(Nie) wstydź się

„Wstydź się" wpisuje się w dyskurs o brzemieniu oczekiwań wobec kobiet. Słuchowisko koncentruje się na emocjach, jakie kobiety, zgodnie z zakorzenionymi w tradycji przekonaniami, powinny odczuwać i w jaki sposób należy je manifestować.

Julia Mark już w 2022 roku sięgnęła po dramat Weroniki Murek, reżyserując spektakl z Joanną Brodzik i Beatą Kawką w obsadzie. Tekst „Wstydź się" powrócił w nowej odsłonie w miniony weekend – tym razem jako słuchowisko w Teatrze Polskiego Radia na antenie Jedynki.

Fabuła zbudowana jest wokół zdefiniowanego poważnego problemu społecznego, jakim jest utrata przez kobiety zdolności do odczuwania wstydu. W rzeczywistości stanowi to zdecydowanie bardziej problem otoczenia niż samych kobiet, jednak te poddają się trybom maszyny procesu uzdrowienia. Niektóre kobiety wzywane są oficjalnym pismem na dobrowolny pobyt w „Ośrodku odczuwania wstydu" i udział w programie „Nowa Ona" w celu odnalezienia i akceptacji własnej kobiecości oraz pracy nad emocjami i potrzebami. Inne zgłaszane są przez bliskich, którym źle się żyje z kobietą pozbawioną pierwiastka wstydu. Program sprawi, że poczujesz się dobrze sama ze sobą i – chciałoby się dodać: przede wszystkim – rodzina poczuje się dobrze z tobą.

Ewa (rola kreowana przez Katarzynę Anzorge) została zgłoszona do ośrodka przez męża – nomen omen – Adama. I to on zadecyduje, kiedy żona będzie gotowa do powrotu do domu. Nawiązanie do Biblii jest oczywiste, tym bardziej, że synowie pary noszą imiona Kain i Abel. W nurt żydowskiej tradycji wpisuje się również imię nowo przybyłej do ośrodka Lilith (Hanna Chojnacka-Gościniak), wezwanej pismem urzędowym. Lilith – legendarna postać, symbol emancypacji. To pierwsza partnerka Adama, która zbuntowała się przeciw idei wyższości mężczyzny nad kobietą – porzuciła Adama i Eden. Sięgnięcie po postacie funkcjonujące w tradycji od pokoleń, podkreśla siłę dziedziczenia stereotypów.

„Wstydź się" zestawia ze sobą dwa symbole przeciwstawnych postaw wobec miejsca kobiety w społeczeństwie. Słuchowisko umiejętnie przedstawia, jak ewoluują obie postacie poddane programowi „Nowa Ona" oraz jak wzajemnie na siebie oddziałują. Wsłuchując się w głosy Katarzyny Anzorge i Hanny Chojnackiej-Gościniak, nie można nie zauważyć, jak empatycznie obie aktorki wczuwają się w kobiece emocje, ze świadomością kierowanych wobec kobiety oczekiwań oraz ich wpływu na stosunek kobiety do samej siebie i kobiet do siebie nawzajem.

Wartościowym elementem słuchowiska jest głos Arkadiusza Brykalskiego. Kreuje on rolę przewodnika i moderatora, który w ośrodku – niczym Wielki Brat – kieruje z offu do uczestniczek programu miękkie i neutralne tony, kojarzące się z głosem wygenerowanym przez sztuczną inteligencję. Jednocześnie potrafi odezwać się jak zimny psychopata, przywołując najtrudniejsze wspomnienia. Innym razem przybiera ton protekcjonalny. Wszystko po to, by wywołać w kobiecie poczucie wstydu i złamać jej opór.

Zatem wstydź się. Swego ciała i ubioru. Niełatwego dzieciństwa i niedoskonałej rodziny. Nieperfekcyjnie wysprzątanego domu i zaległych płatności. Wstydź się przed mężczyznami. Zawstydzaj inne kobiety i pozwól im zawstydzać siebie. Rozpoznawaj i kontempluj objawy fizyczne wstydu. Wstydź się nieustannie, by nie wyjść z wprawy. Lecz wstydź się z urokiem, estetycznie – by podobało się mężczyznom. A jeśli twój wstyd miałby być prawdziwy – czyli odrażający – to wstydź się w ukryciu.

Adaptacja radiowa „Wstydź się" to okazja do przyjrzenia się oczekiwaniom wobec kobiet, do odniesienia się do własnych przeżyć i poglądów. To słuchowisko zrealizowane z mocnym ładunkiem emocjonalnym, jednocześnie otulone lekkością muzycznego tła i wywołujące refleksyjny uśmiech, szczególnie gdy sięgniemy do własnych doświadczeń.

Jaki jest efekt terapii Lilith? Czy Ewa opuści ośrodek? Słuchowisko dostępne jest online w podkastach Polskiego Radia, na stronie podkasty.info oraz na platformie Spotify.