Mikołaj Rej (1505 - 1565)

Mikołaj Rej z Nagłowic herbu Oksza.

Uczył się, lecz wyższego wykształcenia formalnego nie zdobył. Jednak, należąc do osób w tym względzie całkiem ambitnych, Rej zdobywał ambitnie wiedzę w zakresie własnym i co najważniejsze był w tym nadzwyczaj sprawny. Rej w sposób oryginalny podejmował emancypacje swej osoby, poniekąd wyzwalał się w swej młodości z mroków niewiedzy. Był za pewne człowiekiem posiadającym niezwykły zmysł intelektualny.

Zdążył wcześnie pojąć, iż Kościół katolicki jako ówczesna ostoja kształcenia nie może zaproponować mu już żadnego pokarmu duchowego, a takiego wówczas właśnie pragnął. A w związku z faktem, iż jego żywot przypadł na czasy reformacji, Rej zdecydował się przejść wpierw na luteranizm, by następnie podjąć konwersje się na kalwinizm. W jego utworach odnajdujemy i również ten temat, Rej okazuje się być krytykiem na przykład kleru katolickiego żyjącego czasem w sprzeczności z dogmatami przezeń głoszonymi.

Tymczasem życie samego Mikołaja Reja odzwierciedlało raczej ten charakter, jaki dobrze określa słowo „poczciwy", a to ponieważ ustatkował się wchodząc w dość udany związek małżeński oraz poświęcił się życiu gospodarza zarządzającego swą posiadłością. Warto wspomnieć, że Mikołaj Rej był posłem na Sejm RP, zatem przebywał regularnie bardzo blisko zjawisk, które decydowały o kształcie rzeczywistości politycznej Rzeczypospolitej.

Był, można rzec śmiało – polskim humanistycznym poetą i prozaikiem doby odrodzenia, a nawet człowiekiem teologii ewangelickiej, później również publicystą oraz tłumaczem. Zwany jest po dziś przecież dzień „ojcem literatury polskiej", a to nieprzypadkowo, bowiem przede wszystkim był wybitnym myślicielem humanistycznym.

Zawdzięczamy mu słynną sentencje: „...Polacy nie gęsi, iż swój język mają!". Tym nie mniej jego twórczość zawiera także sporą dawkę humoru i groteski. Potrafił jednak przy tym zadbać o pewien swoisty takt swych dzieł, co pokazuje w jego utworze pt. „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem". Jest to wspaniałe studium z dziedziny światopoglądowej autora, który był z jednej strony zdecydowanym zwolennikiem demokracji szlacheckiej, a z drugiej przeciwnikiem anarchii wywoływanej na przykład przez „liberum veto". Na uwagę zasługuje ponadto zbiór wierszy „Zwierzyniec" oraz zbiór oryginalnych kazań „Postylla".

Rej był przy tym również dramatopisarzem, co widać w utworze chociażby „Żywot Józefa". Na szczególną uwagę zasługuje m.in. jego fragment pt. „Żywot człowieka poczciwego". Zmarł w 1569 roku.

Wyznawał przekonanie, iż dusze dzielą się na dwie kategorie: przeznaczone do zbawienia, lub wieczne potępienie. Przy czym człowiek rodzi się już przeznaczony i niezwykle trudno jest zmienić kategorię przy pomocy wolnej woli. Wyznawał przekonanie, że „miłość pieniądza jest korzeniem wszelkiego zła". 15 zł oznaczało w jego czasach poważną sumę pieniędzy, był to na przykład półroczny czynsz.

Cytaty Mikołaja Reja:
- „Bo nas sam Pan uczył temu: chcesz – li sam brać, daj drugiemu".
- „Gniew zamyka w sobie wszystkie grzechy śmiertelne".
- „Kogo szczęście wyniesie, niech się upaść boi".
- „Wołowi, choćbyś wina nalał, pewnie leda w kałuży będzie wodę wolał".
- „Zła rada zawżdy temu bywa najszkodliwsza, kto ją wymyśla".

Miejsce śmierci Mikołaja Reja dotychczas pozostaje nieznane, natomiast zachowane przesłanki źródłowe wskazują na zbór kalwiński w Okszy (od XIX wieku Oksa) jako miejsce pochówku pisarza.