Podróż przez świat musicali

Prezentację otwiera musical „Miss Polonia" z muzyką Marka Sarta i librettem Jerzego Jurandota, którego premiera odbyła się w lutym 1961 roku w Operetce Warszawskiej. Inspiracją do jego stworzenia, był konkurs „Miss Polonia" w latach 1957-1958. Autor poddaje bardzo ciekawej analizie tę inscenizację, przywołując wypowiedzi wielu ówczesnych krytyków. Zastanawia się, czy dzieło to było musicalem czy operetką. Tu warto zaznaczyć, że rozważania te są bardzo interesujące, ponieważ Grzegorz Lewandowski przywołuje tu, co jest ważne dla czytelnika nie mającego dużego doświadczenia w tym zakresie, podstawy teoretyczne i wyjaśnia na czym polega forma dramatyczno-muzyczna, oparta przecież na wielu formach scenicznych. Dzięki temu nie mamy tu metody przedstawiania musicali w formie, tak charakterystycznej dla leksykonu czy encyklopedii.

Zastosowaną formę narrację i język jako narzędzia objaśniające, a nie wyłącznie informujące, autor wykorzystuje tu do perfekcji.

W ten sposób powstają kolejne obrazy polskich musicali, które z jednej strony stanowią zamkniętą całość, ale z drugiej fantastycznie są ze sobą powiązane, i to w taki sposób, by unaocznić artystyczną ewolucję polskich przedstawień muzycznych.

Ósmy musical, „Gwałtu, co się dzieje" z muzyką Seweryna Krajewskiego oraz z librettem Krzysztofa Dzikowskiego, która odbyła się w lipcu 1969 roku w Teatrze Polskim w Poznaniu, reklamowany był jako „pierwszy polski musical beatowy". Twórców zainspirowała sztuka Aleksandra Fredry pod tym samym tytułem. Autor podkreśla tu udział i znaczenie dla teatru muzycznego uznanego dzieła polskiego, mającego swój znaczący udział w sukcesie artystycznym.

Sporo miejsca Grzegorz Lewandowski poświęca omówieniu kolejnego musicalu „Boso, ale w ostrogach" według powieści Stanisława Grzesiuka pod tym samym tytułem, do muzyki Jana Tomaszewskiego i libretta Ryszarda Pietruskiego oraz Krystyny Wodnickiej, którego premiera odbyła się w październiku 1969 roku. Charyzma warszawskiego barda miała wpływ na kształt tej literacko-muzycznej koncepcji. Musical ten dla Grzegorza Lewandowskiego to wspaniała baza dla omówienia, i to w detalach, wielu jego aspektów. Przede wszystkim jest i dyskusja na temat „folkloru środowiskowego". Są cytaty wielu recenzentów i są wypowiedzi teoretyków musicalowych. Jest i porównanie do nowojorskiego „West Side Story".

Jest i „Na szkle malowane" z muzyką Katarzyny Gaertner i librettem Ernesta Brylla z interesującą eksploracją teatru muzycznego pod zasadniczym pytaniem – czy jest to musical, singspiel, śpiewogra? Jest i kalendarium obejmujące entuzjastyczny pochód przez mnóstwo krajowych scen muzycznych i dramatycznych.

Listę zamyka musical „Sztukmistrz z Lublina" z muzyką Zygmunta Koniecznego i z librettem Agnieszki Osieckiej na podstawie powieści Isaaca Singera, pod tym samym tytułem, którego premiera odbyła się w Teatrze Współczesnym w grudniu 1986 roku w Warszawie. Autor omawia musical jako doskonały pretekst do zastanowienia się nad kryteriami tzw. sukcesu artystycznego i komercyjnego dzieła scenicznego. Bardzo interesujące są te rozważania.

Zarówno zestawienie, jak i szczegółowa analiza musicali z tego przedziału czasowego dają Grzegorzowi Lewandowskiemu podstawę do stwierdzenia, że w „odniesieniu do pierwszych polskich produkcji musicalowych eksponowanych pod zróżnicowanym szyldem strukturalnym dowodzi, że funkcjonujący pogląd, iż pierwsze polskie inscenizacje diametralnie różnią się od widowisk zachodnich, nie do końca znajduje swe uzasadnienie".

Interesujący jest również Rozdział III, w którym autor przeprowadza formalną analizę wybranych ośmiu songów musicalowych, czyli samodzielnych wokalnych utworów w widowisku odwołując się do zagranicznych produkcji. Ich odpowiednikami w operze i operetce są arie.

Uzasadnia też dlaczego optymalnym rozwiązaniem staje się wprowadzenie terminu „song". Ich prezentację rozpoczyna song „Belle" (Piękna), który śpiewa Quasimodo z musicalu „Dzwonnik z Notre Dame" z muzyką Richarda Cocciante i librettem Luca Plamondona, poprzez song „Any dream will you" (Niech się przyśni sen) z musicalu „Józef i cudowny płaszcz snów w technikolorze" z muzyką Andrew Lloyda Webbera i z librettem Tima Rice.

Warto podkreślić, że każdy song, Grzegorz Lewandowski omawia w kontekście libretta, zachwyca jego analiza charakterów postaci występujących w omawianych musicalach oraz ich wzajemnych relacji. Imponuje wiedzą o każdym omawianym spektaklu.

Wartość literacka songów dla Grzegorza Lewandowskiego to tylko wyjście do rozważań nad ich stroną muzyczną. Ich analiza jest jak otwarcie drzwi do świata nut, ćwierćnut, taktów, zmian metrum, zmian rytmicznych zapisanych na przykład półnutą. Interwaliki, stylistyka rytmiczna; są i zapisy nut z podporządkowanymi im słowami libretta. Wszystko to unaocznia czytelnikowi jak piano, forte, largo, a i presto są oznaczeniami względnymi, podpowiadającymi artyście sposób wykonania. Jak i tłumaczy, dlaczego na przykład wszelkie zmiany muzyczne występujące w określonej części songu wynikają z warstwy słownej utworu. Jak i sygnalizuj jakiego rodzaju problemy niosą polskim wykonawcom oryginalne teksty obcojęzyczne.

I ostatni rozdział, zatytułowany „Krakowiacy i Górale – cud mniemany, cud prawdziwy" Jana Stefaniego z librettem Wojciecha Bogusławskiego. Ale i „cud inscenizacyjny", który doczekał się ponad 50 premier w 40 teatrach w Polsce. Ciekawie prezentuje się to, jakie ogromne zmiany wizerunkowe i koncepcyjne przechodziło dzieło w artystycznej „czasoprzestrzeni. Z wielu względów, a o których warto przeczytać, „Krakowiacy i Górale" zajmują ważne miejsce w dorobku rodzimej literatury i teatru muzycznego.

Lecz pozycja „Musical nieznany", to nie tylko fantastyczna pod każdym względem wyprawa w jego przestrzenie. To także podróż, do której zaprasza Grzegorz Lewandowski. Podróż do muzycznej Polski w czasach PRL-u. To spotkanie z wielkimi polskimi poetami, pisarzami, kompozytorami. Z artystami scenicznymi, których nazwiska pamiętamy do dzisiaj. To również wyprawa w miniony świat kultury, obyczajów i życia codziennego. To spotkania ze sławnymi ludźmi, którzy czynili nasz świat piękniejszym. To również osobliwa peregrynacja poprzez świat krytyków muzycznych i recenzentów. To także podróż do dawnego musicalu, który stał się wyrzutnią dla dzisiejszych muzycznych produkcji.

Dzięki niebywale płynnej narracji prowadzonej momentami w stylu ciekawej opowieści, wszystkie walory merytoryczne tej pozycji koncentrują na sobie uwagę czytającego. Autor okładki Dariusz Walasek zaprojektował ciekawą plastycznie okładkę z zaakcentowanymi na niej klawiszami fortepianowymi, na których, jak się zdaje, śpiewa i tańczy para artystów. Dlatego biorąc tę książkę do ręki od razu słyszy się melodię z ulubionych musicali.
__

"Musical nieznany. Polskie inscenizacje musicalowe w latach 1961-1986" – aut. Grzegorz Lewandowski; Projekt okładki: Dariusz Walasek; Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego; Miejsce i rok wydania: Olsztyn 2024; Okładka: miękka; Liczba stron: 216; ISBN 978-83-8100-388-9.