Ludomir Różycki (1883-1953)

Jego ojciec, Aleksander Różycki, był znanym muzykiem; kolejne wydania jego szkoły gry na fortepianie były w użyciu aż przez sto lat! Ludomir Różycki ukończył Konserwatorium Muzyczne w Warszawie w klasie kompozycji Zygmunta Noskowskiego (1904) i kształcił się w Akademii Sztuk w Berlinie (1905-1907).

Aby promować nową muzykę polską założył tam, wspólnie z Karolem Szymanowskim, Apolinarym Szeluto i Grzegorzem Fitelbergiem, Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich. Naprawdę byli młodzi: mieli po dwadzieścia kilka lat! Na koncercie Spółki w Berlinie (1906) zabrzmiały dwa poematy symfoniczne Różyckiego. Pisał je chętnie, inspiracje znajdował w malarstwie (Stańczyk, Mona Lisa Gioconda) i literaturze (Warszawianka, Anhelli). W Berlinie powstały też pieśni do słów Micińskiego, Heinego, Ibsena.

Różycki poślubił studiującą tam śpiewaczkę Stefanię z Mławskich. Dawali koncerty kompozytorskie, z utworami fortepianowymi Różyckiego. Osiedli we Lwowie.

Różycki sam zadyrygował premierą pierwszej swej opery (1909) – dramatu Bolesław Śmiały. Z lat lwowskich pochodzi też muzyka do Irydiona Krasińskiego (1912), wykorzystana w przedstawieniu Irydiona danym na otwarcie Teatru Polskiego w Warszawie (1913). Tu Teatr Wielki wystawił Różyckiemu Meduzę (1912), operę opartą na wątkach z życia Leonarda da Vinci. W roli Leonarda występował świetny tenor, Ignacy Dygas.

Okres życia w Berlinie (1913-1919), mimo czasu wojny, przyniósł cenne dzieła kameralne: Kwintet fortepianowy c-moll i Kwartet smyczkowy d-moll; w ich prawykonania angażowali się czołowi wirtuozi epoki: skrzypek Carl Flesch i pianista Ignacy Friedman. Różycki skomponował także wówczas najlepszą swą operę: Erosa i Psyche wg „powieści scenicznej" Jerzego Żuławskiego. Wzbudziła zainteresowanie, sporządzono nawet druk partytury i głosów orkiestrowych. Premierę, w niemieckojęzycznej wersji, przygotował (w 1917 roku) teatr w Breslau (dzisiejszym Wrocławiu); po niej opera weszła na inne niemieckie sceny. Począwszy od premiery w Warszawie (1918), grywano ją w polskim oryginale (Lwów 1920, Poznań 1926). Różycki zamieszkał w Warszawie. Jego balet Pan Twardowski wystawiony pod dyrekcją Emila Młynarskiego w Teatrze Wielkim (1921) w olśniewających dekoracjach Wincentego Drabika, uznano za dzieło narodowe; późniejszą operę komiczną Casanova (1923) prowadził Artur Rodziński. Oba tytuły obiegły sceny krajowe i kilkanaście europejskich. Przyniosły Różyckiemu niebywałą popularność. Jednak zatracał wtedy swą modernistyczną oryginalność i upraszczał język kompozytorski. W nowej operze Beatrix Cenci (1927) dostrzeżono już eklektyzm; premierę w Warszawie przygotował Fitelberg, nad librettem wg Słowackiego pracowała żona.

Różycki reagował na zmiany cywilizacyjne zachodzące w kulturze. Napisał muzykę do pierwszego polskiego filmu dźwiękowego Moralność pani Dulskiej (1930). Sam nagrał ją z orkiestrą dla firmy Syrena Record. Na płytach Syreny ukazał się filmu motyw przewodni Hanka, blues Wiosenna noc (śpiewali Wiktor Brégy i Stefania Różycka) i chóralna Kołysanka. Zespoły, orkiestry salonowe i taneczne, lubiani śpiewacy nagrywali też (1926-1936) inne przeboje Różyckiego, jak Krakowiak z Pana Twardowskiego, Walc Caton „To dawny mój znajomy" z Casanovy, Pieśń Błędnego Rycerza z Erosa i Psyche. Awangardowa w założeniu opera Młyn diabelski (1931) odbijać miała pęd współczesności. Jej akcja wiązała film, lot aeroplanem, paryską ulicę i teatr rewiowy w rytmach tanga, charlestona, slow-foxa, itp. Serię swych różnorodnych oper, od dramatu muzycznego, przez romantyczną, komiczną, tragiczną i filmową Różycki zwieńczył operetką Lili chce śpiewać (1933). Krytyka ją zdruzgotała, lecz kołysanka Laleczki moje powszechnie się podobała. Napisał jeszcze balet Apollo i dziewczyna (1937) dla Polskiego Baletu Reprezentacyjnego.

Działał na różnych polach. Opublikował, wraz z żoną, Szkołę śpiewu (1926) opartą na metodycznych wskazówkach słynnych pedagogów włoskich, z pakietem ćwiczeń wokalnych i pieśni. Założył stowarzyszenie kompozytorów polskich i zaprojektował międzynarodową federację sztuki.

Wojna obeszła się z nim okrutnie. Spłonął jego dom na Żoliborzu, a w nim niewydane nigdy utwory. Część nut zakopana w ogrodzie też nie przetrwała w całości. Po 1945 roku możliwości życia i pracy stworzono mu w Katowicach. Został tam dziekanem Wydziału Teorii, Kompozycji i Dyrygentury w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. Odtwarzał przepadłe dzieła, głównie opery. Otrzymał liczne nagrody m. in. w 1952 - Nagrodę Państwową I stopnia za całokształt twórczości kompozytorskiej. Dostał także willę w Zachełmiu pod Jelenią Górą.

Ważniejsze kompozycje:

- „Stańczyk" - op. 1, scherzo symfoniczne na orkiestrę (1903-04)
- „Preludia" - op. 2 na fortepian (1904)
- „Dwa preludia i dwa nokturny" - op. 3 na fortepian (1904)
- „Gra fal" - op. 4 na fortepian (1904)
- „Dwie melodie" - op. 5 na skrzypce lub wiolonczelę i fortepian (1904-09)
- „4 Impromptus" - op. 6 na fortepian (1904)
- „Osiem pieśni do słów Tadeusza Micińskiego" - op. 9 na głos i fortepian (1904)
- „Ballada" - op. 18 na fortepian i orkiestrę (1904)
- „Fantazja" - op. 11 na fortepian (1905)
- „3 Morceaux" - op. 15 na fortepian (1905)
- „Contes d'une horloge" - op. 26 na fortepian (1905)
- „Air, Mirage, Un RÈve" - op. 28 na fortepian (1905)
- „Bolesław Śmiały" - op. 8, poemat symfoniczny na orkiestrę (1906)
- „Sonata na wiolonczelę i fortepian" - op. 10 (1906)
- „Cztery pieśni z cyklu Orfan" - op. 12 na głos i fortepian (1906)
- „Sześć pieśni" - op. 14 na głos i fortepian (1906)
- „Sześć pieśni do słów Tadeusza Micińskiego" - op. 16 na głos i fortepian (1906)
- „Bolesław Śmiały" - op. 20, opera (1906-08)
- „Trzy pieśni" - op. 19 na głos i fortepian (1908)
- „Meduza" - op. 27, opera fantastyczna (1908-11)
- „Anhelli" - op. 22, poemat symfoniczny na orkiestrę (1909)
- „Trzy pieśni do słów Cypriana Kamila Norwida" - op. 23 na głos i fortepian (1909)
- „Balladyna" - op. 25, poemat na fortepian (1909)
- „Dwa nokturny" - op. 30 na skrzypce i fortepian (1909)
- „Rapsodia" - op. 33 na fortepian, skrzypce i wiolonczelę (1909-13)
- „Król Kofetua" - op. 24, poemat symfoniczny na orkiestrę (1910)
- „Mona Lisa Gioconda" - op. 29 [lub 31], preludium symfoniczne na orkiestrę (1911)
- „Kwintet fortepianowy c-moll" - op. 35 (1913-16)
- „Eros i Psyche" - op. 40, opera fantastyczna (1914-16)
- „Laguna" - op. 36 na fortepian (1915)
- „Tańce polskie" - op. 37 na fortepian (1915)
- „9 Esquisses" - op. 39 na fortepian (1915)
- „4 Intermezzi" - op. 42 na fortepian (1915-18)
- „Kwartet smyczkowy d-moll" - op. 49 (1915)
- „Koncert fortepianowy nr 1 g-moll" - op. 43 (1917-18)
- „Pan Twardowski" - op. 45, balet (1919-20)
- „Fantasiestücke" - op. 46 na fortepian (1919)
- „Casanova" - op. 47, opera (1921-22)
- „Italia" - op. 50 na fortepian (1923)
- „Trzy erotyki" - op. 51 na głos i fortepian (1923)
- „Trzy pieśni" - op. 48 na chór mieszany a cappella (1924)
- „Cztery utwory" - op. 52 na fortepian (1924)
- „Sześć utworów charakterystycznych" - op. 58 na fortepian (1924)
- „Beatrix Cenci" - op. 53, opera tragiczna (1925-26)
- „Diabelski młyn" - opera satyryczna (1928-30)
- „Suita taneczna w 4 częściach" - na orkiestrę (1931-32)
- „Lili chce śpiewać" - operetka (1932)
- „Słowik" - op. 55 na fortepian (ok. 1933)
- „Pani Walewska" - opera historyczna (1933-40)
- „Apollo i dziewczyna" - balet (1937)
- „Pietà (Na zgliszczach Warszawy" - fragment dramatyczny na orkiestrę (1940-43)
- „Koncert fortepianowy" - nr 2 (1941-42)
- „Dzwony" - poemat na głos i orkiestrę (1942-48)
- „Ballada" - op. 60 na głos i fortepian (1942)
- „Koncert skrzypcowy" - op. 70 [niedokończony] (1944)
- „Polonez uroczysty" - na orkiestrę (1945-46)
- „Warszawa wyzwolona"- poemat symfoniczny na orkiestrę (1950)

Z pewnością, gdyby jego dorobek ocalał, inne byłoby miejsce Różyckiego w dziejach naszej muzyki.