Obecność nasza w nieobecności Kantora

Nie bez powodu autorka umieszcza cytat otwierający jej badawcze rozważania nad istotą twórczości Tadeusza Kantora, który brzmi: „Kantor jest ciągle obecny wśród nas". Pochodzi on z publikacji „Kadysz. Strony o Tadeuszu Kantorze" Jana Kotta i odzwierciedla przesłanie dyskusji, do której zaprasza nas Katarzyna Fazan. I oczywiście obecny w niej jest sam Tadeusz Kantor.

Tekst podzielony na bloki tematyczne, nabiera wyrazistości w przekazie i w sposób niezwykle uporządkowany merytorycznie „opowiada" o artyście i jego twórczości. Bo jak zapowiada autorka w dziale „Powroty, powidoki, palimpsesty", „punktem wyjścia dla heterogenicznych spotkań ze sztuką Kantora, prowadzonych z kilku perspektyw i pokazujących jej potencjał silny, konfrontacyjny, manifestacyjny – oraz słaby, obezwładniany upływem czasu i zmiennymi okolicznościami kulturowymi, stanie się analiza praktyki używania nazwy „Cricoteka" i imienia Kantora dla rozwijania różnych form pamięci w samym ośrodku dokumentacji". Warto też podążyć tropem cytowanych słów Ewy Romańskiej: -„To, czego szukamy w przeszłości, zależy od tego, co gnębi współczesność". I w komentarzu do tych słów, Katarzyna Fazan wyjaśnia dalej. –„ Kantorowskie zmaganie się z przemijalnością własnej sztuki i własnej osoby może stać się pytaniem zarówno o jej aktualność, jak i o skuteczność naszej relacji z jej dzisiejszym widzeniem/widmem. Może prowadzić także do odkrywania i pogłębiania naszej obecności w jego nieobecności".

Takich stwierdzeń autorki można by cytować więcej, ponieważ stanowią one moc merytoryczną oraz specyficzny klimat wokół Kantora i jego twórczych działań, który tworzy. Bo jest to pozycja bardzo wymagająca. Wymagająca od czytelnika skupienia, prowokująca do przemyśleń, weryfikacji posiadanej wiedzy i wrażeń związanych z artystą. Porządkująca zasób doświadczeń i wrażeń o Kantorze, i co więcej, odkrywająca nieznane twórcze obszary z nim związane. Odwołująca się do doświadczeń własnych czytelników.
Warto tu dodać, że Katarzyna Fazan bardzo swobodnie czuje się w różnorodnych obszarach twórczości Kantora. Dla przykładu. W rozdziale Konfrontacje, w podrozdziale – Wyspiański/Kantor. Dyptyk w dźwiękach Requiem, znajduje się niewielka objętościowo część „Predella: Requiem – w pętli rymów". To w niej autorka razem z Kantorem prowadzi nas w sposób niezwykle ciekawy ku tropom muzycznym.

W dziale tym bardzo interesujące są teksty pod wspólnym tytułem: „Martwe/żywe. Od marionety do symulakrum", a w kolejnym „Ślady" na uwagę zasługują rozważania w dziale: „Maszyny i obiekty w przestrzeni muzeum".

I jeszcze jeden aspekt. Podobać się może sposób narracji autorki, a przede wszystkim odwoływanie się do klasyki, czy do wielu innych dzieł sztuki. Wspaniale kojarzone cytaty, odniesienia w powiązaniu z postacią Kantora, komponują w książce ciekawą przestrzeń erudycyjną. W tej samej części „Ślady", znajduje się dział: „Archiwum fotografii. Maszyna Pamięci i Śmierci". I tutaj autorka wychodzi od powieści „Austerlitz" W.G. Sebalda, w której to główny bohater, osierocony podczas II wojny światowej, odkrywa siłę i słabość fotografii. Ileż tu refleksji, przemyśleń, odkryć. A prowadzą one do samego Kantora i nas, jako spadkobierców jego archiwum. Czym są dla nas fotografie reprezentującego teatr artysty i zdjęcia poświadczające istnienie osoby? Warto wczytać się w te rozważania, zważywszy, że zamieszczone fotografie dopełniają w sposób istotny treść książki. Zamieszczone na kredowym papierze zachowują swoją wyjątkowo wysoką jakość. A jest ona bardzo ważna w tego rodzajach rozprawach badawczych. Każdy szczegół jest bardzo widoczny, czytelny, co ma ogromne znaczenie przy składaniu w całość utrwalonych działań scenicznych, czy wystaw.

Umieszczona na okładce fotografia Ewy Kulki przedstawia krzesło Tadeusz Kantora z przedstawienia „Niech szczezną artyści". Sam zaś projekt Agnieszki Kucharz-Gulis utrzymany w pastelowych tonacjach idealnie harmonizuje ze zdjęciem. I w jakże istotny sposób wiąże się z refleksjami na temat zjawiska Wszechobecności, której Katarzyna Fazan nadaje rangę konkluzji kończącej książkę.

___

Katarzyna Fazan: Kantor. Nie/Obecność; Projekt okładki: Agnieszka Kucharz-Gulis; Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; Okładka: miękka ze skrzydełkami,; Format: 23,5 x 15,8 mm; Liczba stron: 628; Rok wydania: 2019; IBSN 978-83-233-4694-4.