Przerwana nić

"Dokument podróżny" - reż. Łukasz Konopa - TR Warszawa

Agnieszka Przepiórska w autorskim projekcie "Dokument podróży", realizowanym w ramach konkursu Teren TR, kontynuuje model intymnego teatru autoterapii, który zapoczątkowano w spektaklu "Tato nie wraca" w reżyserii Piotra Ratajczaka.

W monodramie wystawianym w Teatrze WARSawy aktorka dzieliła się z widownią podświadomymi lękami i stanem pustki, który związany był z odejściem ojca. Dla dorosłej kobiety nieobecna figura głowy rodziny stawała się źródłem tożsamościowego kryzysu i poczucia odrzucenia.

Jak podkreśla artystka, "Dokument podróży" to nie film dokumentalny, ale zapis rozpoczętej kilka lat temu podróży, która nie posiada określonego końca. Podróży w głąb rodzinnej historii, która stopniowo odkrywa przez lata skrywaną tajemnicę: żydowskie korzenie dziadków.

W projekcie TR-u na scenie oglądamy fragmenty filmu, przeplatane komentarzami aktorki. "Jak scalić ten film w spójną całość?" - pyta widzów główna bohaterka, dla której fragmentaryczność nagrania staje się odzwierciedleniem osobistego poczucia zagubienia i niepewności.

Przepiórska rozpoczyna swą podróż w Suwałkach - rodzinnej miejscowości, z której pochodzą jej żydowscy przodkowie. Rozmawia z lokalną społecznością, sąsiadami, członkami rodziny. Wertuje archiwa, odwiedza żydowskie cmentarze, uczy się języka hebrajskiego. Świadomość posiadania żydowskich korzeni budzi w niej głęboką potrzebę dookreślenia własnej tożsamości, ale także poznania obcej kultury, która budowała tradycję starszych pokoleń. Poczucie przerwanej więzi, wywołane brakiem informacji na temat własnej historii - nieznane losy pradziadka, który zginął na froncie, emigracja dziadka - to elementy, które tworzą wyrwę w spójnym obrazie rodziny. Matka aktorki (grana w filmie i na scenie przez Marię Maj) pragnie "tylko spokoju", nie chce publicznego opowiadania przed kamerą o swoich korzeniach i osobistych problemach. Agnieszka Przepiórska - wręcz przeciwnie. Z chęcią sięga po teatralne medium, aby wykorzystać potencjał wspólnoty widzów, którzy tworzą grupę żywych odbiorców jej historii.

Oprócz członków rodziny w dokumencie pojawiają się znajomi i przyjaciele artystki, m.in. reżyser Piotr Ratajczak. "Problemy tożsamościowe to takie m o d n e mieć problem z tożsamością. Jaki to ma na ciebie realny wpływ, że twój dziadek był Żydem? Czy gdybyś tego nie wiedziała, zamazałabyś sprejem obraźliwe graffiti "Juden raus", wymalowane na ścianie twojego rodzinnego domu?"

Pytanie o to, na ile potrzeba odkrywania w sobie żydowskości, która staje się elementem konstytuującym "podwójną tożsamość", jest potrzebą autentyczną, wypływającą z głębi serca, zdaje się być pytaniem o to, czy nasze wyobrażenia na własny temat determinują życie codzienne? Czy poszukiwanie odpowiedzi na pytanie "kim jestem?" jest formą nowoczesnej autokreacji i próbą samointerpretacji? A może jest po prostu wyrazem chęci odnalezienia elementarnego poczucia jedności i integralności osobowościowej?

Temat żydowskiego pochodzenia nie omija wątku II wojny światowej i Holocaustu. Zagłada Żydów to także zagłada moich przodków - mówi Przepiórska. "Wykonano kiedyś taki eksperyment na szczurach. Przy podawaniu im soku wiśniowego rażono je prądem. Do trzeciego pokolenia szczury wzdrygały się na sam zapach soku". Przywołany eksperyment to próba wyjaśnienia zjawiska traumy, wyniesionej z doświadczenia zagłady u dzieci i wnuków Żydów ocalonych z Holocaustu. Czy podświadome mechanizmy psychiki, które budzą niewyrażalny niepokój i lęk, można bagatelizować lub im zaprzeczać?

Projekt Agnieszki Przepiórskiej nie jest formą radykalnego i nachalnego coming outu, o którym z ironią wypowiada się Ratajczak. To raczej wyraz opisywanej "tęsknoty za świadomą, czystą relacją międzypokoleniową", autentyczna i przemyślana próba cofnięcia się w czasie, próba odnalezienia wyrwanych i niezapisanych kart rodzinnej historii. "Jeżeli ta opowieść jest dla ciebie ważna, to będzie ważna także dla innych" - powiedział aktorce znajomy dramatopisarz tuż przed podjęciem współpracy z TR Warszawa. Myślę, że miał absolutną rację.

Agnieszka Górnicka
Teatr dla Was
29 czerwca 2015
Teatry
TR Warszawa

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...