Od pierwszej reformy teatru do współczesności
"Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku" w Zachęcie (19.10.2019 –19.01.2020)"Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku" jest czwartą w historii Zachęty przeglądową wystawą poświęconą scenografii teatralnej. Jej koncepcja to autorska wizja Roberta Rumasa — cenionego artysty wizualnego i scenografa. Kurator wraz z zespołem współpracowników prowadzi widzów przez 100 lat historii, budując narrację wystawy w oparciu o układ problemowo-tematyczny oraz tworząc odniesienia kontekstualne do wcześniejszych i późniejszych zjawisk.
Grafika główna wystawy – proj. Jakub Jezierski, spektakl "Dziady" Adama Mickiewicza (Edmund Wierciński w roli księdza Piotra) w reż. Leona Schillera (Teatr Polski w Warszawie, 1934) 21ZOBACZ GALERIĘGrafika główna wystawy – proj. Jakub Jezierski, spektakl "Dziady" Adama Mickiewicza (Edmund Wierciński w roli księdza Piotra) w reż. Leona Schillera (Teatr Polski w Warszawie, 1934) Spektakl "Achilleis" (autor: Stanisław Wyspiański, reż. Leon Schiller, scenografia: Andrzej i Zbigniew Pronaszko, Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego, Warszawa, 1925) Afisz spektaklu "Powrót Odysa" (autor i inscenizacja: Stanisław Wyspiański, Teatr Miejski, Kraków Spektakl "La serva padrona" (autor: Giovanni Battista Pergolesi, scenografia Józef Jarema; Teatr Cricot, Kraków, 1936)
Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego/Stanisław Brzozowski/
Wystawa ukazuje w nowym świetle ukazuje najważniejsze zjawiska scenograficzne kształtujące przestrzeń i estetykę przedstawień teatralnych oraz wydarzeń polityczno-społecznych w Polsce. Duży przekrojowy pokaz stanowi nowatorską próbę całościowego przedstawienia procesu ewolucji scenografii: od pierwszej reformy teatru do współczesności, z uwzględnieniem problemów, zjawisk i wynikających z nich reperkusji nieodłącznych dla zrozumienia roli tej dziedziny zarówno w historii polskiego teatru, jak i historii kultury.
Teatr jest czułym instrumentem rejestrującym zmiany społeczno-kulturowego porządku, zaś będąca jego częścią scenograficzność to również narzędzie teatralizowania przestrzeni publicznej — tła i areny wydarzeń, historii w procesie. Scenografia jako medium kształtujące przestrzeń, choć jest efemeryczna, ma nośną funkcję i duży zasięg. Zwykle odbija się szerokim echem w domenie publicznej, dyskursie medialnym; długo pozostaje w pamięci publiczności, a jej przykłady zapisują się na kartach historii. Obojętnie, czy podprogowo subtelna, czy propagandowa, jest zaprojektowanym dziełem dla społecznych rytuałów i sporów światopoglądowych wpisanych w rzeczywistość. Dlatego też wystawa unaocznia rangę, funkcje oraz role społeczne pełnione przez scenografię w przestrzeni artystycznej i w rzeczywistości pozaartystycznej, traktując je jako wspólny obszar funkcjonowania grup i jednostek w szeroko rozumianej kulturze generującej spory, konflikty i kontrowersje.
Pojęcie scenografii społecznej kryje w sobie projektowanie przestrzeni dla wydarzeń o dużym zasięgu i oddźwięku wśród "publiczności", zgodnie ze scenariuszem przygotowanym stosownie do okoliczności — rozgrywanych na placach, ulicach, w obiektach użyteczności publicznej czy w plenerze. Z tego powodu w obszarze zainteresowań twórców wystawy znajdują się np. uroczystości pogrzebowe, pielgrzymki papieskie, wydarzenia o charakterze patriotycznym, propagandowym, sportowym oraz protesty. Społeczny wymiar scenografii i wiążący się z nim polityczny aspekt wydarzeń reżyserowanych zarówno przez władze państwowe, jak i oddolnie — przez obywateli i widzów sceny publicznej — po raz pierwszy został ukazany razem z historią polskiej scenografii teatralnej, której nie sposób oddzielić od politycznych kontekstów, w jakich powstawały poszczególne projekty.
Choć dążeniem autorów nie jest akademickie podejście do tematu i linearne przedstawienie historii scenografii polskiej z uwzględnieniem przemian plastyki teatralnej, wystawa obejmuje kluczowe wątki wpisane w historię teatru i sprawy, z którymi zmaga się współczesny teatr w szerokim kontekście aktualnych zjawisk kulturowych, politycznych, społecznych.
Wybór prezentowanych na ekspozycji materiałów to także efekt współpracy Zachęty z Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego, który prowadził projekt badawczy Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku, realizowany dzięki grantowi z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W połowie 2020 roku nakładem Instytutu Teatralnego zostanie wydana publikacja prezentująca wyniki tych badań.
