Przypomina długi, piękny i straszny sen

"Brand" reż. M. Borczuch

To chyba jedyny spektakl kończącego się właśnie sezonu, którym nawet sam teatr wydaje się zawstydzony.

Najpierw, na dzień przed premierą, odwołano pierwsze przedstawienie. Po miesiącu zorganizowano kolejne pokazy, ale już bez żadnej reklamy, właściwie po kryjomu. Od tamtej pory "Brand. Miasto. Wybrani" według Ibsena, w reżyserii Michała Borczucha, grany jest w Starym Teatrze bez przekonania, rzadko, jakby z zażenowaniem. Niepotrzebnie, to przedstawienie pęknięte, ale bardzo wartościowe.
Michał Borczuch ewidentnie szuka własnego języka. "Brand" wydaje się pod tym względem szlachetną porażką, która jednak poznawczo jest cenniejsza od niejednego obłego sukcesu.

Dotychczasowym, warszawskim i krakowskim spektaklom Borczucha przyglądałem się z uwagą, lecz bez entuzjazmu. Nierzadko ("Lulu", "Dorian Gray"), wydawały mi się intelektualną wydmuszką przebraną w modne wykroje i wzory, a wychwalane przez część krytyków niedopowiedzenia nie były wcale celowym zabiegiem inscenizacyjnym, a jedynie przejawem bezradności adaptatora.

"Brand" to próba zmiany tonacji psychologicznej przedstawień Borczucha. Reżyser chce być teraz serio.

Nie znajdziemy już podejrzanego lizusostwa, aktorzy w końcu nie muszą się krygować, obnażając rzekome mielizny fraz Goethego czy Wilde\'a. Rekonstrukcja klasycznego teatru odbywa się na zupełnie innym poziomie. Chodzi o próbę przeprowadzenia arcytrudnego zadania polemicznego. Widzowie, którzy dostają utwór właściwie hybrydalny, pozbawiony nie tylko linearnej treści, ale także znaczeniowych podpórek w postaci łatwo przyswajalnego przesłania, mierzą się z prywatnym kosmosem przeczuć. "Brand" jest bowiem spektaklem, który czuje się zmysłowo, dotykalnie. Dlatego przestrzegam przed czytaniem streszczeń z przedstawienia.
Na scenie panuje chaos. Od pierwszej sceny, aż do ostatniej. Świat Borczucha jest gigantycznym lumpeksem, z przenoszonymi ciuchami, w które przebierają się aktorzy. Czasami owa ciucharnia staje się świątynią. I nie chodzi tutaj o lewicową krytykę konsumencką, tylko o żal za desakralizacją codzienności. Podobnie jak w znakomitym "Azylu" według "Na dnie" Gorkiego w reżyserii Krystiana Lupy, przestrzeń sceny staje się przytułkiem dla wydziedziczonych z sacrum.

Wykorzystanie nazwiska Henryka Ibsena na plakacie wydaje się nadużyciem. Borczuch-adaptator, wspomagany przez Łukasza Wojtyskę, zupełnie nie poradził sobie nie tylko z przeniesieniem, ale nawet z trawestacją kluczowych tekstów norweskiego dramatopisarza. Dopiero po kilku kwadransach, z dużym trudem rozpoznajemy fabularne sekwencje wyjęte z "Małego Eyolfa", "Branda", a także z "Wroga ludu".

Umiera dziecko, chorują rodzice, Brand przekonuje że kryzys ekonomiczny jest kościołem wolności. To jednak tylko strzępy znaczeń: są niewyraźne, rozmyte. Spektaklu Borczucha nie warto zatem oglądać ani dla Ibsena, ani dla przesłania. Najważniejsza jest wspólnota widza w alienacji nieokreślonych bohaterów, a także podziw dla wycofanego aktorstwa Romana Gancarczyka, Małgorzaty Zawadzkiej, Iwony Budner i Krzysztofa Zawadzkiego, w końcu siła i plastyczny kunszt niektórych scen.
Ekscentryczny "Brand" w Starym Teatrze przypomina długi, piękny i straszny sen. Ciekawszy od jawy.

Łukasz Maciejewski
Gazeta Krakowska
12 czerwca 2012

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...