Krytyczne oko artystki

"Helena Modrzejewska. Artykuły. Referaty. Wywiady. Varia" - Emil Orzechowski

"Helena Modrzejewska. Artykuły. Referaty. Wywiady. Varia" to bogate kompendium wiedzy na temat jednej z największych sław polskiego teatru, artystki znanej przede wszystkim z rewelacyjnych ról szekspirowskich i tragicznych. Ta dziewiętnastowieczna aktorka odcisnęła swe piętno na duszy miłośników teatru na całym świecie

Książka Emila Orzechowskiego, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, zaskakuje na każdym kroku. Dzieje się tak, ponieważ narracja nie jest prowadzona w sposób linearny, ciągły, a została poszatkowana. Następujące po sobie rozdziały nie stanowią spójnej całości, lecz zbiór fragmentarycznych informacji, wspomnień, referatów, wywiadów, który dopiero po lekturze całości układa się w spójną kompozycję, będącą opowieścią o życiu i twórczości wybitnej artystki. Czytelnik krok po kroku dopasowuje elementy układanki, tworzące barwną mozaikę. Książka ta stanowi udaną próbą wskrzeszenia pamięci o wybitnej Polce, której sylwetka rozmyła się w mrokach niepamięci współczesnych pokoleń.

Autor wyboru tekstów zebrał w swej publikacji ciekawe pozycje czytelnicze, włączając w to nawet korespondencje czy przypadkowe zapiski dotyczące osoby Heleny Modrzejewskiej. Zgromadzone teksty pozostawia bez komentarza naukowego, gdyż - jak twierdzi - mają one służyć jako materiał do dalszych studiów nad wybitną aktorką. Ważną rolę podczas tworzenia publikacji odegrała także doktor Alicja Kędzior, która opatrzyła teksty przypisami.

Z kart publikacji Emila Orzechowskiego można dowiedzieć się między innymi, że ulubionymi artystami Modrzejewskiej byli: Szekspir, Schiller, Goethe, Platon czy Byron, a także poznać preferencje dotyczące wyboru ról polskiej gwiazdy. Dzięki skrupulatnie dodawanym przypisom czytelnik ma okazję skonfrontować dziewiętnastowieczne doniesienia gazetowe z prawdą historyczną oraz pogłębić znajomość biogramu aktorki o jej własne wypowiedzi, przemyślenia czy interpretacje granych przez nią postaci. Autor książki pokusił się także o uzupełnienie zgromadzonych materiałów pozostałymi informacjami, w znacznej mierze ciekawostkami znalezionymi w Internecie, których wyszukiwaniem zajmowali się studenci-słuchacze prowadzonego przez niego wykładu monograficznego poświęconego właśnie Helenie Modrzejewskiej. Jest to zdecydowanie ukłon w stronę nowych mediów i możliwości jakie stwarza: tworzenia i kreowania wirtualnej tożsamości w sieci.

W rozdziale zatytułowanym „Z Internetu” można odnaleźć informacje o tym, że w wirtualnej wszechnicy znajduje się około osiemnaście tysięcy stron poświęconych aktorce. Natomiast sympatycy persony o światowej sławie mogą nabyć w internetowym serwisie aukcyjnym allegro pocztówki z wizerunkiem Heleny Modrzejewskiej, pochodzące z kolekcji Sławni Polacy czy też znaczek pocztowy. Poza wymienionymi przykładami w Internecie znajdują się pokłady informacji opowiadające o występach aktorki, jej upodobaniach, życiu, a także interesujące anegdoty czy nawet jej oryginalne przepisy kulinarne. Wszystkie dane składają się na generalny wizerunek artystki, który przetrwał w pamięci potomnych nie tylko dzięki fotografiom oraz zarchiwizowanym artykułom ukazującym się we współczesnej jej prasie, lecz także w medium nowego typu, jakim jest Internet, ukazujący, w jaki sposób Modrzejewska funkcjonuje po dziś dzień w ludzkiej świadomości.

Dodatkowym atutem książki są bogate ilustracje, umieszczone na samym końcu publikacji. Przedstawiają pocztówki z widokiem domu Modrzejewskiej w Kalifornii, stworzone według fotografii pochodzących z początków XX wieku, a także plakaty reklamujące produkty sygnowane nazwiskiem polskiej aktorki takie jak: porcelana, perfumy oraz kosmetyki, a także liczne zdjęcia artystki ucharakteryzowanej do odegrania konkretnych ról.

Z lektury publikacji skreślonej ręką Emila Orzechowskiego wyłania się postać uduchowionej, lecz skromnej aktorki, która w licznych wystąpieniach publicznych starała się przekazać swoją harmonijną filozofię życiową oraz zaszczepić w duszach odbiorców miłość do sztuki. Z licznych artykułów, które udało się zgromadzić Orzechowskiemu można nakreślić spójną sylwetkę silnej kobiety, która z prawdziwym namaszczeniem podchodziła do spraw związanych ze sztuką teatralną, i która krytycznie, acz konstruktywnie wyrażała się o amerykańskich scenach teatralnych, doceniając europejskie przybytki muzy Melpomeny. Mawiała, że sztuka jest powołaniem, natomiast każdy aktor powinien być kapłanem. Modrzejewska w swoich mowach często napominała artystów, by nie zapominali o tym, iż sztuka nie jest dla nich, lecz oni istnieją dla sztuki. Ganiła wirtuozowanie oraz amerykański system gwiazd. Ważną myślą, którą starała się przekazać kolegom po fachu, było niezwykle aktualne stwierdzenie, które współcześni aktorzy również powinni sobie wziąć do serca, głoszące, że dla prawdziwego artysty nie ma podrzędnej roli, ponieważ każda jest ważna. Jej zdaniem to aktor decyduje o kształcie wykreowanej postaci scenicznej, gdyż to jego dusza wcielona w dramatyczny charakter uszlachetnia go lub degraduje.

Nie można także zapominać o niebagatelnym wkładzie Modrzejewskiej w rozwój wiedzy o polskim teatrze w Stanach Zjednoczonych. W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku pisywała artykuły dla amerykańskiej prasy dotyczące historii teatru w jej rodzimym kraju. Tworzyła, posiłkując się materiałami pozyskiwanymi od Władysława Bogusławskiego oraz Wincentego Rapackiego. Relacje wzbogacała osobistymi komentarzami oraz ciekawostkami pochodzącymi z życia warszawskich teatrów. Nie stroniła także od porównywania amerykańskich scen z europejskimi, wyrażając pogląd o negatywnej kondycji zachodniego teatru. Nie szczędziła mu krytyki twierdząc, iż teatry amerykańskie, miast dążyć do edukacji publiczności i podnoszenia jej gustów, zniżają się do przeciętnego poziomu, gdyż pobudki, jakimi kierują się ich dyrektorzy oscylują jedynie wokół względów finansowych oraz kasowego sukcesu granych spektakli.

Podsumowując, książka "Helena Modrzejewska. Artykuły. Referaty. Wywiady. Varia" to niezwykle ciekawe vademecum wiedzy o największej polskiej tragiczce. Dzięki międzynarodowej karierze, stała się prawdziwą ambasadorką polskiej sztuki w Stanach Zjednoczonych. Autor publikacji, profesor Emil Orzechowski, dokonał bardzo interesującego wyboru tekstów zarówno samej aktorki, osób z jej bliskiego otoczenia, jak również amerykańskich dziennikarzy.

"Helena Modrzejewska – artykuły, referaty, wywiady, varia" - aut. Emil Orzechowski - Wydawnictwo: Attyka

Magdalena Mikrut-Majeranek
Dziennik Teatralny Katowice
20 sierpnia 2011

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...