydarzenie Roku - otwarcie Teatru Polonia oraz Wdecha Publiczności w kategorii Człowiek Roku
2007 - Warszawa - Nagroda Hiacynt za "konsekwentne wspieranie idei tolerancji w swej działalności teatralnej, filmowej i internetowej"
2007 - Łódź - XIII Ogólnopolski Festiwal Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych - Tytuł Najlepszej Aktorki w plebiscycie publiczności za rolę Winnie w spektaklu "Szczęśliwe dni"Samuela Becketta w reż.Piotra Cieplaka w Teatrze Polonia w Warszawie
2007 - Złota Kaczka w kategorii "najlepsza aktorka ostatniego półwiecza"
2007 - Tarnów - XI Ogólnopolski Festiwal Komedii Talia - nagroda za wyreżyserowanie siebie i publiczności w przedstawieniu "Skok z wysokości" w Teatrze Polonia w Warszawie
2008 - Konkurs na wystawienie polskiej sztuki współczesnej - Indywidualne wyróżnienie za koncepcję ulicznej realizacji przedstawienia Teatru Polonia w Warszawie "Lament na Placu Konstytucji"
2008 - Tytuł "Damy Stolicy" w plebiscycie zorganizowanym przez "Życie Warszawy"
2008 - Lublin - III Festiwal Teatrów Europy Środkowej Sąsiedzi - Perła Sąsiadów dla przedstawienia "Lament na PLacu Konstytucji"
2008 - Róża Gali w kategorii "Piękna zawsze"
2009 - Bielsko-Biała - III Wiosenny Festiwal Teatralny "Anioł Publiczności" - Główna Nagorda dla spektaklu "Grube ryby" z Teatru Polonia w Warszawie
2009 - IV Ogólnopolski Konkurs na Teatralną Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Europejskiej - wyróźnienie za przedstawienie popularyzujące dawne dzieło literatury polskiej dla teatru Polonia - "Grube ryby"
2009 - Tytuł Kobiety XX-lecia magazynu "Pani"
2009 - Warszawa - Złota kaczka dla najlepszej aktorki
2010 - Warszawa - Warszawska Syrenka "Machiny" - nagroda czytelników magazynu "Machina"
2010 - Plebiscyt internautów portalu filmweb.pl na najlepszą polską aktorkę w historii kina - I miejsce
2010 - Złota Kaczka w kategorii "najlepsza aktorka wszech czasów"
2011 - Warszawa - Nagroda m.st. Warszawy
2011 - Nagroda Lewiatana za "wizję, by teatr mógł być niezależny, także finansowo; za idwage i upór w realzowaniu swojej wizji oraz zaangażowanie w rozwój polskiej kultury; dawanie dowodu, że postawa przedsiębiorcza jest kluczem do sukcesu"
2011 - Warszawa - Róża Gali w kategorii "teatr" za rolę w spektaklu "Biała bluzka"
2011 - Nagroda Kisiela "za kolejną rolę życia"
2012 - Tarnów - XVI Ogólnopolski Festiwal Komedii Talia - Nagroda Publiczności dla przedstawienia "Mayday" z OCH-Teatru w Warszawie
2012 - Warszawa - Nagroda Specjalna Diament Trójki przyznana przez Polskie Radio Program 3
2012 - Toruń - Międzynarodowy Festiwal Tofifest - Złoty Anioł za Niepokorność Twórczą
2013 - Warszawa - Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza - za tytułową rolę w przedstawieniu "Danuta W."
2013 - Warszawa - Róża "Gali" - za rolę w monodramie "Danuta W." w Teatrze Polonia w Warszawie
2013 - Tytuł w ramach plebiscytu magazynu "Home & Market" - "50 Najbardziej Wpływowych Kobiet w Polsce"
2013 - Nagroda Stowarzyszenia Autorów Zdjęć Filmowych "za niezachwianą wiarę w sens życia dla sztuki, wrażliwość artystyczną oraz charyzmatyczną osobowość, niezmiennie inspirującą polską kulturę"
2014 - Tytuł Honorowego Obywatela Miasta Starachowic
2014 - Plebiscyt "Ludzie Wolności" zorganizowany przez redakcję "Gazety Wyborczej" - zwycięstwo w kategorii kultura
2014 - Warszawa - Platynowa Telekamera
2016 - Sopot - XVI Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry" - Nagroda Publiczności za spektakl "Damy i huzary" Aleksandra Fredry
2018 - Warszawa - Nagroda im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za wybitne osiągnięcia artystyczne, w tym, w szczególności w sztuce monodramu
2018 - Kraków - XI Międzynarodowy Festiwal Teatralny Boska Komedia - nagroda za najlepszą rolę kobiecą w spektaklu "Zapiski z wygnania"

Materiały: Wikipedia, Encyklopedia Teatru, FilmPolski