Naukowcy o sztuce żydowskiej

- Muzeum Historii Żydów Polskich to muzeum narracyjne, które jest pewnym teatrem historii. To opowieść o setkach lat obecności Żydów w Polsce, w której ważną rolę odgrywają dzieła sztuki. Pochodzą one z różnych epok: od średniowiecza po sztukę współczesną XX wieku i pokazują nie tylko ważne doświadczenia Żydów, ale także ich wielki wkład w sztukę polską - powiedział PAP podczas otwarcia kongresu prof. Dariusz Stola, który jest dyrektorem Muzeum Historii Żydów Polskich.

- Nie można zrozumieć historii sztuki polskiej, jej malarstwa czy poezji, bez zrozumienia udziału w niej Żydów czy Polaków żydowskiego pochodzenia - podkreślił Stola. Zapewnił także, że uczestnicy kongresu będą mogli obejrzeć fragmenty powstającej wystawy głównej, której oficjalne otwarcie wraz z muzeum zaplanowano na 28 października br.

W kongresie biorą udział m.in. historycy sztuki, architekci, historycy, historycy kultury i przedstawiciele pokrewnych dyscyplin z najważniejszych uniwersytetów i instytutów badawczych oraz kuratorzy muzeów z Izraela, USA, Europy Zachodniej, Rosji, Ukrainy, Litwy, Białorusi, a także z Polski. Referaty uczestników dotyczą nie tylko twórczości artystów, ale także tego, w jaki sposób ta twórczość była odbierana i jaką funkcję spełniała w życiu społeczności żydowskiej Europy Środkowo-Wschodniej.

- Tematem tej konferencji jest sztuka w społeczeństwie żydowskim, co pozwala nam pokazać nie tylko twórczość artystów, tak wybitnych jak Marc Chagall czy El Lissitzky, ale także proces budowania nowoczesnej tożsamości narodowej Żydów. Tożsamości opartej już nie tylko na religii, ale także na elemencie świeckim, na poczuciu wspólnoty kulturowej czy językowej - powiedziała PAP historyk sztuki dr Renata Piątkowska z Muzeum Historii Żydów Polskich.

Badaczka przypomniała, że przez wieki sztuka żydowska była ściśle powiązana z religią. - To była sztuka bardzo bogata, wbrew temu co potocznie się sądzi. To sztuka, którą znajdujemy w synagodze, także w domach, mająca niezwykły repertuar form i symboli oparty na midraszach, czyli literaturze popularyzującej tematy z Biblii. W tej sztuce zawsze w centrum była religia. To zaczęło się zmieniać z haskalą, czyli żydowskim oświeceniem, a później z XIX wiekiem i nowoczesnością. Żydzi wówczas zaczęli patrzeć na siebie także jako na naród, a nie tylko wspólnotę wyznawców religii. W sztuce to oznaczało, że zaczęła ona być wyrazem pewnej części tożsamości narodowej - tłumaczyła Piątkowska.

Kongres stanowi forum wymiany doświadczeń i służy naukowcom do wytyczenia nowych kierunków w dalszych badaniach. Potrwa trzy dni, a jego organizatorami poza Muzeum Historii Żydów Polskich jest Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata.

- Kultura żydowska w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej ma swoje własne odrębne cechy, które wyrażają się poprzez odrębne typy architektury np. drewnianej, poprzez odrębną ikonografię malarstwa począwszy od Maurycego Gottlieba aż do Jonasza Sterna. Ta odrębność wyraża się także poprzez ogromny nacisk na problemy ideowe i estetyczne, które były dyskutowane od końca XIX w. w środowiskach polskich Żydów - mówił PAP prezes Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata prof. Jerzy Malinowski, który wykłada na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.

- Kongres jest okazją do porozmawiania o różnych aspektach sztuki żydowskiej, jej teorii, także o dziedzictwie żydowskim w szerszym aspekcie, ponieważ ta sztuka nie była zamknięta, bo przecież oddziaływała na cały świat - dodał Malinowski.

I Kongres Sztuki Żydowskiej w Polsce "Żydowscy artyści i Europa Środkowo-Wschodnia" dotyczył problemów twórczości, postaw artystycznych i ochrony dziedzictwa żydowskiego. Kongres ten odbył się w Kazimierzu Dolnym w 2008 r., w stulecie słynnego Kongresu Literatów Żydowskich w Czerniowcach.