Niebo i błoto

Jarosław Jakubowski, który kilka lat przed napisaniem dramatu, odwiedził to miejsce, stwierdził, że obśmianie religijnego kiczu byłoby gestem zbyt łatwym. - Powstrzymały mnie przed tym bezbronność, nagość

Lichenia, w której, moim zdaniem, tkwi jego ukryta siła - opowiada. O czym zatem jest sztuka Jakubowskiego? O człowieku i jego słabości. O uwierającym życiowym bagażu przywożonym przez pątników do miejsca świętego z nadzieją na uleczenie. O grzechu, ale i tęsknotach ukrywanych pod pobożną lub cyniczną maską, która w tej pielgrzymce nagle zaczyna pękać, ukazując bolesną prawdę o bohaterach. Mamy więc wśród postaci dramatu m.in. biskupa borykającego się z własną niewiarą, małżeństwo oskarżające się wzajemnie po utracie syna, prostytutkę tęskniącą za normalnym życiem i kobietę "nowoczesną", która ironią maskuje lęk przed zanurzeniem się w świat wiary.

W spektaklu silnie zderzają się ze sobą sacrum i profanum, wzniosłość i trywialność, i, co tu kryć, zderzenia te bywają ryzykowne artystycznie. Z usłaną "świętymi obrazkami" trasą pielgrzymki sąsiaduje na scenie publiczna toaleta, z której korzystają pątnicy. Zaś po tekstach modlitwy raz po raz pojawiają się wulgarne monologi bohaterów. Autor porusza się więc po cienkiej linii między prowokacją a profanacją. Czy ją przekracza? Wydaje się, że nie. Bowiem nawet wtedy, gdy szokuje, robi to po to, by odsłonić jakąś cząstkę prawdy o człowieku. Tacy przecież jesteśmy: tęskniący do nieba i jednocześnie utytłani w błocie codzienności - zdaje się mówić Jakubowski. Świetna gra aktorów (szczególne brawa dla Łukasza Ignasińskiego, odtwórcy roli Parkingowego, i Marii Kierzkowskiej, wcielającej się w niejednoznaczną postać Demona) pozwala ten paradoks dobrze wyeksponować.

Obserwując tę dziwną pielgrzymkę, snującą się na kolanach wokół sceny, czekamy niecierpliwie, aż ktoś wskaże bohaterom drogę wyjścia z błota. I rzeczywiście, autor dramatu daje nam pod koniec trochę nadziei. Kiedy eks-prostytutka, którą biskup odwiódł od grzesznego życia, przygotowuje ucztę dla pozostałych bohaterów, dostrzegamy w tej scenie nawiązanie do Ostatniej Wieczerzy. Sztukę zamykają zaś słowa: "Przekażcie sobie znak pokoju". Te sakralne odniesienia nie do końca jednak tłumaczą zasugerowaną możliwość przemiany bohaterów. Gdzie może tkwić jej źródło? Czy jest nim to święte miejsce, w którym nieustanna modlitwa obmywa nieczyste intencje pielgrzymów? Być może, ale pozostaje to jedynie w sferze domysłów. Choć rzecz dzieje się w sanktuarium, autor skupia się raczej na ludzkim wymiarze dramatu. Ukazuje, że ludzie doświadczający własnej ułomności mogą się wzajemnie wspierać. "Proszę, nie zostawiajcie mnie. Potrzebuję was" - apeluje ze sceny biskup, zwracając się tym razem w stronę publiczności. Czy jednak bez Boskiej interwencji możemy wyrwać się z klatki egoizmu?

W zakończeniu kilkakrotnie wybrzmiewa zdanie z wiersza Tadeusza Różewicza "Bez": "Największym wydarzeniem w życiu człowieka są narodziny i śmierć Boga". Choć dramat Jakubowskiego przynosi ważne pytania religijne, w odpowiedziach zatrzymuje się jakby w pół kroku. Tę odpowiedź przynosi przecież Ewangelia. jest nią zmartwychwstanie, którego w sztuce wyraźnie brakuje. Stąd pewnie tyle w niej mroku. Być może autor chciał uniknąć dopowiedzenia, deklaratywności, ale we mnie pozostawił niedosyt. Nie znaczy to bynajmniej, że uważam "Licheń story" za sztukę nieudaną. Przeciwnie. Sądzę, że to jedno z najmocniej postawionych pytań o kondycję współczesnego człowieka, jakie pojawiły się w polskiej dramaturgii ostatnich lat. Spektakl, który drażni, czasem nawet szokuje, ale z którym chce się dyskutować. I to ze względu na przesłanie, a nie z powodu kilku kontrowersyjnych pomysłów reżysera Tomasza Hynka. Mimo że teatralna wizja pielgrzymkowego miejsca intryguje, pojawia się też parę zgrzytów. Choćby zbyt dosłowne przedstawienie sceny gwałtu, a później kastracji jednego z bohaterów, które wpycha "Licheń story" w szufladkę "dla dorosłych". Licealistów na ten spektakl bym nie zabrał. A szkoda, bo tematów do przemyślenia przez młodych ludzi jest tu wiele.