Pamiętając o Środuli

Pamięć, to co w niej pozostaje i jak nas to kształtuje jest ważnym elementem spektaklu w teatrze Zagłębia w Sosnowcu. Środula. Krajobraz Mausa w reżyserii Remigiusza Brzyka, ze scenariuszem i dramaturgią Igi Gańczarczyk, porusza nie tylko temat pamięci o sosnowieckich Żydach, ale ogólnie pamięci związanej z miejscem, z miejscem naszego życia, pracy, z naszą małą ojczyzną.

W spektaklu prezentowanych jest wiele wątków pamięci związanych z dzielnicą Sosnowca Środulą, Informacje jakie są o niej przekazywane pochodzą od różnych świadków i z różnych lat. Są to doświadczenia i pamięć osób mieszkających i żyjących tam w latach 80-tych XX wieku, wtedy gdy wybudowano tam nowe osiedla, gdy na miejscu ubogiej dzielnicy stworzono nowe domy zachęcające mieszkańców do przeprowadzki na te tereny. Aktorzy w swoich opowieściach wracają także do wydarzeń zilustrowanych w powieści graficznej Maus, do Sosnowca okresu wojny, do obrazu Środli, który z całą pewnością nie wiązał się z radosnymi doświadczeniami, do czasu cierpień, do czasu trudnego i okrutnego, który jak inne doświadczenia czasu II wojny światowej tragicznie zapisał się na kartach naszej historii.

Jest także Środula współczesna, ta którą mamy szanse znać my wszyscy obecni na widowni, dzięki nagraniom video pokazywanym na ekranach, mapom, przyglądamy się temu co znamy, ale z zupełnie innej perspektywy, dzięki przekazanej na scenie wiedzy tworzy nam się w głowie zupełnie inny obraz.

W pokazanej historii jest też Środula prehistoryczna, krótki opis tego co było zanim pojawiliśmy się tam my, my jako gatunek ludzki. Jak kształtowała się tam fauna i flora, jakie zjawiska przyrodnicze miały miejsce na tym terenie i jak to wszystko powoli wpływało na obraz znany nam dziś.

Każdy aktor odgrywa inną postać, która na swój własny sposób połączona jest z tym miejscem, a to co ich łączy to tworzenie wspólnego obrazu dzielnicy. Pochodzą oni z różnych okresów, mają różny stopień edukacji i przywiązania do miejsca, jednakże wspólnie sięgając do swojej pamięci tworzą obraz dzielnicy na przestrzeni lat.

Na scenie ujrzeć można przewodnika po osiedlu prowadzącego dla zainteresowanych osób spacer, opowiada on historię dzielnicy, choć wiele faktów wciąż jest nieznanych i niedoprecyzowanych. Widzimy także parę młodych osób, które swoje dzieciństwo spędziły na tym osiedlu, razem za pomocą wspomnień i licznych zabawnych historii wspólnie tworzą obraz Środuli swojej młodości. Są także postaci z powieści graficznej Maus, w białych mysich maskach za pomocą słów, wspomnień z książek, pamiętników oraz pantomimy pokazują nam ten czas wojny, który na swoich stronach zilustrował Art Spiegelman.

Ukazane przez nich elementy pokazują wydarzenia kształtujące to miejsce, u niektórych w pamięci pozostały doświadczenia radosne, u niektórych tragiczne, inni łączą się z tym miejscem poprzez wiedzę. Każde to spojrzenie uzupełnia się i kształtuje obraz współczesnej Środuli, naładowanej doświadczeniem zbieranym przez wieki, ukształtowanej przez pokolenia.

Scenografia spektaklu jest dość prosta, scenę przetransformowano w duży biały kwadrat, ściany stanowią wielkie ekrany za pomocą których wyświetlane są fragmenty video spektaklu. Na scenie wykorzystano nagrania wideo pokazujące współczesną Środule, wywiady z jej mieszkańcami, osobami, które pamiętały ją zupełnie inaczej, a także fragmenty wywiadu amerykańskiej telewizji z Żydówką, która w czasie wojny żyła na terenie środulskiego getta.

Na scenie znajdują się także inne białe elementy jak :krzesła, ławy czy stół, ich biały kolor sprawia, że zlewają się one z tłem co jeszcze bardziej pozwala skupić się na ekranach, także tych porozstawianych na scenie. Jedyny element, który wyróżnia się z białej przestrzeni to odtworzony fragment terenu Środuli. Stanowi on małe wzniesienie porośnięte chwastami, charakterystyczne dla obrazu z dzieciństwa jednej bohaterki. Dość pusta biała przestrzeń jest ważna w spektaklu, nie naznaczona żadnymi charakterystycznymi elementami, daje jej formę białej strony, którą można zapełnić wspomnieniami, stanowi otwartą kartę na której podczas trwania spektaklu tworzy się obraz pamięci tego miejsca.

W spektaklu wiele pamięci nakłada się na siebie, pokazane są różne perspektywy, wiele historii i wiele wątków, każda osoba reprezentuje inny stosunek jaki łączy ją z tym miejscem. Przed oczami widza rozwija się obraz dzielnicy widziany z różnych perspektyw, dorosłych, dzieci, Żydów i Polaków, zwykłych mieszkańców i historyków regionalistów, każdy z nich mówi inną historię związaną z czasem jego życia ale łączy je miejsce jakim jest Środula.

Środula. Krajobraz Mausa mówi o pamięci związanej z miejscem, ale o pamięci ogólnie, każdego z miejscem wiąże jakaś pamięć, i jedno miejsce żyje w pamięci ludzi na wiele sposobów. Wszystko to co o tym miejscu pamiętamy tworzy jego ogólny obraz. Pamięć miejsca to coś co nas kształtuje, sprawia, że zaczynamy gdzieś przynależeć.

Pamięć to siła. Bez niej nie było by ludzi, miejsc i wydarzeń. Należy pamiętać o tym co nas kształtuje, o doświadczeniach zarówno dobrych jak i złych, o tym wszystkim co sprawia, że dziś jesteśmy takimi a nie innymi osobami. Należy pamiętać o miejscach i wydarzeniach z nimi związanych, należy chcieć zbierać i przechowywać te wszystkie informacje, które przecież w istocie tworzą naszą najbliższą małą ojczyznę. Dzięki pamięci jesteśmy w stanie określić siebie, zbudować obraz swojego życia, więc warto pamiętać, warto wracać do wspomnień z dzieciństwa, do wiadomości z historii, warto wracać do miejsc dla nas ważnych, tych, które nas ukształtowały.

Spektakl Środula. Krajobraz Mausa to wędrówka po pamięci wielu świadków tego miejsca, pokazująca, że warto jest pamiętać, warto znać swoją małą ojczyznę i pamięć tą pielęgnować w sobie.