Prapremiera Dziadów

Dziady – cykl dramatów romantycznych Adama Mickiewicza publikowany w latach 1822-1860. Składają się na niego cztery luźno powiązane części:

Dziady część II - dramat z 1822 roku
Dziady część IV - dramat z 1822 roku
Dziady część III - dramat z 1832 roku
Dziady część I - dramat z 1860 roku (nieukończony)

Oprócz dramatów, w skład II części wchodzi wiersz Upiór publikowany początkowo jako osobny utwór, zaś w skład III część rozległy Ustęp - epicki komentarz ukazujący obraz carskiej Rosji, zakończony słynnym wierszem Do przyjaciół Moskali.

Elementem spajającym te części jest obrzęd dziadów – dokładnie przedstawiony w części II, wspominany przez Gustawa w cz. IV i odbywający się w scenie IX cz. III. W utworze znajdują się liczne wątki autobiograficzne, zawarte są w nim idee romantyzmu, także polskiego, związanego z walką narodowowyzwoleńczą z rosyjskim zaborcą.

Niektóre inscenizacje Dziadów

W Polsce

31 października 1901: Adama Mickiewicza "Dziady". Sceny dramatyczne, prapremiera dramatu w Teatrze Miejskim w Krakowie (obecnie Teatr im. Juliusza Słowackiego), w opracowaniu tekstu i w inscenizacji Stanisława Wyspiańskiego. W roli Konrada wystąpił Andrzej Mielewski. Wyspiański dokonał licznych skrótów w tekście, rezygnując z niektórych wątków.

1934: Dziady. Poema – widowisko w Teatrze Polskim w Warszawie, w reżyserii Leona Schillera. Była to realizacja "Teatru Ogromnego", koncepcji rozwiniętej z idei Stanisława Wyspiańskiego i Edwarda Gordona Craiga. W roli Gustawa–Konrada wystąpił Józef Węgrzyn. Scenografię zaprojektował Andrzej Pronaszko.

1961: Dziady w Teatrze 13 Rzędów w Opolu, w reżyserii Jerzego Grotowskiego, scenografia Jerzy Gurawski, kostiumy Waldemar Krygier.

1967: Dziady w Teatrze Narodowym, w reżyserii Kazimierza Dejmka i ze scenografią Andrzeja Stopki. Przedstawienie zyskało wymiar polityczny, zaniepokojone jego odbiorem społecznym i antyradziecką wymową władze komunistyczne nakazały zdjęcie spektaklu z afisza. Decyzja spowodowała protesty, które zapoczątkowały wydarzenia Marca 1968. Główną rolę w przedstawieniu zagrał Gustaw Holoubek (Gustaw–Konrad), partnerowali mu m.in. Józef Duriasz (Ksiądz Piotr), Zdzisław Mrożewski (Senator), Kazimierz Opaliński (Guślarz), Barbara Rachwalska (Pani Rollison), Stanisław Zaczyk (Adolf), Ignacy Machowski (Doktor).

1973: Dziady w Starym Teatrze w Krakowie, w reżyserii Konrada Swinarskiego. Odtwórcą roli Konrada był Jerzy Trela. Jednym z zabiegów inscenizacyjnych było połączenie sceny z widownią poprzez budowę specjalnego pomostu. Dzięki zakwestionowaniu tradycyjnego podziału publiczność stała się aktorem, który – tak jak pozostali aktorzy – brał udział w sztuce. Przedstawienie Swinarskiego wystawiano 269 razy[20], do roku 1983.

2011: Dziady w Teatrze im. St. Wyspiańskiego w Katowicach, w reżyserii Krzysztofa Babickiego. Współczesna interpretacja dzieła, będąca próbą znalezienia w nim prawd aktualnych po dziś dzień.

Za granicą

1937: Dziady w Teatrze Narodowym w Sofii, w reżyserii Leona Schillera
1990: Dziady w Wileńskim Teatrze Dramatycznym, w reżyserii Jonasa Vaitkusa. W rolę Konrada wcielił się Valentinas Masalskis. Spektakl zawierał wszystkie części dramatu.

Spektakle Teatru Telewizji

1959: Sceny dramatyczne z "Dziadów" - spektakl Teatru Telewizji w reżyserii Adama Hanuszkiewicza
1981: Dziady cz. III – spektakl Teatru Telewizji w reżyserii Jana Kulczyńskiego
1983: Dziady – spektakl Teatru Telewizji w reżyserii Konrada Swinarskiego
1997: Dziady – spektakl Teatru Telewizji w reżyserii Jana Englerta
2011: Dziady – spektakl Teatru Telewizji w reżyserii Krzysztofa Babickiego (telewizyjne przeniesienie spektaklu zarejestrowanego na Dużej Scenie Teatru Śląskiego w Katowicach).

Film

Filmowej adaptacji dramatu dokonał w 1989 r. Tadeusz Konwicki. Lawa. Opowieść o "Dziadach" Adama Mickiewicza oprócz treści zawartych w tekście Mickiewicza odwołuje się do XX-wiecznej historii Polski (obrazy męczeństwa narodu z czasów II wojny światowej, pielgrzymka papieża Jana Pawła II, obrazy współczesnej Warszawy). Rola Gustawa–Konrada rozpisana została na dwóch aktorów: Gustawa Holoubka i Artura Żmijewskiego. W ogromnej obsadzie filmu znaleźli się też m.in. Teresa Budzisz-Krzyżanowska, Maja Komorowska, Henryk Bista, Piotr Fronczewski, Grażyna Szapołowska i Jan Nowicki.