Narracja, od której trudno się oderwać.

Interesujący jest Wstęp, w którym autorzy objaśniają cel napisania książki oraz metodykę gromadzenia materiału. To zawsze jest bardzo atrakcyjny moment dla czytelnika, kiedy może śledzić czas preparacji i elementy warsztatu pracy autorów, którzy, jak zaznaczają, starali się, by przedstawione teksty „dawały możliwość poznania i zrozumienia procesów „makro", które wpływały na los polskich włościan, ale także zgłębienia ich mikroświata – obejścia, wsi, spożywanych posiłków, relacji w rodzinie i gromadzie, sposobu myślenia, postrzegania rzeczywistości oraz stosunku do szlacheckiego dziedzictwa i pojęcia polskości".

I w tym zawiera się wartość tej książki, prezentującej nie tylko konkretne fakty historyczne, ale konstruowanie na ich podstawie całych procesów myślowych przekazywanych przez chłopstwo z pokolenia na pokolenie. Podążanie razem z autorami poprzez te meandry odsłania przed czytelnikiem zupełnie nowe obszary. A co najważniejsze, wszystkie one, pomimo układu alfabetycznego, łączą się ze sobą, przenikają, uzupełniają i tworzą zupełnie nowe wyobrażenie o świecie, znanym, na przykład z podręczników do historii.

Dla przykładu. Hasło „Dwie dusze" jest dla autorów pretekstem do przypomnienia postaci Jakuba Bojko, jednego z najwybitniejszych działaczy ludowych w Galicji oraz jego rozprawy. „Dwie dusze" oceniane są jako „jedno z najważniejszych dzieł analitycznych , które wyszło spod pióra działacza ludowego, a jednocześnie czynnego rolnika, i jest wciąż cytowane". Bojko pisze głównie o „duszy pańszczyźnianej". - „W nas pokutuje dusza bardzo starej brzydkiej pani, która zmarła w roku pańskim 1848, a zwała się pańszczyzną. Pani ta trzymała w niewoli strasznej przeszło 400 lat całe nasze chamskie plemię i zabiła w chłopie człowieka" – piszą autorzy. I jest to punkt wyjściowy do dalszych rozważań, w których pojawia się wywód opisujący, jak głęboko i na jak długo „wpiła się w chłopski kadłub". Czy go opuściła? Tego dowiemy się z książki.

Nie sposób uciec od spostrzeżenia, że każde hasło książki potrafi wytworzyć atmosferę napięcia, skupić na sobie uwagę czytelnika, dla którego wiele historycznych powiązań wyda się bardzo interesujących. Cenną wartością są także skojarzenia, do jakich prowokują autorzy, nieustanna analiza prezentowanych faktów, a przede wszystkim zachęcanie do wykształcenia własnej opinii. Pomaga w tym język popularnonaukowy, oscylujący na granicy fantastycznego oceanu wiedzy i tworzący narrację, od której trudno się oderwać.

Symboliczna jest także okładka autorstwa Krzysztofa Iwańskiego. Fotografia przedstawiająca Błażeja Czepca obok niezidentyfikowanego mężczyzny oddaje w sposób metaforyczny treść książki.

A cytat z wiersza Mikołaja Reja „Krótka rozmowa między trzema osobami, Panem, Wójtem i Plebanem" jak żaden inny oddaje jej problematykę.

__

"Cham i pan. A nam, prostym, zewsząd nędza?" - Andrzej Chwalba, Wojciech Harpula; Projekt okładki i wnętrza książki: Krzysztof „Kuki" Iwański; Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie; Rok wydania: 2022; Okładka: broszurowa ze skrzydełkami; Format: 205 x 143; Liczba stron: 432; ISBN 978-83-08-07673-6.