Mały człowiek - ważny człowiek

"Tymoteusz wśród ptaków" Jana Wilkowskiego to historia małego misia, który podczas leśnego spaceru znajduje samotne jajko. Miś do głębi przejęty jego losem postanawia za wszelką cenę pomóc wykluć się temu czemuś, co siedzi w środku. Tę prostą historię można czytać o wiele głębiej - jako rzecz o trosce o życie, opowieść o relacji ojciec - syn i o tym, jak rodzic mądrze towarzyszy dziecku w odkrywaniu świata.

Klasyk teatru dla dzieci

Kim jest autor? Jan Wilkowski to postać niezwykła w historii polskiego teatru lalek - aktor, reżyser, dyrektor teatru, dramaturg, mistrz wielu pokoleń lalkarzy. Był też twórcą programów telewizyjnych dla dzieci (m.in. "Ula z I b", "Dzięcielinek") oraz autorem sztuk dla dla najmłodszych.

Wilkowski miał niezwykłą wyobraźnię i wielki szacunek dla Małego Człowieka. Dobrze znał jego Ważne Sprawy i umiejętnie przedstawiał je w sposób lekki i trafny, z humorem i powagą jednocześnie. To wszystko składa się na siłę i niegasnącą aktualność jego sztuk teatralnych.

W dorobku Wilkowskiego znajduje się sześć sztuk o Misiu Tymoteuszu. Śmiało można zaliczyć je do klasyki polskiego teatru lalek. Wilkowski, posiadając doskonalą znajomość psychiki najmłodszych, stworzył dziecięcego bohatera, z którym mali widzowie natychmiast utożsamiają się, z wypiekami na twarzy przeżywają jego przygody jak swoje.

Czego uczy miś Tymoteusz?

W sztukach o Tymoteuszu Wilkowski z uśmiechem i serdecznością spogląda na świat małego człowieka, nigdy nie lekceważąc jednak powagi problemów z jakimi styka się dziecko. W serii tymoteuszowych sztuk ujmująco i z wielką mądrością ukazana jest relacja ojciec-syn. Miś Tymoteusz, jak na dziecko przystało, sam próbuje poznawać świat, ale zawsze, kiedy spotykają go kłopoty, może liczyć na pomoc taty. Zwykle przygody Tymcia wiążą się ze złamaniem jakiegoś ojcowskiego zakazu. Wilkowski pokazuje proces powolnego przekonywania się ojca do pomysłów Misia. Ostatecznie Tymoteusz zawsze stawia na swoim, ale osią każdej ze sztuk jest droga, jaką mały przebywa od pierwszego impulsu do realizacji pomysłu. Tata jest najważniejszym towarzyszem syna w tej drodze. Początkowo przeciwnik z czasem staje się sprzymierzeńcem w realizowaniu dziecięcych marzeń. Zezwala w końcu na to, aby Tymoteusz sprowadził do domu wymarzonego psa. Wspólnie z synem wysiaduje też kukułcze jajo, nie zważając na hańbę niedźwiedziego rodu. Czy to lekkomyślna słabość do dziecka? Czy raczej mądre towarzyszenie mu w realizacji jego pragnień i w odkrywaniu tajemnic tego świata?

Podobne pytania można postawić na gruncie relacji teatr-dziecko. Stawiał je też Wilkowski, jako artysta i jako dyrektor teatru: "O czym chcemy więc dziecku mówić? O urodzie ziemi, o okrucieństwie świata, o dobroci człowieka i jego egoizmie, o potworności wojny, o nieustannym ścieraniu się dobra i zła nie tylko w zmyślonej bajce, ale dookoła niego i nim samym" (cyt. za H. Jurkowski "Moje pokolenie", Łódź 2006, s. 119).

Teatr Baj w swoim myśleniu o sztuce teatru dla dzieci podpisuje się całkowicie pod manifestem mistrza Wilkowskiego. Efektem jest wyjątkowy repertuar przeznaczony dla Małego Ważnego Człowieka.

Propozycje dla nieco starszych

Sztuki o Misiu Tymoteuszu ("Miś Tymoteusz i Psiuńcio" oraz "Tymoteusz wśród ptaków") są propozycjami dla najmłodszych widzów. Starsze dzieci napotykają inne problemy, "kwestie wymagające rozwiązania i pytania domagające się odpowiedzi".

W spektaklu Teatru Baj "Świat Garmanna" Ewy Piotrowskiej według Stiana Hole (adresowanym do dzieci powyżej 7. roku życia) twórcy próbują dowieść, że trudne pytania o lęk, przemijanie, o przyjaźń i miłość nie są zarezerwowane tylko dla dorosłych. Szukają wspólnoty doświadczeń między przeżyciami scenicznego bohatera a przeżyciami widzów - jego rówieśników. Spektakl jest próbą "rozmowy" z widzem, zachęcenia go do stawiania trudnych pytań i szukania na nie odpowiedzi. Dialog ze światem, oswajanie poprzez poznawanie, pomaga uwalniać się od lęków oraz barier.

Inny spektakl Baja "Prawdziwe - nieprawdziwe" Vytaute Żilinskaite (propozycja dla dzieci powyżej 6. roku życia) porusza ważne i niełatwe kwestie: Jaka jest granica między ufnością a ostrożnością? Czy wszyscy na świecie są dobrzy? Na czym polega prawdziwa przyjaźń? Jakie są granice poświęcenia i przywiązania? To opowieść o uczeniu się życia - o jego pięknych stronach, ale też i niebezpiecznych, oraz o wyborach, które nie są oczywiste.

Po co do teatru?

Czy należy z dziećmi rozmawiać o lęku i strachu, śmierci i niesprawiedliwości? A może lepiej milczeć? Trudne tematy można oswoić, przyglądając im się na przykład za pomocą teatru. Jednak wybór należy do rodziców, opiekunów i wychowawców małego człowieka. Zadaniem teatru jest wspierać tych, którzy wybrali tę trudniejszą drogę - wspólnego oswajania świata.