Mapa tańca współczesnego

Jak napisała w „Słowie wstępnym" prof. Małgorzata Leyko, jest to pierwsza, tak obszerna publikacja leksykograficzna, jaka została opracowana przez polskich naukowców. A obejmuje ona całościową wiedzę związaną z tańcem od początku XX wieku do czasów obecnych. Co więcej, posiada swój geograficzny wymiar, który prezentując twórców polskich i zjawiska na arenie międzynarodowej, ukazuje wpływy światowego tańca na rozwój i kondycję polskiego baletu. Ale też pokazuje osiągnięcia tancerzy i choreografów poza granicami kraju.

A cel ten certyfikuje między innymi szczegółowa analiza krajowego repertuaru operowych i baletowych. Układy baletowe opracowane przez światowej sławy choreografów żyjących współcześnie konstruują wiele polskich spektakli.

Jest jeszcze jedna istotna uwaga wyróżniająca charakter tego słownika spośród publikacji tego typu. Otóż „zakres materiału przebadany na potrzeby leksykonu pozwala postawić diagnozę dotyczącą polskich badań na tańcem, o ile bowiem stosunkowo dobrze opracowany został okres przedwojenny i ruch taneczny w ostatnim dwudziestoleciu, o tyle słabo rozpoznany jest rozwój tańca współczesnego w Polsce i jego uwarunkowania w okresie 1945-1989". I jak podkreśla, prof. Leyko - „jest to najważniejszy postulat badawczy płynący z doświadczeń autorów haseł opracowanych dla „Słownika tańca współczesnego".

Z kolei dr Joanna Szymajda w kolejnym tekście „Złoty wiek ruchu" w interesująco poprowadzonej narracji omawia krystalizowanie się nowych, modernistycznych form i gatunków tańca od I połowy XX wieku – tańca wyzwolonego, ekspresyjnego i futurystycznego. Już pierwsze zdania zapowiadają ciekawą i merytoryczną podróż w wymiarze historycznym i kulturowym. Zwraca uwagę, w jaki sposób taniec od przełomu XIX i XX wieku wyznaczył sobie nowe cele, czyli ekspresję dramatyczną emocji oraz włączenie do dialogu kontekstu społecznego. Autorka odwołuje się do pierwszych teoretyków ruchu i tańca: Jaquesa-Dalcroze, Rudolfa Labana; do prekursorek modernizmu, głównie do Isadory Duncan. Przywołuje Paryż jako stolicę europejskiej kultury i awangardy pierwszej dekady XX wieku, Siergieja Diagiliewa, Wacława Niżyńskiego, premiery baletowe, w tym i głośną choreografię do „Święta wiosny" Igora Strawińskiego. Joanna Szymajda pisze również o obecności i uczestnictwie polskich artystów tańca w omawianej „fermentacji estetycznej i ideowej". Przypomina Janinę Jarzynównę-Sobczak, Conrada Drzewieckiego i Henryka Tomaszewskiego, którzy wprowadzili polski taniec na „międzynarodową mapę awangardy".

Warto też zwrócić uwagę na informację Małgorzaty Leyko o „czterech zasadniczych kategoriach haseł" słownika, czyli obejmujące pojęcia i głównych problemów estetycznych i teoretycznych sztuki tańca; nazwy opisujące style i konwencje tańca oraz jego formy i gatunki; techniki tańca XX i XXI wieku. Czwarta grupa to biogramy twórców, zespołów tanecznych, charakterystyki instytucji, szkolnictwa i festiwali. Każde zaś hasło zostało opatrzone bogatą bibliografią.

Słownik otwiera hasło – „abstrakcyjny taniec", autorstwa Anny Królicy, objaśniający jego narodziny jako kierunku w modernistycznej sztuce tańca w powiązaniu z Oskarem Schlemmerem, po czym przenosi się na grunt amerykański, po ty, by omówić, z jakich inspiracji się na nim zrodził. Zaraz po nim, na mapie tańca pojawia się „Afryka – rozwój tańca współczesnego" Joanny Szymajdy, z cenną konstatacją. A mianowicie, że gdy od roku 1995 taniec afrykański coraz częściej pojawiał się na najważniejszych festiwalach europejskich i światowych, zachodnia publiczność nie odbiera go jako praktykę społeczną, lecz jako sztukę tworzoną przez młodych Afrykańczyków.

Z kolei Grzegorz Kondrasiuk portretuje tancerkę, pedagożkę tańca i choreografkę Teresę Kujawę (1927-2020), stawiającą pierwsze kroki w zespole taneczno-teatralnym w Bydgoszczy, związaną od roku 1949 operą poznańska, w której przeszła wszystkie szczeble kariery baletowej, od koryfejki po solistkę. A do jej wybitnych uczniów należą m. in. Emil Wesołowski i Ewa Wycichowska.

Podróż po tej niezwykłej, obrazującej istotę tańca w wymiarze historycznym, geograficznym i kulturowym kończą hasła – „Zespoły baletowe w Polsce" autorstwa Katarzyny Gardziny oraz Lilianny Bieszczad – „Żak Marian". Pierwsze hasło stanowi esencjonalną merytorycznie i informacyjnie ciekawie zredagowaną informację o zasadach działania zespołów baletowych w polskich teatrach operowych i muzycznych. Ostatnie hasło charakteryzuje postać Mariana Żaka, tancerza, baletmistrza, choreografa i pedagoga, określającego swój styl jako „balet gry aktorskiej", który w roku 1988 przeniósł się do Nowego Jorku; piastującego wiele prestiżowych stanowisk w tamtejszym środowisku baletowym i tworzącego choreografie dla teatrów muzycznych na Broadwayu.

Prace nad tą wyjątkową mapą sztuki tańca trwały kilka lat. Każde hasło to efekt benedyktyńskiej pracy, dni i miesięcy spędzonych na kwerendzie w archiwach, bibliotekach, to poszukiwanie konkretnych osób, w celu ustalenia i potwierdzenia faktów, dat, itp. To również efekt pasji twórczej, zainteresowań badawczych i mistrzowskiej umiejętności redagowania haseł encyklopedycznych.

Autorzy zamieścili także „Słowniczek podstawowych terminów baletowych". Są również fotografie. A przyjazna i neutralna w kolorystyce okładka, której autorką jest Monika Rawska utrzymana w pastelowym klimacie, sygnalizuje poetkę tańca.

__

"Słownik tańca współczesnego" pod redakcją Małgorzaty Leyko i Joanny Szymajdy, przy współpracy Tomasza Ciesielskiego; Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Miejsce i rok wydania: Łódź 2022; Okładka: twarda; Liczba stron: 732; ISBN 978-83-8142-729-6