Ludwik Solski (1855 - 1954)

Aktor teatralny, filmowy i radiowy, reżyser, dyrektor teatru.

Urodził się 20 stycznia 1855 Gdów k. Wieliczki. Zmarł 19 grudnia 1954 Kraków.

Właściwie Ludwik Napoleon Karol Sosnowski, inny pseudonim Mancewicz. Był synem Franciszka Sosnowskiego, mandatariusza sądowego, powstańca z 1830, i Stanisławy z Lubicz-Woyciechowskich, mężem - Michaliny Solskiej, potem - Ireny Solskiej.

Nie ukończywszy gimnazjum w Tarnowie zaczął w Krakowie praktykę handlową, potem terminował w zakładzie ślusarskim i praktykował w sądzie w Niepołomicach i w Krakowie.

Na jesieni 1875 zaczął statystować w teatrach krakowskich, a 15 stycznia 1876 zagrał pod pseudonimem Mancewicz pierwszą małą rólkę: Alberta ("Syn diabła"). W lecie tego roku wyjechał do Warszawy i występował w zespole Anastazego Trapszy w teatrze ogrodowym Eldorado pod nazwiskiem Sosnowski (zawdzięczał wiele jako aktor radom i wskazówkom Trapszy).

Odtąd występował na prowincji, a w lecie w warszawskim teatrze ogrodowym, kolejno w zespołach Anastazego Trapszy (do września 1877), Bolesława Kremskiego i Hipolita Wójcickiego (październik 1877 - marzec 1878), Anastazego Trapszy (marzec - maj 1878), Józefa Puchniewskiego (wrzesień 1878 - sierpień 1879), Bolesława Kremskiego i Hipolita Wójcickiego (wrzesień 1879 - listopad 1880), Bolesława Kremskiego (listopad 1880 - styczeń 1881). 20 I 1881 w Lublinie ożenił się z aktorką Michaliną Solską (właściwie Smola). Od lutego 1881 do października 1882 występował u JJózefa Puchniewskiego. Na sezon 1882/83 zaangażował się do teatrów poznańskich gdzie grał duże role w komedii i dramacie, a nawet śpiewał pierwsze partie tenorowe w operach. W lecie 1883 występował w warsztatach teatru ogrodowego Eldorado. Od 9 września 1883 zaangażował się do teatru krakowskiego.

Odtąd używał stale przejętego od żony pseudonimu Solski, gdyż w Galicji był poszukiwany przez żandarmerię jako uchylający się od służby w wojsku austriackim (w późniejszym okresie także w życiu prywatnym używał podwójnego nazwiska Sosnowski-Solski).

W Krakowie pozostał do lata 1900, biorąc udział w wyjazdach letnich zespołu krakowskiego, m.in. do Pragi (1891). Po rozwodzie z pierwszą żoną, 4 listopada 1899 ożenił się z aktorką Ireną Poświk. W 1900-05 występował w Teatrze Miejskim we Lwowie i z jego zespołem wyjeżdżał m.in. do Kijowa (1905). W 1905 objął na sześć lat dyrekcję Teatru Miejskiego w Krakowie (inauguracja 26 sierpnia). W 1911 zawarł nową umowę na sześć lat, ale zrezygnował ze swego stanowiska w 1913, gdy wielu wybitnych aktorów odeszło z jego zespołu do nowo powstającego Teatru Polskiego w Warszawie.

Następnie przeniósł się do Warszawy i w sezonie 1913/14 pracował tam jako główny reżyser dramatu Warszawskich Teatrów Rządowych. Rozwiódłszy się z Ireną Solską ożenił się 4 marca 1916 w Kaliszu z Anną z Mrowińskich v. Pieczyńską.

W czasie pierwszej wojny światowej występował w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie (1916 i 1917) i w Łodzi (1917), a w sezonie 1917/18 był dyrektorem Teatru Polskiego w Warszawie.

W 1919-21 występował gościnnie, m.in. w Poznaniu, Łodzi, Wilnie, Lublinie i Krynicy. W sezonie 1921/22 współpracował z Towarzystwem Teatrów Stołecznych w Warszawie. W 1922-24 był dyrektorem. Teatru Rozmaitości. Od 1924 do 1939 grał i reżyserował w Teatrze Narodowym w Warszawie, a w 1931-32 i 1936-38 był jego dyrektorem. Z Warszawy wyjeżdżał często na gościnne występy do Krakowa, Łodzi, Lwowa, Wilna, Poznania i wielu mniejszych miast. Grał także w filmach.

W czasie II wojny światowej mieszkał w Warszawie, po Powstaniu Warszawskim został wywieziony do Krakowa.

Na scenę powrócił w marcu 1945. Mieszkając stale i grając w Krakowie, w ostatnim okresie życia jeździł bardzo często na gościnne występy. Oprócz Warszawy, Łodzi, Poznania, Katowic i Wrocławia odwiedził jeszcze trzydzieści sześć innych miejscowości, niektóre z nich kilkakrotnie. Z trzynastu jubileuszy najważniejszy: osiemdziesiąta rocznica pracy scenicznej (20 marca 1954 Kraków, 5 czerwca 1954 Warszawa) połączona z nadaniem mu doktoratu honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ostatni raz wystąpił na scenie Teatru Polskiego w Warszawie 5 czerwca 1954 grając podczas swego jubileuszu rolę Dyndalskiego w IV akcie "Zemsty". Pochowany w Krakowie w grobach zasłużonych na Skałce.

Żył niemal sto lat, zagrał blisko tysiąc ról (zidentyfikowano 793), zachowując do późnego wieku dobrą kondycję. Był fenomenem żywotności. Obdarzony dobrym tenorem, w 1882 uczył się śpiewu u Witolda Aleksandrowicza i w młodości śpiewał w operze, m.in. Jontka w "Halce". Dzięki temu treningowi stał się później mistrzem recytacji, kunsztownie wyzyskującym różne odmiany intonacji, barwy, natężenia głosu.

Średniego wzrostu, miał ciemne, błyszczące oczy, twarz pociągłą, zbyt wyrazistą dla amanta i w tym emploi nigdy nie odnosił sukcesów. Wielkim atutem Solskiego była za to - wg wyrażenia Józefa Kotarbińskiego - jego "krzepka, zwięzła cielesność", podatna "do giętkich, rzutkich ruchów", jak i do kształtowania nieruchomej sylwetki o zastanawiającej sile wyrazu. Miał niezawodny zmysł plastyki, co najbardziej uderzało w epizodach, które dopiero jego gra wydobywała na pierwszy plan. Najświetniejszy przykład: nieme wejście Starego Wiarusa ("Warszawianka").

Dojrzałość artystystyczną osiągnął w 1893-1905 pod kierunkiem Tadeusza Pawlikowskiego w Krakowie i we Lwowie. Z tych czasów datują się jego znakomite role Łatki ("Dożywocie"), Harpagona ("Skąpiec"), Gospodarza ("Wesele"), Pierczychina ("Mieszczanie"). Wówczas też ujawniła się jego wszechstronność, nie tylko w rozmaitości emploi, ale także w różnorodności stylów. Nieobce mu było poczucie groteski, o czym świadczy rola Chudogęby ("Wieczór Trzech Króli"). Ale i wtedy go podziwiano, gdy tworzył sylwetkę z sennego majaku (świetny Krawiec w "Hanusi"). Największą sławę zdobył jako aktor realistyczny, kontynuator odkryć Wincentego Rapackiego-ojca, groźny rywal Kazimierza Kamińskiego. Podobnie jak tamci, słynął z pomysłowej charakteryzacji, ze świetnie podpatrzonego gestu, postawy, nawet drobnego odruchu. W porównaniu z aktorstwem Kamińskiego jego role były jednak bardziej jednorodne, mniej finezyjne w zamyśle, za to przejrzystsze w wykonaniu. "Zaraz pierwszym wejściem na scenę "stawiał figurę". Rzeźba. Wyrzeźbiony typ" - pisał Tadeusz Peiper. W raz zarysowanej roli nie było już "wnoszenia szczegółów i szczególików dodatkowych". Należy stwierdzić, że bywał także bardziej powierzchowny od Kamińskiego. Nie wahał się np. zmienić swej chudej figury w tłustego grubasa (Dogberry w "Wiele hałasu o nic", Gamrat w "Królewskim jedynaku"), co wprawdzie zadziwiało widownię, ale postaci odbierało prawdę gestu i ruchu. W opinii zawodowej takie łatwe efekty obniżały wartość jego sztuki.

Od 1893 był również ruchliwym rutynowanym reżyserem. Jako dyrektor teatru krakowskiego zaczął swoją działalność w sytuacji kłopotliwej (był zwycięskim rywalem Stanisława Wyspiańskiego). Poczynał sobie jednak umiejętnie. Przejednał Wyspiańskiego, obrażonego na poprzednią dyrekcję, dzięki temu mógł wznowić jego sztuki, a nawet przejść do wystawiania poprzednio nie granych ("Cyd", 1907; "Noc listopadowa", 1909; te dwie jeszcze wg wskazówek autora; nadto "Meleager", 1908; "Legion", 1911). Podtrzymał tradycje krakowskie we wprowadzaniu na scenę wielkiego dramatu polskiego; jako pierwszy wystawił utwór Norwida ("Krakus", 6 czerwca 1908). Dał cały cykl dramatów Słowackiego (16-29 października 1909); teatr krakowski zmienił wówczas nazwę na Teatr im. J. Słowackiego. Wprowadził do teatru dwóch wybitnych scenografów Karola Frycza i Franciszka Siedleckiego, wypróbował wiele nowości inscenizacyjnych (m.in. czarne kotary, kontrastowe oświetlenie). Umożliwił debiut dramatyczny Karolowi Hubertowi Rostworowskiemu i utorował drogę do sławy Adolfowi Nowaczyńskiemu, którego dramaty historyczne osobiście adaptował.

Nieprzypadkowo też swoje najsławniejsze role grał właśnie w utworach Rostworowskiego (tyt. w "Judaszu" i "Kaliguli") i Nowaczyńskiego (tyt. w "Carze Samozwańcu" i "Wielkim Fryderyku"). Nie wykładał nigdy w szkole dramatycznej, ale w okresie krakowskim był ceniony jako reżyser-nauczyciel. Pełnił i później w Warszawie funkcje reżyserskie i dyrektorskie, w świadomości ogółu był jednak w późniejszych latach przede wszystkim aktorem, któremu popularności przyczyniła wyjątkowo długa aktywność na scenie.

Zagrał w kilku filmach: „Ziemia obiecana" Władysława Reymonta (Hermann Bucholc) w reż. Aleksandra Hertza i Zbigniewa Gniazdowskiego (premiera 10 listopada 1927), „Tajemnica lekarza" Jamesa Matthew Barrie (Doktor Stanley) w reż. Ryszarda Ordyńskiego (premiera 30 stycznia 1930), „Dusze w niewoli" Bolesława Prusa (Stary Lachowicz) w reż. Leona Trystana (premiera 6 marca 1930).

W 1939 Romuald Gantkowski wyreżyserował film w formie publicznego wykładu Adama Grzymały-Siedleckiego na temat aktorskiej kariery Ludwika Solskiego pt „Geniusz sceny", zilustrowany trzynastoma jego rolami teatralnymi: króla Fryderyka II z "Wielkiego Fryderyka" Adolfa Nowaczyńskiego, chłopa Szywały z "Niespodzianki" Karola Huberta Rostworowskiego, Judy z "Judasza z Kariothu" Karola Huberta Rostworowskiego, Jowialskiego z "Pana Jowialskiego" Aleksandra Fredry, Harpagona ze "Skąpca" Moliera, lichwiarza Łatki z "Dożywocia" Aleksandra Fredry, ślepca Horsztyńskiego z "Horsztyńskiego" Juliusza Słowackiego, Chudogęby z "Wieczoru trzech króli" Williama Szekspira, sędziego Dogberry z "Wiele hałasu o nic" Williama Szekspira, Mickiewicza z "Legionu" Stanisława Wyspiańskiego, profesora Słupińskiego z "U mety" Karola Huberta Rostworowskiego, Gospodarza z "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego oraz Starego Wiarusa z "Warszawianki" Stanisława Wyspiańskiego.

W marcu 1954 został uhonorowany doktoratem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Na scenie występował do końca – ostatni raz 5 czerwca 1954 jako Dyndalski w Zemście Aleksandra Fredry. Został pochowany na Skałce. Pośmiertnie, w 1955 i 1956 opublikowano dwa tomy jego Wspomnień.

Jego imię otrzymały Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Krakowie (do września 2017) oraz Tarnowski Teatr.

Po jego śmierci w 1955 Wydawnictwo Literackie wydało książkę Alfreda Woycickiego pt. „Ludwik Solski.Wspomnienia 1855-1893", a w 1956 drugą część „Ludwik Solski. Wspomnienia 1855-1954".

Nagrody i odznaczenia:
1946 - Berło Mistrzostwa w Sztuce miasta Krakowa
1959 - Nagroda Państwowa I stopnia za całokształt działalności artystycznej
1951 - Order Sztandaru Pracy I klasy
1954 - Order Budowniczego Polski Ludowej

Źródła: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego, E-teatr, Wikipedia, FilmPolski.

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
20 stycznia 2024
Portrety
Ludwik Solski

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...