Mrożek i sensacje XX wieku

Po co zaś sięgnięto po pierwszą, nie najlepszą ze sztuk Sławomira Mrożka? Zdaje się jedynie po to, by zrobić z niej płaską satyrę na rząd PiS. Zamiast wejść głębiej w tekst, autorka adaptacji Martyna Quant* skreśliła szereg kwestii np. Więźnia (Artur Gotz) i Naczelnika Więzienia (Sławomir Sulej) z I aktu i dopisała "aktualne" aluzje. Zmieniła też układ pierwszych scen. Akcja przestała być zawieszona w wiecznym nigdzie-teraz, a szereg palących spraw z naszej rzeczywistości, które smucą i niepokoją, zmieniło się w pretekst do szturchania się łokciami na widowni: "Dobrze mówią!", "W prezesa walą!", "Telewizja i prawda, czujesz pan?". Poziom aluzji jest wątpliwy nawet dla kabaretowej estrady, a na pewno niegodny sceny. Podkreślają one główną wadę "Policji" - maskowany dydaktyzm, i budzą też swoistą logikę wiecu: zamiast "kto nie skacze, ten nie z nami" - kogo nie śmieszy, ten jest z PiS-u. Z kolei zmiany w tekście, bo trudno je nazwać przepisaniem, są nachalne, dorzucone bez umiaru i wyczucia praw sceny.

Tak, "Policja" bez względu na czas i rząd zawsze trącić będzie satyrą, ale to przede wszystkim ujęty skrótem i w krzywym zwierciadle pokazany obraz totalitarnej logiki, a w I akcie - grozy łamania kręgosłupów moralnych. Obraz gorzki, dojmujący, chwilami absurdalnie komiczny, ale wolny od ostrej aluzyjności (sztukę wydano w końcu lat 50.). Nie jest to Mrożek u szczytu formy, ale przynajmniej ma konsekwentną, rozwijają się konstrukcję: nieudolny Prowokator w III akcie ląduje w roli, w jakiej w I akcie był niedoszły zabójca Generała. W Nowym konstrukcja nie ma znaczenia, humor i gorycz zniknęły, pozostały mruganie okiem do widowni i niemrawe sceny z życia służby więziennej. Są takimi, bo reżyser zaproponował konwencję jak z leciwego teatru telewizji. Co za paradoks - wobec rozchwiania konstrukcji i zubażających tekst dopisków zachował się, jakby całkiem zawierzył autorowi (i autorce!). Nie wypracował z aktorami nic ponad powolne, obłożone pauzami podawanie zdań - chociaż siłą "Policji" są riposty i sylogizmy!

Brylski to filmowiec, to widać, i to medium, dyktujące określone środki wyrazu, definiuje jego spektakl. On nie pracuje przestrzenią sceny, ale kadrem - jedni aktorzy na ogół stoją lub na czymś siedzą (nawet w liczbie trzech), a drudzy powoli przechadzają się wokół nich, zawsze blisko siebie, jakby w obawie, że wyjdą poza kadr. Ekspresyjna mimika i wymachy rąk Suleja jako ekwiwalent groteski? Raczej wątpię. Nie czyni jej też nieśmiała scenografia - załamana perspektywa zbiegających się ścian więzienia. Mrożek aż prosi się o stworzenie świata szalonego, wibrującego. Zamiast niego mamy "Sensacje XX wieku". Zamiast sporu antagonistycznych racji - psychologizujące postaci. Zamiast grozy - Kabaret Moralnego Niepokoju. Zamiast żywego teatru - powtórkę z jego historii.