Pokojowa twarz świata islamu

Inscenizator Szekspira, przyjaciel Jerzego Grotowskiego, od lat poszukuje ponadkulturowego, uniwersalnego języka. Ostatnio jego twórczość koncentruje się wokół Tierno Bokara, urodzonego w 1875 r. malijskiego mistrza sufizmu, odłamu islamu otwartego na świat.

Kilka lat temu Brook poświęcił mu przedstawienie – rodzaj teatralnej monografii. Teraz dla londyńskiego Barbican Centre, paryskiego Bouffes du Nord i wrocławskiego Instytutu Grotowskiego przygotował rzecz o tym, jak Bokar został odrzucony przez rodzinę, uczniów i zmarł w nędzy w 1939 r. Zapłacił za to, że chciał położyć kres wyniszczającej religijnej wojnie pomiędzy afrykańskimi wyznawcami Mahometa.

„11 and 12” jest dla Europejczyków cenną lekcją wiedzy o islamie. Po zamachu na World Trade Center często obracamy się w kręgu stereotypów. Staramy się zrozumieć terrorystyczną wojnę wyłącznie w bliskiej historycznej perspektywie. Brook twierdzi, że to niemożliwe. Jego spektakl jest adaptacją książki „The Sage of Bandiagara” Amadou Hampaté, ucznia Tierno. Reżyser uczynił go narratorem. Opowiada o bezmyślności i okrucieństwie europejskich kolonizatorów w Afryce. Na ich tle Tierno Bokar i Szeryf Hamallah, reprezentujący skłócone obozy muzułmanów, są wzorem tolerancji. A działania Francuzów wobec Hamallaha, zesłanego przez rząd Vichy do obozu, gdzie zmarł na zapalenie płuc w 1942 r., uczyniły z niego ofiarę i męczennika.

W spektaklu Brooka jest jednak miejsce na nadzieję. Reżyser przypomina historię sporu między islamskimi duchownymi, którzy pokłócili się o to, czy mają odmawiać modlitwę 11 czy 12 razy. Kiedy napięcie sięga zenitu, Tierno Bokar wybiera się w daleką podróż do Szeryfa Hamallaha i po wielu dysputach zgadza na kompromis. Dla Brooka jest to największe dobro w kolejnym wieku przerażającej wojny, gdy wyznawcy trzech monoteistycznych religii, powtarzając przykazanie „Nie zabijaj” – zabijają.

Największe wrażenie robi Makram J. Khoury, grający Tierno Bokara. Palestyńczyk pochodzący z arabsko-chrześcijańskiej rodziny od lat jest zwolennikiem kompromisu z Żydami, za co krytykuje go wielu rodaków. Tak naprawdę grał siebie. Człowieka wolnego od agresji.

To jedyna ważna rola w przedstawieniu. Brook zatrudnił bowiem wielonarodową obsadę. Mówiącą po angielsku z najróżniejszymi lokalnymi akcentami. Role są umowne. Każdy z aktorów gra kilkanaście postaci, również kobiece. Francuscy żołnierze paradują m.in. w strojach polskich oficerów. Za scenografię starczają pomarańczowa płachta wyznaczająca kwadrat sceny, czerwona perspektywa i wyrzeźbione z drewnianych pni palmy na ruchomych podestach. Płachta materiału zwinięta przez aktorów staje się łódką. Tam, gdzie sypią piasek, jest pustynia. Etniczną muzykę rozpisaną na bębny i instrumenty strunowe wykonuje na żywo kompozytor, Japończyk Toshi Tsuchitori.

Teatr ma nie zakłócać przesłania. Chodzi o poszanowanie ludzi innych wyznań i poglądów.